Του Τιμολέοντος Παλαιολόγου,
Το παρόν άρθρο αποτελεί ως επί το πλείστον μια προσωπική αναζήτηση περί δικαίου και άδικου, έναυσμα της οποίας υπήρξε η προβολή της ταινίας «Καλάβρυτα 1943». Σαφώς, τα γεγονότα που συνέβησαν στα Καλάβρυτα την 13η Δεκεμβρίου του 1943 είναι ευρέως διαδεδομένα και γνωστά, όπως και τα γεγονότα στην Κάντανο, στα Ανώγεια, στο Δίστομο, στον Χορτιάτη, στο Δομένικο, στο Κομμένο, στο Δοξάτο μέχρι την Κεφαλονιά έως και το μπλόκο της Κοκκινιάς, και αναρίθμητα άλλα ολοκαυτώματα, σφαγές και αιματοκυλισμένα γεγονότα που στιγμάτισαν την τριπλή κατοχή της χώρας μας. Η οπτικοακουστική προβολή, ωστόσο, ορισμένων συμβάντων πάντα προσφέρει μία πιο αληθοφανή εικόνα της πραγματικότητας και συνεπώς αποτυπώνεται πιο χαρακτηριστικά στη μνήμη του δέκτη. Προφανώς, μία συζήτηση αναφορικά με την υλική και πρωτίστως ηθική αποζημίωση της χώρας γενικότερα και των συγγενών των θυμάτων ειδικότερα αποτελεί ένα αμιγώς νομικό ζήτημα, το οποίο φαίνεται πως έχει κατά κάποιον τρόπο παραγκωνιστεί, αν και θεωρητικά έχουν αποδοθεί στη χώρα μας οι ανάλογες αποζημιώσεις από τις κυβερνήσεις των τέως κατακτητών, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για τη συνθήκη ειρήνης με το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ως εκ τούτου, σκοπός της παρούσας ανάλυσης είναι η παρουσίαση-υπενθύμιση κάποιων λιγότερο γνωστών θηριωδιών που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα την περίοδο της κατοχής και κάποιες προσωπικές απόψεις ως προς την ιστορική απόδοση τιμής στους αναίτια φονευθέντες συμπατριώτες μας.
Σφαγή των Λιγγιάδων
Το μαρτυρικό χωριό των Λιγγιάδων ανήκει στα γνωστά Ζαγοροχώρια της Ηπείρου και βρίσκεται στις πλαγιές του όρους Μιτσικέλι σε απόσταση περίπου 12 χλμ. από την πόλη των Ιωαννίνων. Εκεί, σε ένα «ασήμαντο» μικρό χωριό 452 κατοίκων -βάσει της απογραφής του 1940-, έμελλε την 3η Οκτωβρίου 1943 να διαδραματιστεί μία μεγάλη σφαγή του άμαχου πληθυσμού ως αντίποινα σε αντάρτικες επιχειρήσεις που λάμβαναν χώρα στην περιοχή. Αφορμή για τη σφαγή υπήρξε η δολοφονία του αντισυνταγματάρχη Γιόζεφ Ζάλμιγκερ, διοικητή του 99ου Συντάγματος της Μεραρχίας Edelweiss (Εντελβάις) από αντάρτες του ΕΔΕΣ, οι οποίοι σε ενέδρα κοντά στην Φιλιππιάδα σκότωσαν τον Ζάλμιγκερ και τον οδηγό του τα ξημερώματα της 1ης Οκτωβρίου. Έτσι, δύο ημέρες αργότερα, Γερμανοί καταδρομείς της Μεραρχίας Edelweiss μετέβησαν στο χωριό, όπου αδιακρίτως φόνευσαν ηλικιωμένους (11), γυναίκες (37) και παιδιά/βρέφη (34), στο σύνολό τους 82 κατοίκους. Η δράση αυτή των Γερμανών είχε ακολουθήσει αντίστοιχη εγκληματική δολοφονία 49 κατοίκων στην περιοχή της Παραμυθιάς, που είχε προηγηθεί στις 29 Σεπτεμβρίου. Έτσι, το μαρτυρικό χωριό των Λιγγιάδων καταστράφηκε συθέμελα και ο πληθυσμός τους εκτοπίστηκε στις γύρω περιοχές.
Σφαγή της Μεραρχίας Acqui (Άκουι)
Η σφαγή της Μεραρχίας Acqui από τους Γερμανούς της Μεραρχίας Edelweiss, που έδραζε στα Ιωάννινα, αποτελεί μαζί με τη σφαγή στο Κατύν, ένα από τα πιο ειδεχθή εγκλήματα κατά αιχμαλώτων στρατιωτών κατά τη διάρκεια του Πολέμου. Μετά τη συνθηκολόγηση της ιταλικής κυβέρνησης, η οποία έγινε γνωστή στις 8 Σεπτεμβρίου 1943, η γερμανική ηγεσία έθεσε σε εφαρμογή την «Επιχείρηση Άξονα» (Fall Achse), η οποία προέβλεπε τον αφοπλισμό των εναπομείναντων ιταλικών στρατιωτικών δυνάμεων που βρίσκονταν σε εδάφη του Άξονα. Ωστόσο, ορισμένες ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις, μεταξύ των οποίων και η 33η Μεραρχία Πεζικού “Acqui”, ενδεχομένως ελλείψει και σχετικής σαφούς ενημέρωσης από το αρμόδιο αρχηγείο, προέβαλαν αντίσταση εναντίον της Wehrmacht (Βερμάχτ). Οι Γερμανοί απάντησαν με σφοδρότητα στην άρνηση παράδοσης των Ιταλών και έτσι επιτέθηκαν στη Μεραρχία που βρισκόταν στην υπό ιταλικό έλεγχο Κεφαλονιά.
