Της Μαρίας Πολίτου,
Η περίοδος ανάμεσα στο 1845 έως και το 1852 αποτέλεσε ένα τραχύ διάστημα στη ζωή του ιρλανδικού λαού. Άλλωστε, δεν είναι τυχαία η ονομασία που απέδωσαν τότε οι Ιρλανδοί και χαρακτήρισαν την περίοδο ως “Drochshaol’’, δηλαδή ως μία κακή ζωή. Η περίοδος εκείνη της «κακιάς ζωής» ήταν μία εποχή, στην οποία μία τεράστια μαζική πείνα και μία ασθένεια είχαν ταράξει τη χώρα.
Το διάστημα εκείνο θα μείνει χαραγμένο στα ιστορικά γεγονότα, αφού ο πληθυσμός της χώρας μειώθηκε τουλάχιστον κατά 20%-25%, ενώ σε συγκεκριμένες πόλεις το ποσοστό άγγιξε έως και το 67%. Πρόκειται για έναν τραγικό απολογισμό, από τον οποίο ένα ποσοστό αναγκάστηκε να μεταναστεύσει σε άλλες χώρες για ζητήματα επιβίωσης, ενώ το υπόλοιπο λιμοκτόνησε. Συγκεκριμένα, 1 εκατομμύριο άνθρωποι πέθαναν από την πείνα, ενώ 1 εκατομμύριο άνθρωποι μετανάστευσαν, με αποτέλεσμα το νούμερο αυτό να δείχνει τη μείωση του ποσοστού ενός αιώνα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη τραγωδία που έχει υποστεί ο ιρλανδικός λαός.
Τα γεγονότα ξεκίνησαν να εκτυλίσσονται από το 1845. Την περίοδο του 19ου αιώνα πολλοί καλλιεργητές πάσχιζαν να εξασφαλίσουν τα βασικά για την επιβίωσή τους. Στην Ιρλανδία η γη για καλλιέργεια σε ορισμένες περιοχές παρουσίαζε μεγάλη δυσκολία στη διαχείριση και οι ενοικιάσεις εκτάσεων απαιτούσαν ένα πολύ υψηλό χρηματικό ποσό. Η Ιρλανδία δεν ήταν βιομηχανοποιημένη. Δεν υπήρχαν βιομηχανικά και αγροτικά μηχανήματα. Επομένως, δεν μπορούσε να υπάρξει ποικιλία στα καλλιεργήσιμα προϊόντα. Ως απόρροια της επικρατούσας κατάστασης, οι καλλιεργητές θεώρησαν ότι η πατάτα ήταν ένα συστατικό εύκολο στην καλλιέργεια, αρκετά θρεπτικό στο διατροφικό πρόγραμμα και δεν απαιτούσε έξοδα για την αγορά μηχανημάτων. Τα γεωργικά μηχανήματα δεν ήταν απαραίτητα για την καλλιέργεια της πατάτας. Μπορούσαν να καλλιεργηθούν πολλές και σε μικρά οικόπεδα. Οι πατάτες, επίσης, ήταν ένα συστατικό πολύ χορταστικό, θρεπτικό και εύκολο, με αποτέλεσμα κάθε οικογένεια να τρέφεται σχεδόν εξ’ ολοκλήρου με αυτές, χωρίς να ξοδεύουν πολλά χρήματα. Έτσι, η πατάτα αποτελούσε είδος μονοπωλίου και ουσιαστικά το κύριο φαγητό των Ιρλανδών.
Έτσι λοιπόν, η πιο διαδεδομένη καλλιέργεια στην Ιρλανδία, από τις αρχές του 19ου αιώνα ήταν κι επισήμως η πατάτα. Από τα μέσα του 19ου αιώνα, σχεδόν όλοι οι καλλιεργητές της Ιρλανδίας καλλιεργούσαν πατάτες και άρχισαν να εξαρτώνται από αυτό το συστατικό, τόσο οικονομικά όσο και διατροφικά. Η συγκεκριμένη καλλιέργεια άρχισε να ανθίζει, ωστόσο τα προβλήματα δεν άργησαν να προκληθούν. Πιο συγκεκριμένα, το 1845 ένα στέλεχος μούχλας κατέφθασε στην Ιρλανδία από τη Βόρεια Αμερική. Πρόκειται για τον λεγόμενο περονόσπορο, ο οποίος χτύπησε τις φυτείες της πατάτας. Έτσι, μεγάλο μέρος της σοδειάς της πατάτας, εκείνη τη χρονιά, προσβλήθηκε από την ασθένεια αυτή και σάπισε. Η μάστιγα αυτή ακολούθησε και τα επόμενα χρόνια και η κατάσταση επιδεινώθηκε κυρίως το διάστημα μεταξύ του 1846 και του 1849.
