Της Κατερίνας Γκόσντεν,
Οι φυλετικές διακρίσεις κατά των μαύρων στην Αμερική έχουν τις ρίζες τους στη μετακίνηση δούλων από την Αφρική προς τις νέες αποικίες των δυτικοευρωπαίων στη Βόρεια Αμερική ήδη από τις αρχές του 17ου αιώνα. Από εκεί και έπειτα, οι ρατσιστικές διακρίσεις και η απάνθρωπη αντιμετώπιση των δούλων από τους λευκούς αποικιοκράτες έγινε ακόμη σκληρότερη. Μπορεί η δουλεία να καταργήθηκε το 1865 και 4.000.000 δούλοι να απέκτησαν την ελευθερία τους, ωστόσο όλοι γνωρίζουμε πως η διεκδίκηση αυτή δε σήμαινε το τέλος της βίαιης αντιμετώπισης των μαύρων και θα μπορούσαμε να πούμε πως ενίσχυσε τις φυλετικές διακρίσεις εις βάρος τους κατά τους επόμενους αιώνες.
Φτάνοντας στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες του 1950 και του 1960, εντοπίζουμε ίσως την πιο γνωστή και ισχυρή προσπάθεια των μαύρων να αποκτήσουν ίσα δικαιώματα με τους λευκούς και να απαλλαχθούν από τις συνεχόμενες διακρίσεις που δέχονταν. Φυσικά, δεν ήταν η πρώτη, ούτε η τελευταία φορά που θα απαιτήσουν και θα διεκδικήσουν δικαιώματα. Όμως, το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα (Civil Rights Movement) και οι εξέχουσες προσωπικότητες του Martin Luther King Jr. και του Malcolm X έμειναν γνωστοί στη συλλογική μνήμη ως ηγετικές μορφές μιας πρωτοφανούς προσπάθειας διεκδίκησης δικαιωμάτων τους στη σύγχρονη εποχή, διαμορφώνοντας μια νέα πραγματικότητα στην Αμερική.
Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα είχε ξεκινήσει ο φυλετικός διαχωρισμός. Η συμβίωση των δύο φυλών θεωρούνταν αδύνατη και γι’ αυτό μαύροι και λευκοί διαχωρίζονταν μεταξύ τους σε σχολεία, πανεπιστήμια, πάρκα, πισίνες, φυλακές, κατοικημένες περιοχές και σε πολλά άλλα μέρη. Οι «έγχρωμοι», όπως τους αποκαλούσαν οι λευκοί, είχαν δικές τους εισόδους και συγκεκριμένες θέσεις όπου μπορούσαν να καθίσουν στα ΜΜΕ και σε εστιατόρια. Επιπλέον, οι μαύροι δε διέθεταν βασικά πολιτικά και εργασιακά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα ψήφου και το δικαίωμα στην πλήρη απασχόληση, ενώ τα περιστατικά αστυνομικής βίας, ειδικά στις πόλεις του Βορρά, αυξάνονταν. Οι συνθήκες αυτές οδήγησαν άτομα σαν τον Martin Luther King και τον Malcolm X να επιδιώξουν να βάλουν τέλος στη συστηματική καταπίεση και τις διακρίσεις που δέχονταν. Ωστόσο, αυτοί οι δύο ηγέτες διακατέχονταν από θεμελιώδεις ιδεολογικές διαφορές και ενώ ο σκοπός τους ήταν κοινός, χρησιμοποιήσαν διαφορετικά ιδεολογικά και πρακτικά μέσα για να πείσουν τους συμπολίτες τους να κινητοποιηθούν.