Την ίδια στιγμή, η Μεραρχία Acqui, δύναμης 12.000 ανδρών, φαινόταν να παραπαίει καθότι πολλοί στρατιώτες είχαν λιποτακτήσει, αρκετοί χαμηλόβαθμοι αξιωματικοί επιζητούσαν τη σύγκρουση με τους Γερμανούς, ενώ ο διοικητής της Μεραρχίας, Στρατηγός Antonio Gandin, επιθυμούσε να συνάψει συμφωνία παράδοσης με τους Γερμανούς, εξασφαλίζοντας, εν τούτοις, την ασφάλεια των ανδρών του. Στις 14 Σεπτεμβρίου, και κατόπιν ενός πρωτοφανούς για τα δεδομένα δημοψηφίσματος μεταξύ των στρατιωτών με φερόμενο αποτέλεσμα την αντίσταση στους Γερμανούς, ο Gandin απορρίπτει οποιαδήποτε συμφωνία παράδοσης. Έτσι, 1.200 περίπου άνδρες της Ορεινής Μεραρχίας Edelweiss θα επιτεθούν στις 15 του μήνα στο νησί και μέχρι και τις 22 Σεπτεμβρίου θα έχει παραδοθεί το σύνολο της Μεραρχίας Acqui, καταγράφοντας 1.200 Ιταλούς στρατιώτες νεκρούς από τις μάχες. Όμως, τα δεινά των Ιταλών είχαν μόλις ξεκινήσει. Με τη συνθηκολόγηση ξεκίνησε μία γενικευμένη και καθοδηγούμενη δράση εξόντωσης Ιταλών αιχμαλώτων με τους Γερμανούς να δολοφονούν στο «ψαχνό» Ιταλούς αιχμαλώτους και να τους εγκαταλείπουν άταφους και διάσπαρτους (όπως αναφέρουν μαρτυρίες ντόπιων) στα πεδία των εκτελέσεων. Μάλιστα, ούτε ο ίδιος ο Στρατηγός Gandin δεν γλίτωσε από το μένος των Γερμανών, καθότι ο ίδιος μαζί με άλλους 137 υψηλόβαθμους Ιταλούς αξιωματικούς, στις 24 Σεπτεμβρίου, δολοφονήθηκαν και τα πτώματά τους ρίχτηκαν στη θάλασσα. Θεωρείται ότι από τους 12.000 της μεραρχίας, οι 1.200 φονεύθηκαν στις μάχες, οι 5.000 εκτελέστηκαν, αφού παραδόθηκαν στους Γερμανούς και 3.000 βυθίστηκαν -από συμμαχικά πυρά- μαζί με τα μεταγωγικά πλοία που τους μετέφεραν. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, επισφραγίστηκε στην Κεφαλονιά ένα από τα χειρότερα εγκλήματα πολέμου των Ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σφαγή στο Κοντομαρί
Το Κοντομαρί είναι ένα χωριό του νομού Χανίων, το οποίο αριθμούσε, κατά την περίοδο της γερμανικής εισβολής στην Κρήτη, 447 κατοίκους, βάσει της απογραφής του 1940. Λόγω της εγγύτητάς του στο Μάλεμε -απέχει περίπου 3 χιλιόμετρα- όπου βρισκόταν το σημαντικότερο αεροδρόμιο της νήσου, οι ντόπιοι συνέδραμαν ενεργά στην άμυνα κατά των αλεξιπτωτιστών εισβολέων. Οι Κρήτες, με πενιχρά μέσα αγροτικών εργασιών κυρίως, πολέμησαν από κοινού με τους Άγγλους και τους Νεοζηλανδούς τους Γερμανούς εισβολείς του νησιού, κατά τη διάρκεια της μάχης της Κρήτης, επιδεικνύοντας μεγάλη ανδρεία, αντάξια της ηρωικής ιστορίας τους. Οι απλοί πολίτες που πήραν τα όπλα για να πολεμήσουν τον κατακτητή, την επαύριον -κυριολεκτικά- της νίκης τους, έμελλε να υποστούν πολλά δεινά από τους Ναζί κατακτητές. Όταν, λοιπόν, κατελήφθη πλήρως η νήσος, την 1η Ιουνίου 1941, οι Γερμανοί, θέλοντας να κάμψουν το υψηλό φρόνημα των Κρητών και να υποτάξουν τους περήφανους Κρήτες, σχεδίασαν αντίποινα κατά των συμμετεχόντων αμάχων στην άμυνα του νησιού. Ο ίδιος ο αντικαγκελάριος Hermann Göring διέταξε τον προσωρινό διοικητή της Κρήτης, Kurt Student, να προβεί σε ανακρίσεις προκειμένου να τιμωρήσει παραδειγματικά τους Κρήτες που ενεπλάκησαν στη μάχη. Αμέσως, στις 2 Ιουνίου, το 3ο Τάγμα της 1ης Μεραρχίας Αλεξιπτωτιστών, με επικεφαλής τον υπολοχαγό Horst Trebes, μετέβη στο χωριό Κοντομαρί, στο οποίο είχαν βρεθεί πτώματα φονευθέντων Γερμανών αλεξιπτωτιστών. Μόλις έφτασαν στο χωριό, συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους στην πλατεία και τους ξεχώρισαν σε άντρες και γυναικόπαιδα. Τους άνδρες τούς πήγαν σε έναν ελαιώνα κοντά στο χωριό και τους εκτέλεσαν επί τόπου, με μόνο έρεισμα την υποψία ότι εμπλέκονταν σε δολοφονίες Γερμανών. Ο ακριβής αριθμός των δολοφονηθέντων δεν είναι σαφής, καθότι οι πηγές διίστανται, ωστόσο θεωρείται ότι έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον 23 άνθρωποι.
