Του Μάριου-Πέτρου Δελατόλα,
Δικτατορίας επώαση μπορεί πολύ εύκολα να χαρακτηριστεί μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές-στρατιωτικές σκευωρίες που γνώρισε το Ελληνικό κράτος, η λεγόμενη «Δίκη των Αεροπόρων». Θα μπορούσαμε να πούμε πως δεν έχει τίποτα να ζηλέψει, από μεριάς κακοδικίας και προαποφασισμένης απόφασης, από την αρχαία δίκη του Θηραμένη στην Αθήνα από τον Κριτία, που ήταν ο επικεφαλής του καθεστώτος των Τριάκοντα Τυράννων.
Για να την αναλύσουμε και να καταλάβουμε για ποιον λόγο συνέβη, δεν μπορούμε να μην εξετάσουμε το ιστορικό πλαίσιο της εποχής. Βρισκόμαστε στην Ελλάδα του 1951 (δύο χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου). Στην Ελλάδα, Πρωθυπουργός είναι ο Νικόλαος Πλαστήρας, ο οποίος συνεργάστηκε με τον Σοφοκλή Βενιζέλο για να σχηματίσουν κυβέρνηση. Ο Πλαστήρας θα μπορούσε σε αυτήν την περίοδο της πολιτικής του διαδρομής να χαρακτηριστεί μετριοπαθής και υπέρ της εθνικής συμφιλίωσης. Είχε να αντιμετωπίσει αρκετούς πολέμιους στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Από τη μία, στην τότε μετεμφυλιακή στρατιωτική ηγεσία είχε αρχίσει να κυριαρχεί ο Ι.Δ.Ε.Α. και το αντικομουνιστικό μένος.
Από την άλλη μεριά, υπήρχε ο καταζητούμενος αρχηγός του, παράνομου τότε, ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης, ο οποίος δήλωνε πως ο εμφύλιος δεν τελείωσε στο Γράμμο και στο Βίτσι και πως βρίσκεται με το «όπλο παρά πόδα», το 1949. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, στο διεθνές σύστημα οι Η.Π.Α., που ασκούσαν πολιτική επικυριαρχίας στην Ελλάδα, ήθελαν μια «δική τους» κυβέρνηση, που θα κρατούσε σκληρή στάση έναντι των εναπομεινάντων ηττημένων του εμφυλίου και παντός άλλου διαφωνούντα. Γι’ αυτόν τον λόγο, επηρέασαν την πολιτική εξουσία να αλλάξει το σύστημα σε πλειοψηφικό, με αποτέλεσμα στις επόμενες εκλογές να σαρώσει ο Αλέξανδρος Παπάγος. Μέσα σε όλα αυτά είχε προηγηθεί και η πολύκροτη δίκη, που δίχασε την κοινή γνώμη, εκείνη του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του, η οποία οδήγησε σε 4 εκτελέσεις.
Μέσα σε όλο αυτό το πολωμένο κλίμα φτιάχτηκε μια ανηλεής και επονείδιστη σκευωρία. Ο βασικός εμπνευστής της όλης υπόθεσης ήταν ο αρχηγός Γ.Ε.Α. (Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας), αντιπτέραρχος Εμμανουήλ Κελαϊδής, που είχε συμπληρώσει τα χρόνια υπηρεσίας κι επρόκειτο να βγει στη σύνταξη, γεγονός που δεν ήθελε επ’ ουδενί. Υπήρχαν διάφορα περιστατικά που οδήγησαν σε αυτή τη δίκη. Το πρώτο θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν η ανώμαλη προσγείωση ενός εκπαιδευτικού αεροσκάφους της σχολής Ικάρων. Μετά από κάποιες μέρες ακολούθησε το δεύτερο περιστατικό. Βρέθηκε γραμμένο σε εκπαιδευτικό πίνακα της σχολής Ικάρων σύνθημα υπέρ του ΚΚΕ. Αμέσως διατάχθηκαν προανακρίσεις, οι οποίες οδήγησαν σε συλλήψεις πολλών δημοκρατικών αξιωματικών, που δεν ενστερνιζόντουσαν τις πεποιθήσεις του Ι.Δ.Ε.Α. και του παρακράτους. Το πραγματικά απίστευτο είναι πως αρκετοί εξ’ αυτών που κατηγορήθηκαν ως κομμουνιστές είχαν πολεμήσει κατά τη διάρκεια του εμφυλίου εναντίον των κομμουνιστών. Σε μια κανονική δίκη μονάχα αυτό θα έφτανε για να αποδείξει την αθωότητά τους. Μάταια όμως προσπαθούμε να βρούμε λογική και δικαιοσύνη, με όλη τη σημασία της λέξης, στο ελληνικό κράτος του Ψυχρού Πολέμου.