Ο Martin Luther King ήταν ιερέας και πρωτοπόρος του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα. Επηρεάστηκε από τη φιλοσοφία του Mahatma Ghandi για μια μη βίαιη, ειρηνική αντίσταση και αυτό αντανακλάται στις διάφορες επιχειρήσεις που οργάνωσε. Το 1955, η Rosa Parks αρνείται να παραχωρήσει τη θέση της στο λεωφορείο σε έναν λευκό και καταδικάζεται από το δικαστήριο του Montgomery. Η κίνηση αυτή, συμβολική της μαύρης αντίστασης, έγινε και το σημείο έναρξης παρόμοιων δράσεων άρνησης υποταγής και ειρηνικής αντίστασης. Από εκεί και έπειτα, οι μαύροι προβαίνουν σε μποϋκοτάζ των λεωφορείων που επιβάλλουν τον φυλετικό διαχωρισμό. Μετά την επιτυχία της δράσης αυτής, ο Martin Luther King δημιουργεί το “Southern Christian Leadership Conference”, που είχε ως στόχο να κινητοποιήσει ανθρώπους μέσα από την εκκλησία και να οργανώσει παρόμοιες επιχειρήσεις αντίστασης, η οποία και συνδέθηκε άρρηκτα με το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα.
Ο Martin Luther King δραστηριοποιήθηκε κυρίως στον Αμερικανικό Νότο και έγινε το σύμβολο μιας ειρηνικής επανάστασης. Η πορεία στην Ουάσιγκτον, στις 28 Αυγούστου 1963, είναι, χωρίς αμφιβολία, το πιο συμβολικό και χαρακτηριστικό γεγονός της καριέρας του ως ακτιβιστής, αλλά και ολόκληρης φιλοσοφίας του. Τα αιτήματά του, κάποια από τα οποία ήταν η απόκτηση του δικαιώματος ψήφου και η μη διαχωρισμένη εκπαίδευση, εκπληρώθηκαν και με τον Νόμο για τα πολιτικά δικαιώματα (Civil Rights Act) του 1964 απαγορεύεται ο φυλετικός διαχωρισμός σε δημόσιους χώρους και η πρόσληψη με κριτήριο τη φυλή, το φύλο, τη θρησκεία, το χρώμα και την εθνική προέλευση.
Ο Malcolm X, συμβολικός ηγέτης του κινήματος “Black Power” και του μαύρου εθνικισμού ήταν επηρεασμένος από τη φιλοσοφία του Marcus Garvey. O Garvey δραστηριοποιήθηκε κυρίως στο Harlem της Νέας Υόρκης, γνωστό γκέτο των μαύρων και τους προέτρεπε να νιώθουν περήφανοι για την αφρικανική τους καταγωγή και να αυτοαποκαλούνται «μαύροι» και όχι «νέγροι». Οι μαύροι μουσουλμάνοι, ένας εκ των οποίων ήταν και ο Malcolm X, επηρεάστηκαν από τη φιλοσοφία του, ενώ οι περισσότεροι οπαδοί του ήταν μετανάστες από τον Νότο που είχαν εγκατασταθεί στα γκέτο του Βορρά. Ο Malcolm X προσπάθησε να διαμορφώσει μια νέα ταυτότητα υπερηφάνειας, -το «να είσαι μαύρος»-, και θεωρούσε πως η θρησκεία τους έπρεπε να είναι η μουσουλμανική. Σε αντίθεση με τον Luther King, ήταν κατά της ενσωμάτωσης των δύο φυλών και θεωρούσε πως ήταν η καλύτερη λύση στα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι μαύροι στην Αμερική.
