Εργονομική διευθέτηση σπιτιού για άτομα-χρήστες αναπηρικού αμαξιδίου

Της Κωνσταντίνας Αυγερινού,

Ο πρωταρχικός ρόλος ενός αποκαταστασιακού προγράμματος ατόμων με κινητικές αναπηρίες είναι η αυτοεξυπηρέτηση τους σε δραστηριότητες καθημερινή ζωής, καθώς περιλαμβάνουν την κάλυψη πρωταρχικών αναγκών και αποτελούν εφαλτήριο για την καλύτερη ποιότητα ζωής. Για την επίτευξη της μέγιστης ανεξαρτητοποίησης στην αυτοφροντίδα, σημαντικός παράγοντας είναι η δημιουργία ενός ποιοτικά καλύτερου περιβάλλοντος διαβίωσης μέσω προγραμμάτων εργοθεραπείας, με προτεραιότητα την προσαρμογή του περιβάλλοντος ή της συσκευής στο άτομο και όχι το αντίστροφο. Προς επίτευξη αυτού, απαιτείται η πλήρης αξιολόγηση του ασθενούς μέσα από σταθμισμένα εργαλεία, αλλά και μέσω παρατήρησης και κλινικής συνέντευξης ώστε να κοινοποιήσει τις επιδιώξεις του στον τομέα προσαρμογής περιβάλλοντος.

Η εργονομία αποτελεί μια εφαρμοσμένη επιστήμη, με επίκεντρο την κάλυψη αναγκών του ανθρώπου-χρήστη μηχανών ή περιβάλλοντος, ως άξονα του σχεδιασμού τους. Στοχεύει στην βελτίωση της ανθρώπινης απόδοσης και ευημερίας μέσω του σχεδιασμού προσαρμοσμένων μηχανών, μεθόδων και περιβαλλόντων.

Στις κινητικές αναπηρίες πέρα από τα προβλήματα που μπορούν να αντισταθμιστούν με προσαρμογή της κίνησης του ατόμου ή με την χρήση ειδικών βοηθημάτων, σε περιπτώσεις που οι βλάβες είναι εντονότερες με μεγάλη επίπτωση στις αρθρώσεις και τους μύες, σε περιπτώσεις όπου οι παθήσεις οδηγούν σε επιβάρυνση του αναπνευστικού ή καρδιακού συστήματος ή σε ηλικιωμένα άτομα, συνίσταται η χρήση ηλεκτροκίνητου ή χειροκίνητου αναπηρικού αμαξιδίου. Όπως είναι αναμενόμενο, πέρα από τις προσαρμογές σε κοινοτικούς χώρους όπου η πολιτεία φέρει την ευθύνη, κατανοώντας βέβαια ότι η συλλογική ευθύνη ξεκινά από την ατομική, απαιτείται να γίνει μία πλήρης αναδιαμόρφωση του σπιτιού όπου κινείται το άτομο. Αυτό πρακτικά, πέρα από την δυσκολία κατασκευαστικής αναπροσαρμογής είναι στενά συνδεδεμένο με μία αλυσίδα προβλημάτων προς επίλυση, όπως το ύψος του κόστους των προσαρμογών αυτών, την επιλογή κατάλληλων επαγγελματιών, την εύρεση υλικών με βάση το κόστος-όφελος του εκάστοτε προϊόντος αλλά και την παροχή υπηρεσιών που θα συμβάλλουν στην καλύτερη διαχείριση του προσωπικού χώρου.

Σε ένα μέσο αναπηρικό αμαξίδιο απαιτούνται 75 εκατοστά πλάτος και 125 μήκος από το πίσω μέρος της πλάτης και των ακτινών των πίσω ροδών, όταν είναι μεγάλες, για μία απλή μετακίνηση προς τα εμπρός. Για μία πλήρη στροφή απαιτείται επιφάνεια από 150 εκατοστά έως 170 εκατοστά.

Στις προδιαγραφές μίας πολυκατοικίας «φιλικής» προς άτομα χρήστες αμαξιδίων συμπεριλαμβάνεται η δημιουργία ασανσέρ σε κάθε όροφο. Σε περίπτωση που αυτό είτε δεν είναι εφικτό είτε το αμαξίδιο που χρησιμοποιείται διαθέτει σύστημα ανάβασης και κατάβασης σκαλοπατιών με ειδικό μηχανισμό, τα σκαλοπάτια πρέπει να είναι πλάτους 28-32 εκατοστών και ύψους 14-16 εκατοστών χωρίς ρίχτι, με ύψος κιγκλιδώματος 90 εκατοστά από το πάτημα του σκαλοπατιού. Απαραίτητη είναι η ύπαρξη πλατύσκαλου με σήμανση αλλαγής κατεύθυνσης. Σε περιπτώσεις που γίνονται αλλαγές επιπέδου εδάφους μεγαλύτερες των 10 εκατοστών θα πρέπει να υπάρχουν ειδικές σημάνσεις, κατασκευασμένες με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνεται εύκολα αντιληπτό το κάθε επίπεδο.