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι εκείνη του αντισμήναρχου Θεοφάνη Μεταξά, ο οποίος, εξαιτίας της δράσης του στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου που βρέθηκε ο Ελληνικός Στρατός, καθώς και με τα επιτεύγματά του στο πλευρό του Εθνικού Στρατού στον Εμφύλιο, προοριζόταν ως ο διάδοχος του Κελαϊδή. Αυτός, λοιπόν, ο άνθρωπος κατηγορήθηκε ως ο αρχηγός της οργάνωσης!
Η παράνοια και τα φριχτά εγκλήματα δεν σταμάτησαν εκεί. Όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, οι κατηγορούμενοι βασανίστηκαν σκληρά για να ομολογήσουν. Το τι πέρασαν μέσα στα κρατητήρια που οι βασανιστές τους τα ονόμαζαν «Πρεσβεία» δεν τα χωρά ο ανθρώπινος νους. Το σκληρότερο εξ’ αυτών εικάζω πως ήταν η εικονική εκτέλεση. Μετά από πολλές ώρες σωματικών βασανιστηρίων, προσποιούνταν πως θα τους εκτελέσουν. Συνεπώς, τους έδεναν σε ένα σημείο, κάποιες φορές μπορεί και να τους κάλυπταν τα μάτια και τους στόχευαν. Οι βασανισθέντες ήταν εκεί για αρκετή ώρα, περιμένοντας την εκτέλεση. Χρησιμοποιούσαν τέτοιες μεθόδους για να δημιουργήσουν ακραίο φόβο και να λυγίσουν και ψυχολογικά τα θύματα. Ένας εκ των βασανισθέντων, ο μαθηματικός Χρήστος Δαδαλής, έχασε τη ζωή του κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων. Υπεύθυνοι για τη διαδικασία των «ανακρίσεων» ήταν ο Επισμηναγός Μητσάκος και ο Σμηναγός Αντώνιος Σκαρμαλιωράκης (στενός φίλος του Γιώργου Παπαδόπουλου) που ήταν διευθυντής στο 2ο Επιτελικό Γραφείο του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας, το γνωστό σε όλους «Α2».
Για να στηθεί όμως πειστικά η όλη σκευωρία, χρειάζονταν ένα ακόμα τρανταχτό περιστατικό. Το βρήκαν στο πρόσωπο του νεαρού Ικάρου Νικόλα Ακριβογιάννη, τον οποίον έπεισαν να πάει ως ειδικός διπλός πράκτορας στην Αλβανία, να υποδυθεί τον φυγά κομμουνιστή για να αποσπάσει τάχα πληροφορίες σε μεταγενέστερο στάδιο από τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος που πίστευαν πως βρίσκεται στη Σοβιετική Ένωση.
Όταν ο Ακριβογιάννης πήρε το αεροσκάφος και το προσγείωσε στους Αγίους Σαράντα στις 7 Απριλίου του 1952 πήρε μια μέρα στις εφημερίδες, προκειμένου να αντιληφθούν το γεγονός. Όταν έγινε γνωστό, οι κυβερνητικές εφημερίδες μίλησαν για θηριώδη κομμουνιστική απειλή και διαβρωμένο μέρος του στρατεύματος. Οι σκευωροί είχαν πετύχει τον σκοπό τους. Είχαν πάρει με το μέρος τους την κοινή γνώμη με πρακτικές που θα ζήλευε ακόμη και ο υπουργός προπαγάνδας του Χίτλερ, Joseph Goebbels. Μαζί με τους στρατιωτικούς συνελήφθησαν και πολίτες για να είναι πιο πειστικό το όλο αφήγημα περί της υποτιθέμενης οργάνωσης.
Η Δίκη των Αεροπόρων ξεκίνησε στις 22 Αυγούστου 1952 στο Αεροδικείο και τελείωσε στις 17 Σεπτεμβρίου 1952. Μάταια οι κατηγορούμενοι προσπάθησαν να πείσουν τους Αεροδίκες για τα πατριωτικά τους αισθήματα. Δώδεκα άνθρωποι καταδικάστηκαν με πολύ βαριές ποινές, 2 εξ αυτών, μάλιστα, σε θάνατο.
