Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Η περίοδος του Εμφυλίου Πολέμου μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον γερμανικό ζυγό αποτελεί μια από τις πιο ευαίσθητες χορδές της Νεότερης Ιστορίας της χώρας. Έλληνες και ξένοι ιστορικοί έχουν βουτήξει στα βαθιά νερά της μελέτης του Εμφυλίου, με ποικίλα αποτελέσματα. Η ενασχόληση με το ζήτημα αυτό είναι πραγματικός άθλος, καθώς η διατήρηση της αντικειμενικότητας, από την οποία είναι αναγκαίο να διακατέχεται κάθε έγκυρο ιστορικό πόνημα, είναι εξαιρετικά δύσκολη. Τον άθλο αυτό πραγματοποίησε, με μεγάλο βαθμό επιτυχίας, ο Πάνος Ζέρβας, οδοντίατρος και διδάκτορας του ΑΠΘ στο βιβλίο του «Σημειώσεις για τον Εμφύλιο, Τόμος Α΄, Αντίσταση και Κατοχικός Εμφύλιος 1941-1944», το οποίο κυκλοφόρησε το 2021 από τις Εκδόσεις Επίκεντρο.
Το συναρπαστικό αυτό βιβλίο, το οποίο ο Καλαματιανός συγγραφέας το αφιερώνει σε όσους νέους το διαβάσουν, προλογίζεται από τον σπουδαίο συγγραφέα και ιστορικό Ήρκο Αποστολίδη. Ο πεπειραμένος ιστορικός σκιαγραφεί τη σημασία των γεγονότων που περιγράφονται, καθώς και την αξία του έργου αυτού στην εποχή μας και πώς αυτό συνδέεται με την πραγματικότητα του σήμερα. Το κύριο σώμα του βιβλίου χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες, ενώ μετά τον Επίλογο, τη Βιβλιογραφία και τα Ευρετήρια ο συγγραφέας παραθέτει ένα σύντομο παράρτημα εικόνων.
Στην πρώτη ενότητα, με τίτλο «Κατοχή και Αντίσταση», ο συγγραφέας περιγράφει τη ζοφερή πραγματικότητα που ίσχυσε στην Ελλάδα μετά την επικράτηση των γερμανικών δυνάμεων και τον διαχωρισμό της χώρας σε ζώνες κατοχής. Με απλά λόγια, ο συγγραφέας περιγράφει μια πραγματικότητα πείνας, δυστυχίας και εξαθλίωσης, από την οποία γεννήθηκε τόσο η προδοσία και ο δοσιλογισμός όσο και η αντίσταση στον κατακτητή. Αποστασιοποιημένος, καταγράφει τα πρώτα βήματα γνωστών αντιστασιακών οργανώσεων, όπως του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ και του ΕΔΕΣ. Τα βήματα αυτά έπλητταν καίρια τις κατοχικές δυνάμεις, όπως στον Γοργοπόταμο, και ταυτόχρονα οδηγούσαν, μέσα από τα μάτια ενός ουδέτερου παρατηρητή, στα αιματηρά γεγονότα που ακολούθησαν.
Η δεύτερη ενότητα, ο «Κατοχικός Εμφύλιος», ενσκήπτει πάνω στα γεγονότα που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της Κατοχής και προετοίμασαν το έδαφος για τον επερχόμενο Εμφύλιο. Εξετάζοντας τους ρόλους σημαντικών προσώπων στην ταραγμένη αυτή περίοδο, εστιάζει στις τακτικές του ΚΚΕ και του ΕΑΜ και στη σύγκρουση του τελευταίου με τον ΕΔΕΣ. Ο συγγραφέας, επίσης, αναφέρεται στην οργάνωση ΕΚΚΑ, καθώς και στην κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στην Πελοπόννησο, η οποία στα επόμενα έτη θα αποτελέσει θέατρο πολύνεκρων συγκρούσεων. Χωρίς να μένει στα επιφανειακά ζητήματα, ο Πάνος Ζέρβας εξετάζει τον ρόλο δύο λιγότερο γνωστών οργανώσεων, της ΥΒΕ-ΠΑΟ και της ΟΠΛΑ, φωτίζοντας άγνωστες πτυχές τους λιτά και περιεκτικά.
Η τρίτη ενότητα, η «Μέση Ανατολή», περιγράφει τα γεγονότα τα οποία διαδραματίστηκαν στην περιοχή αυτή, η οποία σφυροκοπήθηκε εξίσου δυνατά από τις δυνάμεις του Άξονα. Εξετάζοντας αρχικά τη θέση και τον ρόλο, τόσο της Κυβέρνησης όσο και του Στρατού στην περιοχή, ερευνά το κίνημα του Φεβρουαρίου και τη στάση του Ιουλίου του 1943, γνωστοποιώντας, στη συνέχεια, στον αναγνώστη τις συνέπειες και τα γεγονότα που ακολούθησαν, μέχρι τον Απρίλιο του 1944. Η ενότητα καταλήγει σε ένα σύντομο, αλλά εμπεριστατωμένο σχολιασμό των όσων συνέβησαν στη Βόρεια Αφρική, ιχνηλατώντας τα όσα αποφασίστηκαν στο Συνέδριο του Λιβάνου και στη Συμφωνία της Καζέρτας.
Η τέταρτη και τελευταία ενότητα, με τίτλο «Η σύγκρουση του ΕΑΜ με τον δοσιλογισμό», σκιαγραφεί τα όρια και τα επίπεδα του δοσιλογισμού και τη σφοδρή αντίδραση του ΕΑΜ απέναντι σε αυτόν. Συνοπτικά, καταγράφει τη δράση τόσο των Κατοχικών Κυβερνήσεων όσο και των πρακτόρων των Γερμανών και των Ταγμάτων Ασφαλείας, ενώ η ενότητα ολοκληρώνεται με τις εμφύλιες διαμάχες που έλαβαν χώρα στην Πελοπόννησο και τη Μακεδονία για την απελευθέρωση των περιοχών και, φυσικά, με τις δίκες των δοσιλόγων.
Ο συγγραφέας στον Επίλογο εξάγει και παραθέτει τα συμπεράσματα της έρευνάς του, η οποία είναι φανερό πως ήταν πολυδαίδαλη και εμπεριστατωμένη. Χωρίς να αποκλίνει από την οδό της αντικειμενικότητας και με χρήση πλούσιου λεξιλογίου, από το οποίο ορθώς απουσιάζουν οι συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις, παρουσιάζει τα γεγονότα, καθώς και τα αίτια και τα αποτελέσματα αυτών. Αν και η παρουσίαση του εκάστοτε θέματος γίνεται μέσα σε λίγες σελίδες, καταφέρνει να πλάσει ένα μωσαϊκό γνωστών γεγονότων και άγνωστων πτυχών, συνθέτοντας αυτό το πολύτιμο ανάγνωσμα. Ο αναγνώστης μπορεί να βρει πληροφορίες για το βιβλίο, καθώς και για τα υπόλοιπα πνευματικά τέκνα του συγγραφέα στον ιστότοπο που ο ίδιος διατηρεί.
Ο Εμφύλιος Πόλεμος (1945-1949) αποτελεί ίσως το μελανότερο σημείο της Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας. Είναι επιτακτική ανάγκη, λοιπόν, να εξεταστούν, μέσα από πονήματα όπως αυτό, τα γεγονότα που προηγήθηκαν, προκειμένου να γίνουν απόλυτα κατανοητά από την κοινωνία, η οποία οφείλει να θωρακιστεί και να αποτρέψει την εμφάνιση τέτοιων φαινομένων στις μέρες μας.
