Της Ροδάνθης Αλεξίου,
Όλοι όσοι έχουν ασχοληθεί με τα βασικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης θα γνωρίζουν το όνομα του Λόρδου Byron – οι περισσότεροι μαθητές ελληνικού δημοτικού θα τον γνωρίζουν. Από τις πληροφορίες που δεχτήκαμε στα σχολικά μας χρόνια για την Επανάσταση και για Φιλέλληνες σαν τον Byron, μπορώ να εικάσω ότι στους περισσότερους από εμάς σχηματίστηκε η ιδέα ότι το Φιλελληνικό Κίνημα, που προσπάθησε να βοηθήσει ενεργά τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, υπήρχε μόνο στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Στο σχολείο μάθαμε κυρίως για φιλέλληνες από χώρες όπως τη Γαλλία, ή την Αγγλία, ή και από τη Ρωσική Αυτοκρατορία. Το βιβλίο «Ο Αμερικανικός Φιλελληνισμός» της Maureen Connors Santelli, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, έρχεται να μας παρουσιάσει μια ξεχασμένη πλευρά της εθνικής μας ιστορίας: ποια ήταν η συμβολή των Αμερικανών στην Ελληνική Επανάσταση;
«Ο Αμερικανικός Φιλελληνισμός» δεν παραθέτει διάσπαρτα ημερομηνίες και ονόματα για την ιστορική εποχή που πραγματεύεται, αλλά παρουσιάζει με κριτική ματιά τα εμπόδια που έπρεπε να προσπεραστούν και το πάθος των Φιλελλήνων της αμερικανικής ηπείρου. Το βιβλίο της Santelli χωρίζεται σε πέντε βασικές θεματικές: τη σχέση των Αμερικανών με τους Έλληνες και τους Οθωμανούς πριν την έναρξη της Επανάστασης, την επιρροή του Ευρωπαϊκού Φιλελληνισμού στις Η.Π.Α., την έμπρακτη υποστήριξη των Αμερικανών Φιλελλήνων στον αγώνα, τη σύγκρουση των Φιλελλήνων με το αμερικανικό εμπόριο και τέλος, με τις αμερικανικές μεταρρυθμίσεις, όπως το κίνημα κατά της δουλείας. Το Φιλελληνικό Κίνημα, όπως περιγράφει η συγγραφέας του βιβλίου, προήρθε από μια βαθιά συμπόνια για τους Έλληνες από Αμερικανούς πολίτες. Μετά την Αμερικανική Επανάσταση, οι Αμερικανοί πολίτες ήθελαν να πετύχει και ο ελληνικός αγώνας απελευθέρωσης, ο οποίος αντιπροσώπευε τα αρχαία ελληνικά ιδανικά, όπως η Δημοκρατία. Η Santelli ισχυρίζεται ότι το θέμα της φυλής και της θρησκείας των Ελλήνων, ότι ήταν, δηλαδή, λευκοί χριστιανοί, βοήθησε να αποκτήσουν την υποστήριξη από πολλούς Αμερικανούς (μιλάμε για μια πολύ διαφορετική εποχή από σήμερα), αλλά δεν ήταν αρκετή, όμως, για την Αμερικανική Κυβέρνηση του Μονρόε να εκφράσει ότι βρίσκεται με το μέρος των Ελλήνων. Ας δούμε, όμως, συνοπτικά τα βασικά γεγονότα και τις φιγούρες που καθόρισαν τον Αμερικανικό Φιλελληνισμό μέσα από τη γραφή της Santelli.
Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, γίνεται μια ιστορική αναδρομή των σχέσεων των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και την επιρροή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού στη διαμόρφωση της Φιλικής Εταιρείας, η οποία θα έπαιζε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη φιλελληνικών αισθημάτων στην Αγγλία, στη Γαλλία και στη Ρωσία. Η συμπάθεια προς τους Έλληνες διαμορφώθηκε και από το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα πολλών ευρωπαϊκών χωρών και της Αμερικής, το οποίο περιλάμβανε τη διδασκαλία αρχαίων ελληνικών κειμένων και καλλιέργησε το φιλελληνικό αίσθημα. Ποια ήταν η σχέση των Αμερικάνων, όμως, με τους Οθωμανούς; Η Santelli κάνει αναφορά και στους Βερβερικούς Πολέμους και το τεταμένο κλίμα Αμερικάνων με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, εξαιτίας των επιδρομών Βέρβερων πειρατών σε αμερικανικά πλοία. Περιγράφει, επίσης, τις σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές διαφορές των δύο πλευρών, που είχαν πολύ λίγα κοινά στον τρόπο ζωής τους. Όσον αναφορά την εμπορική σχέση των Αμερικανών με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, επικρατούσε μια ευνοϊκή κατάσταση για τους Αμερικανούς εμπόρους σε μεγάλα εμπορικά κέντρα, όπως η Σμύρνη. Δεν υπήρχαν επίσημες εμπορικές συμφωνίες στις αρχές του 19ου αιώνα μεταξύ των δύο πλευρών, αλλά οι Οθωμανοί δεν εμπόδιζαν την εμπορική δραστηριότητα Αμερικανών στη Μεσόγειο, κάτι που επιζητούσε και η Κυβέρνηση Τζέφερσον και μετέπειτα η Κυβέρνηση Μονρόε.