Η διαμόρφωση ενός ανελκυστήρα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά για άτομα χρήστες αναπηρικού αμαξιδίου οφείλει να πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με εξειδικευμένους συνεργάτες. Η πόρτα του θα πρέπει να έχει πλάτος 90 εκατοστά εσωτερική καμπίνα διαστάσεις 140 cm μήκος και 110 cm πλάτος. Ο χρόνος ανοίγματος των αυτόματων πορτών δεν θα πρέπει να είναι μικρότερος των 60 δευτερολέπτων ώστε να προλαβαίνουν να φύγουν εγκαίρως χωρίς περαιτέρω τραυματισμούς, ακόμη και άτομα που δεν συνοδεύονται από φροντιστές.

Όσον αφορά την διαμόρφωση του εσωτερικού του σπιτιού ενός ατόμου που κινείται με αναπηρικό αμαξίδιο, ας έχουμε κατά νου ότι υπάρχει μία περιοχή άνετης προσέγγισης διαφορετική για άντρες και γυναίκες όπου πρόκειται για τον μέσο όρο απόστασης πραγμάτων που μπορεί να προσεγγίσει το άτομο καθήμενο στο αμαξίδιο. Λόγω σωματοδομής και μυϊκής διάπλασης, η περιοχή άνετης προσέγγισης μιας γυναίκας αγγίζει τα 115,6 cm, ενώ σε έναν άντρα η τιμή αυτή ανεβαίνει κατά πολύ στα 150,4 cm. Στον καθορισμό της περιοχής άνετης πρόσβασης, συνυπολογίζεται η μέγιστη έκταση του ώμου προς τα εμπρός και προς τα πλάγια, επομένως πρόκειται για τιμή που ναι μεν επικρατεί ένας μέσος όρος, αλλά διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο. Ταυτόχρονα, πρέπει συνυπολογίζεται και η ποσόστωση δύναμης που δύναται να καταβάλλει το άτομο κατά το σήκωμα αντικειμένων και η ικανότητα του να κάνει σωστή σύλληψη και επαρκή αμφίπλευρο συντονισμό ώστε να τα φτάσει από το επίπεδο που βρίσκεται και να τα μεταφέρει κοντά στο σώμα του.

Τα πιο «απαιτητικά» δωμάτια για εργονομική διαμόρφωση είναι η κουζίνα και το μπάνιο. Αυτό, γιατί πρόκειται για χώρους όπου το άτομο δεν μπορεί να «αποφύγει» την διενέργεια δραστηριοτήτων, εφόσον τα χρησιμοποιεί για την κάλυψη φυσικών αναγκών του, άρα πρέπει να είναι απόλυτα προσαρμοσμένα στις ανάγκες χρήστη.

Στην κουζίνα απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στην επίπλωση, όπου ο νεροχύτης, ο οποίος θα είναι ρηχός και διπλός για να βοηθά στα όρια μετακίνησης, να μην ξεπερνά το ύψος των 70 cm. Τα κρεμασμένα ράφια και ντουλάπια, δεν είναι απαγορευτικό να υπάρχουν, αρκεί να φτάνουν τα 105 cm και όχι περισσότερο. Στο επάνω μέρος από τις εστίες τις κουζίνας, απαραίτητη κρίνεται η τοποθέτηση κεκλιμένου καθρέπτη ώστε το άτομο – χρήστης να μην χρειάζεται να σηκωθεί για να δει το περιεχόμενο των σκευών.

Το μπάνιο όπου λόγω του μικρού, συνήθως, χώρου που καταλαμβάνει σε ένα σπίτι κρίνεται αρκετά δύσκολο να προσαρμοστεί και να διευθετηθεί από την αρχή, αν ήδη είναι κατασκευασμένο. Σε περιπτώσεις όπου γίνεται νέα κατασκευή μπάνιου, τότε για λόγους καλύτερης εξυπηρέτησης και άνεσης, μπορεί να έχει το μέγεθος ενός κανονικού δωματίου, ώστε να περιλαμβάνει όλα αυτά που απαιτούνται. Το χείλος της μπανιέρας δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 53 cm, και το μήκος της να είναι το λιγότερο 160 cm, έχοντας μέσα σκαμνάκι και αντιολισθητικές επιφάνειες. Για να εξυπηρετείται πλάγια μεταφορά, χρειάζεται να υπάρχει τοποθετημένη μια ράμπα μεταφοράς, ανθεκτική στα κιλά του ατόμου. Ο νιπτήρας σε ύψος 65 cm σε επικλινή θέση, όπως και η λεκάνη με κλίση 45 % και ύψος 75 cm, χωρίς υπερυψωμένο καπάκι.

Σε κάθε περίπτωση, σε όλα τα δωμάτια, οι διακόπτες ρεύματος και οι πρίζες μπορούν να τοποθετηθούν σε οριζόντια επιφάνεια ώστε να εξοικονομηθούν κινήσεις λιγότερο σκόπιμες. Αν αυτό δεν είναι εφικτό μπορούν να τοποθετηθούν σε ύψος το πολύ ενός μέτρου. Τα πόμολα να μην έχουν αιχμές, και η επιφάνεια του πατώματος να είναι καλυμμένη με υλικό τέτοιο ώστε να ταιριάζει στο υλικό κατασκευής των ροδών του αμαξιδίου, προς αποφυγή της ολίσθησης και της φθοράς.