Γνωρίζοντας, λοιπόν, όλα τα παραπάνω, ο αναγνώστης ακαριαία αποκτά μία απέχθεια προς το πρόσωπο των διαπραξάντων αυτά τα αποτρόπαια και στυγερά εγκλήματα. Πρόκειται για ανθρώπους που αναίτια και εντελώς παράνομα, σύμφωνα με όλες τις διεθνείς συμφωνίες για τη μεταχείριση των αιχμαλώτων και αμάχων, εν καιρώ πολέμου, λεηλάτησαν, κατέστρεψαν, δολοφόνησαν και σε κάθε περίπτωση διέπραξαν τέτοιου είδους εγκλήματα, τα οποία μόνο διεστραμμένα μυαλά δύνανται να φανταστούν. Ωστόσο, υπάρχει κάτι παράδοξο στην όλη ιστορία, αναφορικά με τη μάχη της Κρήτης και πρόκειται φυσικά για την ύπαρξη γερμανικού στρατιωτικού νεκροταφείου στο Μάλεμε. Πράγματι, πρόκειται για μία οξύμωρη κατάσταση για το νησί, καθότι οι πεσόντες της 1ης Μεραρχίας Αλεξιπτωτιστών, οι σύντροφοι των δολοφόνων που επιδόθηκαν σε θηριωδίες στο Κοντομαρί, την Κάντανο, τα ιστορικά Ανώγεια, κ.ο.κ., έχουν αποκτήσει στο μαρτυρικό νησί το δικό τους -ας μου επιτραπεί η έκφραση- «Ηρώο». Στη μνήμη των χιλιάδων Κρητών, και εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων, που δολοφονήθηκαν από τους συντρόφους των ενταφιασμένων στο εν λόγω νεκροταφείο, θεωρώ ότι η πιο σωστή από ιστορικής και ηθικής άποψης κίνηση θα ήταν η μεταφορά των, μαχόμενων για την υποδούλωση της Κρήτης, πεσόντων Γερμανών πίσω στην πατρίδα τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ε.Ε.Τ.Α.Α., πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή πληθυσμού της 16ης Οκτωβρίου 1940, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Μηχανή του Χρόνου, Γερμανός έβγαλε την ξιφολόγχη και την κάρφωσε στην πλάτη του βρέφους. Η σφαγή των Ναζί στους Λιγκιάδες Ιωαννίνων , διαθέσιμο ΕΔΩ
- Μπράτσος, Νάσος (2010), Λιγκιάδες Ιωαννίνων: 78 χρόνια από το Ολοκαύτωμα, ΕΡΤ διαθέσιμο ΕΔΩ
- Lowen, Mark (2013), The war claims dividing Greece and Germany, BBC, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Μηχανή του Χρόνου, Η σφαγή της μεραρχίας Άκουϊ στη Κεφαλονιά. Η εξόντωση των Ιταλών που αρνήθηκαν να γίνουν αιχμάλωτοι των Γερμανών μετά την πτώση του Μουσολίνι, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Μπράτσος, Νάσος (2009), Η σφαγή της ιταλικής Μεραρχίας Άκουι στην Κεφαλονιά από τους Γερμανούς, ΕΡΤ, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Αποστολάτος, Γεράσιμος (2003), H σφαγή της μεραρχίας Acqui στην Κεφαλονιά, Η Καθημερινή, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Μηχανή του Χρόνου, Κοντομαρί Χανίων, 1941. Στο εκτελεστικό απόσπασμα οι Γερμανοί είχαν φέρει ακόμα και φωτογράφο. Τι κατέθεσε στη δίκη της Νυρεμβέργης, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Σαν σήμερα, Η σφαγή στο Κοντομαρί, διαθέσιμο ΕΔΩ