Στο δεύτερο κεφάλαιο μαθαίνουμε περισσότερα για μερικές καθοριστικές φιγούρες του Φιλελληνικού Κινήματος στην Ευρώπη και στην Αμερική. Αν και ο λόρδος Byron ήταν αγγλικής καταγωγής και για αυτόν τον λόγο η προσωπικότητά του επηρέασε πιο βαθιά το Αγγλικό Φιλελληνικό Κίνημα, οι αμερικανικές εφημερίδες αναφερόντουσαν συχνά στο έργο του στην Ελλάδα. Η Santelli ισχυρίζεται, όμως, ότι ο καθοριστικός παράγοντας για την υποστήριξης της αμερικανικής κοινής γνώμης στον ελληνικό αγώνα, δεν ήταν οι μεμονωμένες πράξεις Φιλελλήνων, αλλά η εξιδανικευμένη εικόνα που είχαν για την αρχαία ιστορία των Ελλήνων. Η συγγραφέας εξιστορεί, επίσης, το σημαντικό έργο του Αμερικανού Φιλέλληνα Έντουαρτ Έβερετ, αλλά και την εμπλοκή του Τόμας Τζέφερσον στο κίνημα και τη σχέση του με τον Αδαμάντιο Κοραή. Λόγος γίνεται και για την έμπρακτη υποστήριξη φιλελληνικών αμερικανικών οργανώσεων, όπως το Φιλελληνικό Κομιτάτο της Βοστόνης, στον ελληνικό αγώνα, ειδικά μετά την άρνηση της Κυβέρνησης Μονρόε να υποστηρίξει δημόσια την ελληνική πλευρά της Επανάστασης. Περισσότερα για τον αμερικανικό ευεργετισμό μαθαίνουμε στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου, όπου γίνεται αναφορά στην ανθρωπιστική βοήθεια που παρείχαν οι Αμερικάνοι πολίτες στους Έλληνες, ειδικά μετά την είδηση του θανάτου του Byron, που έκανε τον γύρω του κόσμου.
Στα δύο τελευταία κεφάλαια του βιβλίου «Ο Αμερικανικός Φιλελληνισμός», μαθαίνουμε περισσότερα για τις εμπορικές σχέσεις μεταξύ των Αμερικανών και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και για την επιρροή της Ελληνικής Επανάστασης σε κοινωνικά κυρίως ζητήματα των Η.Π.Α., όπως η δουλεία. Αρχικά, παρουσιάζονται οι προσπάθειες σύναξης επίσημης εμπορικής συμφωνίας της Αμερικανικής Κυβέρνησης με τους Οθωμανούς, στις οποίες εναντιώνονταν Φιλέλληνες Αμερικανοί και τις επιβράδυναν οι πολιτισμικές διαφορές των δύο πλευρών. Όσον αφορά τις επιπτώσεις του ελληνικού αγώνα στην αμερικανική κοινωνία, διαβάζουμε στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου ότι υπέρμαχοι της κατάργησης της δουλειάς χρησιμοποιούσαν τη φιλελληνική ρητορική στην καταδίκη της δουλείας εντός των Η.Π.Α. Φυσικά, αυτήν την άποψη δεν τη συμμερίζονταν όλοι οι πολίτες των Η.Π.Α, εξάλλου βρισκόμαστε στην εποχή προ Αμερικανικού Εμφυλίου.
200 χρόνια μετά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, «Ο Αμερικανικός Φιλελληνισμός» μάς ταξιδεύει σε μια γνώριμη για εμάς χρονική περίοδο, επαναπροσδιορίζοντας τη σχέση των Ελλήνων αγωνιστών με τους Φιλέλληνες στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Μπορεί η βοήθεια των Αμερικανών πολιτών προς τον ελληνικό αγώνα να μην ήταν πολεμική (όπλα, στρατιώτες), ούτε να υπήρχε επίσημη υποστήριξη από τις αμερικανικές κυβερνήσεις στην ελληνική πλευρά της Επανάστασης, όμως, το Φιλελληνικό Κίνημα στην αμερικανική ήπειρο παρείχε σημαντική ανθρωπιστική βοήθεια, που δυστυχώς έχει ξεχαστεί από την ιστορία. Η Santelli μάς θυμίζει αυτή την προσφορά μέσα από τον «Αμερικανικό Φιλελληνισμό» της.