Σύμφωνα με τα λόγια του Elijah Muhammad, τον οποίο εκπροσωπούσε, η κατάληξη των μαύρων στη φτώχεια και την εγκληματικότητα ήταν προσχεδιασμένα από τους λευκούς. Με δεδομένο ότι οι αρχές, που στη πλειονότητα τους αποτελούνταν από λευκούς, υποχρέωναν τους μαύρους να ζουν στις φτωχότερες περιοχές των πόλεων και να πηγαίνουν σε υποδεέστερα σχολεία σε σχέση με τους λευκούς, τούς στερούσαν τη δυνατότητα να αποκατασταθούν επαγγελματικά, με αποτέλεσμα να καταλήγουν να κάνουν τις πιο σκληρές και βρώμικες δουλειές και να εμπλέκονται στον υπόκοσμο. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο Malcolm X πίστευε πως οι μαύροι έπρεπε να μαζεύουν λεφτά και να δημιουργούν δικές τους «επιχειρήσεις μαύρων». Στα πρώτα χρόνια δραστηριοποίησής του, άσκησε κριτική στο κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα και στις ιδέες του Luther King για μια μη βίαιη αντίσταση. Ο Malcolm X πρέσβευε την αυτοάμυνα και, όπως προαναφέρθηκε, ήταν υπέρ του φυλετικού διαχωρισμού. Ωστόσο, στα τελευταία χρόνια της ζωής του ανέτρεψε την άποψη αυτή και επιδίωξε να συνεργάζεται πιο στενά με το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα.
Οι δύο αυτοί ηγέτες συνέβαλαν αποφασιστικά στον δρόμο προς τη φυλετική ισότητα, ωστόσο πιο γνωστός στην ιστορία έμεινε ο Luther King, ενώ καθιερώθηκε και μία μέρα εις μνήμην του. Σε αυτό μπορεί να οφείλεται το γεγονός ότι αυτός ήταν που συνδέθηκε πρωτίστως με το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα και η φιλοσοφία του περί «παθητικής», ειρηνικής αντίστασης ενδεχομένως να θεωρήθηκε από μεταγενέστερους παρατηρητές περισσότερο «αποδεκτή». Από την άλλη, ο Malcolm X έμεινε πιο γνωστός για την ωμότητα του λόγου του και τη δριμεία κριτική του προς τους λευκούς, αλλά και για τις απόψεις του περί φυλετικού διαχωρισμού και της ανάγκης αυτοάμυνας. Η κόρη του έχει ασκήσει κριτική στην ανισότητα δημοσιότητας ανάμεσα στους δύο ηγέτες και θεωρεί πως η Ιστορία του έχει παρερμηνευτεί. Ισχυρίζεται πως δεν ήταν υπέρ της βίας, αλλά της αυτοάμυνας και πίστευε στην αυτοδυναμία και τη δύναμη των μαύρων. Έπρεπε να είναι σκληρός με τα λόγια του για να μπορέσει να κινητοποιήσει επιτυχώς τους συμπολίτες του.
Τα ονόματα αυτά είναι τα δύο πιο γνωστά που συνδέθηκαν με τον αγώνα για τη φυλετική ισότητα κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960 στην Αμερική. Παρά το γεγονός πως ο καθένας υιοθέτησε έναν διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος και ότι συναντήθηκαν μόνο μια φορά καθ’ όλη τη διάρκεια της συλλογικής τους προσπάθειας, τα ονόματα τους σχεδόν πάντα εμφανίζονται μαζί. Δολοφονήθηκαν και οι δύο αγωνιζόμενοι για ένα καλύτερο μέλλον για τους συμπολίτες τους, σε μια χώρα που πρέσβευε τον φιλελευθερισμό και είναι αναμφισβήτητο πως οι δράσεις τους συνέβαλαν στο δρόμο προς τη φυλετική ισότητα, αποτελώντας πηγή έμπνευσης μέχρι και σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- E.M. Burns (2020), Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Επίκεντρο
- Segregation in the United States (2018), άρθρο από το history.com, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Black History Milestones: Timeline (2018), άρθρο από το history.com, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Civil Rights Act of 1964 (2010), άρθρο από το history.com, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Λήμμα “Martin Luther King, Jr” (1998), από την Britannica Encyclopedia, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Λήμμα “Malcolm X” (1999), από την Britannica Encyclopedia, διαθέσιμο ΕΔΩ
- 1963: Malcolm X, “Racial Separation” (2013), άρθρο από την ιστοσελίδα blackpast.org, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Bartlett, Karen (2015), Why Malcolm X Is Getting Written Out of History, άρθρο από την ιστοσελίδα newsweek.com, διαθέσιμο ΕΔΩ