Από τον Οκτώβριο του 1845 άρχιζαν να παρουσιάζονται τα πρώτα συμπτώματα ασθένειας της πατάτας. Συστάθηκαν ειδικές επιτροπές για να ιχνηλατήσουν το πρόβλημα και να προτείνουν κάποια λύση, οι αγρότες δοκίμασαν διάφορους τρόπους προκειμένου να ιανθεί το φυτό, εντούτοις κανένας τρόπος δεν αποδείχθηκε καρποφόρος. Την άνοιξη του 1846 η κατάσταση είχε ξεφύγει και η πατάτα κρίθηκε ακατάλληλη ως τροφή του ανθρώπου. Ολόκληρη η καλλιέργεια εξαφανίστηκε από την Ιρλανδία. ΟΙ άνθρωποι άρχισαν να τρέφονται με οτιδήποτε έβρισκαν και ήταν αναγκαίο για να διαχειριστούν την πείνα, δηλαδή με χόρτα και δέντρα φύλλων. Αρκετοί ήταν εκείνοι οι οποίοι κατέφυγαν στην έσχατη λύση να μετακινηθούν σε άλλες πόλεις, προκειμένου να βρουν τροφή.
Η κυβέρνηση επιχείρησε να υλοποιήσει ορισμένες ενέργειες, ώστε να σταματήσει αυτή η κατάσταση. Οι προσπάθειες, όμως, ανακούφισης από τον λιμό κρίθηκαν ανεπαρκείς. Ο τότε Πρωθυπουργός, Robert Peel, ενέκρινε την εισαγωγή καλαμποκιού από την Αμερική μήπως και καταφέρει να ανακουφίσει τον λαό από την πείνα, αλλά η ενέργεια αυτή ήταν προσωρινή. Το πρόβλημα ήταν ότι πολλοί Ιρλανδοί ενοικιαστές αγρότες άρχισαν να εκδιώχνονται τα χρόνια της κρίσης και να μένουν χωρίς δουλειά. Έτσι, το ζήτημα του υποσιτισμού άρχισε να μεγαλώνει. Όσο αυξανόταν ο υποσιτισμός τόσο αυξανόταν και η οργή των ιρλανδικών υπηκόων προς την αγγλική κυβέρνηση. Οι Ιρλανδοί κατηγορούσαν τις αρμόδιες αρχές για αδιαφορία και εγκατάλειψη σε μία περίοδο ένδειας. Πολλοί, επίσης, υποστήριζαν ότι ο λιμός ήταν αποτέλεσμα της κακής διαχείρισης της αγγλικής κυβέρνησης και όχι υποπροϊόν κλιματικών καταστάσεων.
Η κύρια αιτία του λιμού ήταν η κάκιστη διαχείριση των φυτειών πατάτας. Οι καλλιέργειες πατάτας είχαν μολυνθεί σχεδόν σε όλη την Ευρώπη και η μόλυνση επεκτάθηκε και στην Ιρλανδία. Η πατάτα, στην αρχή, είχε εισαχθεί στην Ιρλανδία ως ένα είδος πολυτελείας. Οι ευγενείς συνήθιζαν να καλλιεργούν πατάτες στους κήπους τους. Αργότερα, ωστόσο, διαδόθηκε και άρχισε να γίνεται ένα περιζήτητο είδος, το οποίο όλο και περισσότεροι καλλιεργητές ήθελαν να καλλιεργούν. Άλλωστε, η καλλιέργεια της πατάτας αποτέλεσε ένα είδος που μπόρεσε να αποφέρει οικονομικά οφέλη. Ωστόσο, υπήρξε μία μεμονωμένη καλλιέργεια και μία γενετική ποικιλότητα, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ιρλανδία και αυτοί οι παράγοντες συντέλεσαν στη δημιουργία του λιμού. Βάσιμη θεωρείται, επιπλέον, και η θεωρία πολλών, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι το αγγλικό κράτος προκάλεσε τον λιμό, θέλοντας να ανεξαρτητοποιήσει τους Ιρλανδούς από την καλλιέργεια πατάτας.
Ο λιμός αποδείχθηκε ορόσημο στη δημογραφική απογραφή της Ιρλανδίας. Ο λαός χτυπήθηκε σε ένα τεράστιο ποσοστό του από τη λιμοκτονία και κανείς δεν μπορούσε να βελτιώσει την κατάσταση. Άλλωστε, πολλοί υποστηρίζουν ότι ο κρατικός μηχανισμός της Αγγλίας αδιαφόρησε για τις συνέπειες του λιμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Boyle P. P., Gráda C. Ó (1986), Γονιμότητα, τάσεις, αύξηση της θνησιμότητας και η Μεγάλη ιρλανδική πείνα, από την ιστοσελίδα jstor.org, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Stapley R., Rayner E., (2019), Ανατρέποντας την ιστορία, τομ. Α΄, Αθήνα: Εκδ. Ενάλιος, Ειδική έκδοση για την εφημερίδα Το Βήμα
