Της Σοφίας Χρηστακίδου,
Η Σερβία αποτελεί μία χώρα που βρίσκεται στην καρδιά των Βαλκανίων. Το Διεθνές Εμπόριο αποτελεί ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο γι’ αυτή για πολλούς λόγους. Στο παρόν άρθρο, θα δούμε επιγραμματικά για ποιους λόγους, λοιπόν, η Σερβία δυσκολεύεται και δυσκολευόταν να αναπτύξει εμπορικές σχέσεις με τρίτες χώρες και θα ρίξουμε μια ματιά στα δεδομένα που αφορούν τις σχέσεις αυτές, τα οποία θα μας βοηθήσουν να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα όσον αφορά τη διαχρονική πορεία των βασικών μεγεθών που τα χαρακτηρίζουν.
Η Σερβία, λοιπόν, βρίσκεται σε μία ιδιαίτερη γεωγραφική περιοχή, η οποία έχει ένα μακρύ ιστορικό πολεμικών συγκρούσεων. Μάλιστα, χαρακτηριζόταν για πολλά χρόνια ως η «μπαρουταποθήκη της Ευρώπης», γεγονός που μας βοηθά να αντιληφθούμε το εύρος και το μέγεθος των συγκρούσεων στην περιοχή. Οι συνεχείς συγκρούσεις, λοιπόν, επιφέρουν μία σειρά από αρνητικά αποτελέσματα. Πρώτα από όλα, περιορίζεται η παραγωγή αγαθών, καθότι όλη η παραγωγική δομή της χώρας απασχολείται στην παρασκευή αγαθών, που σχετίζονται με τον πόλεμο (όπλα, πολεμοφόδια, προμήθειες κλπ). Επομένως, η έλλειψη αγαθών οδηγεί σε δραματική αύξηση των τιμών και σε νέκρωση του εμπορίου. Επιπλέον, το γενικότερο αίσθημα φόβου αποτρέπει τους ανθρώπους από το να αναλάβουν ρίσκο, προκειμένου να αμειφθούν μακροπρόθεσμα, πράγμα το οποίο είναι άκρως βασικό για την ύπαρξη οικονομικής και εμπορικής δραστηριότητας. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια ενός πολέμου, οι άνθρωποι δεν ιδρύουν νέες επιχειρήσεις. Ακόμα, όμως, και μετά το πέρας του πολέμου, το εμπόριο μένει περιορισμένο για κάποια χρόνια. Και αυτό συμβαίνει γιατί καταστρέφεται η υποδομή μίας χώρας. Αυτό αφορά τόσο τον τομέα της παραγωγής (εργοστάσια, παραγωγικές μονάδες κλπ), όσο και τις άλλες παραμέτρους που πρέπει να υφίστανται για την εμπορία αγαθών γενικότερα (δρόμοι, λιμάνια, σιδηρόδρομοι κλπ για τη μεταφορά τους, ύπαρξη των κατάλληλων αγορών στο εσωτερικό της χώρας, προκειμένου να μπορούν να πωληθούν τα εισαγόμενα αγαθά κ.ά.). Επομένως, μπορεί εύκολα να καταλάβει κανείς ότι η Σερβία, λόγω της ιδιαίτερης ιστορίας της, είχε να αντιμετωπίσει μία σειρά από εμπόδια, για να μπορέσει να αναπτύξει εμπορική δραστηριότητα με άλλες χώρες. Οι συνεχείς πόλεμοι κατέστρεψαν τον παραγωγικό της ιστό, τις υποδομές της και απέτρεψαν τους ανθρώπους για πολλά χρόνια να αναλάβουν οικονομικό ρίσκο.
Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο το Διεθνές Εμπόριο της χώρας ήταν περιορισμένο για μία σειρά ετών, είναι οι γείτονές της. Το εμπόριο εξαρτάται άμεσα από τις Διεθνείς Σχέσεις μίας χώρας. Αν, λοιπόν, δύο χώρες βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση ή υπάρχει αμοιβαία καχυποψία μεταξύ τους, όσον αφορά την τήρηση των μεταξύ τους συμφωνιών, δεν μπορεί να υφίσταται μεταξύ τους εμπορική δραστηριότητα και, αν υφίσταται, είναι υποτυπώδης. Η Σερβία, λοιπόν, έχει ένα μακρύ ιστορικό εχθρότητας και καχυποψίας με όλους σχεδόν τους γείτονές της και, μάλιστα, οι μεγαλύτεροι πόλεμοι της περιοχής έχουν διεξαχθεί μεταξύ αυτής και των άλλων βαλκανικών χωρών. Πολλές φορές, μάλιστα, έχει επιβληθεί εμπάργκο είτε από τη Σερβία προς κάποια άλλη γειτονική χώρα είτε το ανάποδο. Μεγάλο ρόλο παίζει, επίσης, και η οικονομική ανάπτυξη των γειτονικών χωρών. Η πλειοψηφία των κρατών της περιοχής συνεχίζει να έχει κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π. κάτω από 10.000$, επομένως ανήκει στην κατηγορία των Αναπτυσσόμενων Χωρών. Όταν, λοιπόν, οι γείτονες μίας χώρας έχουν περιορισμένο εισόδημα (όπως συμβαίνει και με τους πελάτες μίας επιχείρησης), τότε δεν μπορούν να αγοράσουν πολλά ή ακριβά αγαθά από αυτήν. Θα αγοράσουν μόνο όσα τους επιτρέπει το εισόδημά τους και έχουν ανάγκη. Η Σερβία, λοιπόν, θα πρέπει να στραφεί στις χώρες της Δύσης, οι οποίες ανήκουν κατά μέσο όρο στις ανώτερες εισοδηματικές κατηγορίες, όσον αφορά το κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π. Η μεγάλη γεωγραφική απόσταση, όμως, αυξάνει δραματικά το κόστος μεταφοράς, κάνοντας τα προϊόντα της χώρας λιγότερο ανταγωνιστικά. Επιπλέον, η μεταφορά σε μεγάλες αποστάσεις εγκυμονεί μία σειρά κινδύνων, όπως η καταστροφή ή η αλλοίωση των προϊόντων, η διενέργεια καθυστερήσεων στον χρόνο παράδοσης, η δυσκολία επιστροφής των εμπορευμάτων, σε περίπτωση που ο πελάτης δεν μείνει ικανοποιημένος κλπ.
Ο τρίτος λόγος, είναι η ίδια η γεωγραφία της περιοχής. Οι δύσβατες περιοχές, οι οροσειρές και οι γεωγραφικές ανωμαλίες καθιστούν δύσκολη την κατασκευή μεταφορικών υποδομών, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολη και η μεταφορά αγαθών. Η δυσκολία κατασκευής τέτοιων υποδομών, προσθέτει, μάλιστα, ένα επιπλέον κόστος στη διακίνηση προϊόντων από και προς τη χώρα. Συνδυάζοντας, λοιπόν, όλους αυτούς τους λόγους, κατανοούμε ότι η χώρα είχε να αντιμετωπίσει εκ των προτέρων μία σειρά εμποδίων, προκειμένου να είναι σε θέση να αναπτύξει εμπορική δραστηριότητα και το σημείο εκκίνησής της βρισκόταν πολύ πιο πίσω σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Πολωνία και η Τσεχία (οι οποίες δεν αποτελούν αποτελούν αναπτυσσόμενες χώρες).
Κοιτώντας, λοιπόν, τα δεδομένα που αφορούν τους εμπορικούς εταίρους της χώρας, βλέπουμε ότι η Ιταλία και η Γερμανία είναι οι δύο σημαντικότεροι εμπορικοί εταίροι της χώρας. Σημαντικός είναι ο όγκος των συναλλαγών και με τη Ρωσία, την Ελβετία, την Κίνα και την Ουγγαρία. Λόγω του πολέμου και των εμπάργκο που επιβλήθηκαν στη χώρα, οι εξαγωγές μειώθηκαν κατά περίπου τα τρία τέταρτα τη δεκαετία του 1990. Οι εξαγωγές στον τομέα της μεταποίησης επλήγησαν ιδιαίτερα από τις διεθνείς κυρώσεις, αν και άλλοι οικονομικοί κλάδοι υπέστησαν επίσης απώλειες. Ομοίως, οι εισαγωγές μειώθηκαν περίπου στο μισό. Παρατηρούμε, επίσης, ότι η πλειοψηφία των χωρών, που η Σερβία αγοράζει τα αγαθά της, βρίσκονται σε μεγάλη γεωγραφική απόσταση από αυτή. Βέβαια, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι τα τελευταία χρόνια η τεχνολογική ανάπτυξη τείνει να «μηδενίσει» τις αποστάσεις και καθιστά γενικότερα τις συναλλαγές ευκολότερες. Οι ίδιες περίπου χώρες είναι και εκείνες που αγοράζουν αγαθά από τη Σερβία, αποτελούν δηλαδή τους εξαγωγικούς της προορισμούς.