Είχαν ήδη αρχίσει να φουντώνουν οι κατηγορίες περί βασανιστηρίων των κατηγορουμένων και ειδικά τα συγγενικά τους πρόσωπα προσπαθούσαν να κινητοποιήσουν όσο περισσότερο κόσμο γινόταν. Έγινε επανάληψη της δίκης στις 30 Σεπτεμβρίου 1953 στο Ανώτατο Αναθεωρητικό Δικαστήριο, που τελείωσε στις 28 Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Το δικαστήριο, παρά τις αποδείξεις για τα βασανιστήρια, έκρινε πως υπήρχε συνομωσία και καταδίκασε 11 αξιωματικούς με χαμηλότερες, βέβαια, ποινές σε σχέση με το αεροδικείο. Χαρακτηριστικά, να αναφέρω πως ο Θεοφάνης Μεταξάς καταδικάστηκε σε ισόβια.
Είναι χαρακτηριστικό το κλίμα τρομοκρατίας μέσα στο οποίο διεξήχθη η δίκη. Οι μάρτυρες υπεράσπισης δέχτηκαν αφόρητες πιέσεις για να μην καταθέσουν και κάθε τους λέξη προς υπεράσπιση των κατηγορουμένων θα βάρυνε την καριέρα τους. Ακόμα και τις οικογένειές τους απειλούσαν για να τους αναγκάσουν να μην καταθέσουν στο δικαστήριο.
Ένας εκ των γενναίων μαρτύρων υπεράσπισης ήταν και ο Αναστάσιος Μήνης, που πολέμησε στον Εμφύλιο με τον Εθνικό στρατό και βασανίστηκε απίστευτα στη διάρκεια της χούντας. Κατήγγειλε την τρομοκρατία που υφίσταντο οι μάρτυρες και μάλιστα έφτασε και στο σημείο να υποδείξει και τρομοκράτες εντός της αίθουσας (Εφημερίδα Ελευθερία 22-10-1953). Τα πράγματα άλλαξαν, όχι όμως στον βαθμό που θα έπρεπε όταν έγινε Πρωθυπουργός ο Κωνσταντίνος Καραμανλής (1955). Έδωσε αμνηστία σε όσους είχαν ποινή φυλάκισης. Το πρόβλημα εδώ είναι πως η αμνηστία δεν συνιστά αθώωση. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν υποστεί απίστευτα βασανιστήρια, είδαν την υπόληψή τους να αμαυρώνεται με τον χειρότερο τρόπο, έχασαν τις δουλειές τους, οι οικογένειές τους ήταν δακτυλοδεικτούμενες. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του Υπουργού Δικαιοσύνης Κωνσταντίνου Αδαμόπουλου, που εξέφρασε ότι η κυβέρνηση δεν θέτει αμφιβολίες ως προς την κρίση της απόφασης, η αμνηστία δόθηκε εξαιτίας της συγκίνησης που προεκλήθη στην κοινή γνώμη από την οποία επηρεαζόταν η ενότητα του λαού και των ενόπλων δυνάμεων. Δέκα μήνες αργότερα, στις 12-9-1956 η κυβέρνηση αμνήστευσε και τους σκευωρούς-βασανιστές, θέτοντάς τους στην ίδια κατηγορία με τα θύματα!
Πολλοί από τους αεροπόρους κατέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο τους δικαίωσε. Όμως, ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας, Αριστείδης Πρωτοπαπαδάκης, δεν τους απέδωσε πίσω τους βαθμούς και τους μισθούς τους. Το 1976, ο απόστρατος αξιωματικός της αεροπορίας, Βλάσης Δέδες, με απόρρητα έγγραφα, απέδειξε πως ο Ακριβογιάννης είχε σταλεί ως κατάσκοπος στην Αλβανία και το 1977 ο δημοσιογράφος Πάνος Λουκάκος, μετά από μεγάλη έρευνα, αποκάλυψε στην εφημερίδα το Βήμα την όλη σκευωρία. Οι τότε Υπουργοί Άμυνας, Μαύρος και Κανελλόπουλος, έδωσαν επιστολές στην εφημερίδα, που δήλωναν πως οι αεροπόροι πρέπει να αποκατασταθούν. Η οριστική δικαίωση ήρθε με νόμο τον Ιούλιο του 1983, επί κυβερνήσεως Ανδρέα Παπανδρέου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σακκάς, Ν. Δημήτρης (2010), Κωνσταντίνος Καραμανλής και το κράτος του της περιόδου 1955-1963, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg
- Η Μηχανή του Χρόνου (2017), Η Δίκη των Αεροπόρων, μέρος Α΄, ΕΡΤ Α.Ε. Διαθέσιμο εδώ
- Η Μηχανή του Χρόνου (2017), Η Δίκη των Αεροπόρων, μέρος Β΄, ΕΡΤ Α.Ε. Διαθέσιμο εδώ