Όσον αφορά αντίστοιχα τα αγαθά τα οποία εμπορεύεται η χώρα, τα πράγματα έχουν ως εξής: η Σερβία εισάγει κυρίως ενέργεια, ορυκτά καύσιμα, αυτοκίνητα, μηχανολογικό εξοπλισμό, χημικά προϊόντα, ιατρικά μηχανήματα και άλλα. Αντίθετα, εξάγει μηχανολογικό εξοπλισμό, πρώτες ύλες, αγροτικά προϊόντα, εξαρτήματα αυτοκινήτων και άλλα. Αυτό που μπορούμε να συμπεράνουμε από τα δεδομένα αυτά είναι ότι η Σερβία εισάγει πολλά κεφαλαιουχικά αγαθά, τα οποία δεν μπορεί να κατασκευάσει η ίδια, για να είναι σε θέση να παράγει άλλου είδους προϊόντα. Επίσης, δεν έχει την τεχνογνωσία για να κατασκευάσει υψηλής εξειδίκευσης αγαθά, όπως χημικά προϊόντα και φαρμακευτικά μηχανήματα. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε, όμως, ότι είναι μία χώρα που διαθέτει ποιοτικό ανθρώπινο δυναμικό και πολλούς σπουδαστές. Τα αγαθά που παράγει και εξάγει η Σερβία είναι κυρίως τυποποιημένα (βλέπε εξαρτήματα αυτοκινήτων και μονωμένο σύρμα, το οποίο αποτελεί και το πιο εμπορεύσιμο προϊόν της). Παρόλα αυτά, εξάγει και κάποια αγαθά, τα οποία απαιτούν τεχνογνωσία όπως οι ηλεκτρονικοί κινητήρες, οι μηχανές συγκομιδής, ο εξοπλισμός μετάδοσης ηλεκτρονικών σημάτων κ.ά., όμως τα αγαθά αυτά αποτελούν ένα μικρό μέρος του συνόλου των εξαγωγών.
Συμπερασματικά, η Σερβία αποτελεί μία χώρα με ένα ιδιαίτερα ταραγμένο παρελθόν, της οποίας οι Διεθνείς Σχέσεις με τους γείτονές της δεν βρίσκονται στο ζενίθ. Παρόλα αυτά, κατάφερε τα τελευταία χρόνια να ανακατασκευάσει το μεγαλύτερο μέρος των υποδομών και του παραγωγικού της ιστού, που καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια των πολέμων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να τονωθεί το Διεθνές Εμπόριο. Επίσης, με την παύση των εχθροπραξιών άρθηκαν πολλά από τα εμπάργκο, που της είχαν επιβληθεί, με αποτέλεσμα να σταματήσει και η έλλειψη που υπήρχε σε πολλά βασικά αγαθά. Παρά τη μέχρι τώρα θετική της πορεία, όμως, η Σερβία θα πρέπει να αντιμετωπίσει την «καρδιά του προβλήματος», που δεν είναι άλλο από την αμοιβαία καχυποψία που διατρέχει αυτήν και τους γείτονές της. Η αποκατάσταση των Διεθνών Σχέσεων, είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να φέρει πραγματική ανάπτυξη του εμπορίου και της οικονομίας στην περιοχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Βαλκάνια, πρόοδος και ανάφλεξη, Νίκος Βατόπουλος, Εφημερίδα Καθημερινή, Διαθέσιμο εδώ.
- Serbia Profile, OEC, Retrieved from here
- Trade in Serbia, Encyclopedia Britannica, Retrieved from here
- Υλικό διαλέξεων, Γεώργιος Γαλανός, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΔΠΘ, 2016
