Της Βασιλικής Βλαχογιάννη,
Όσο και αν ο τίτλος παραπέμπει σε κάποιο σιδηροδρομικό δίκτυο, στην πραγματικότητα, αφορά την αλληγορική απόδοση ενός δικτύου ανθρώπων, ενός συνόλου ασφαλών κατοικιών, μυστικών διαδρομών και περασμάτων, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν από σκλάβους, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, σε μια προσπάθεια απόδρασης από τη δουλεία των Νοτίων Πολιτειών και αναζήτησης της ελευθερίας στις Βόρειες Πολιτείες ή και στον Καναδά. Ο Υπόγειος Σιδηρόδρομος έδρασε περίπου από το 1831, όταν και συναντάται η πρώτη αναφορά, έως και δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα του Εμφυλίου Πολέμου, το 1863.
Οι Απαρχές του Υπογείου Σιδηροδρόμου
Προσπάθειες απελευθέρωσης σκλάβων φαίνεται να είχαν γίνει και πριν τον Υπόγειο Σιδηρόδρομο, από τους Κουακέρους, οι οποίοι θεωρούνται η πρώτη οργανωμένη ομάδα που τέλεσε το συγκεκριμένο έργο. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του George Washington ήδη το 1786 ότι «μια κοινωνία Κουακέρων» προσπάθησε να απελευθερώσει έναν δούλο εργάτη του. Πιο συγκεκριμένα, οι Κουακέροι ή Θρησκευτική Εταιρία Φίλων ήταν από τις πρώτες ομάδες υπέρ της κατάργησης της δουλείας, δικαιολογώντας, με αυτόν τον τρόπο, το γεγονός ότι η Πενσυλβάνια αποτέλεσε την πρώτη πολιτεία των ΗΠΑ που απαγόρευσε τη δουλεία, μιας και ως επί το πλείστον κατοικούνταν από Κουακέρους.
Ο Υπόγειος Σιδηρόδρομος
Ο όρος «Υπόγειος Σιδηρόδρομος» άρχισε να χρησιμοποιείται στις αρχές του 1830. Σύμφωνα με την ονομασία του συστήματος αυτού, τα σπίτια, τα οποία ήταν σε θέση να φιλοξενήσουν δραπέτες σκλάβους ονομάζονταν «σταθμοί», οι οποίοι, σύμφωνα με μαρτυρίες, αρκετές φορές είχαν διακριτικά κρεμασμένα στις εξώπορτές τους, παραδείγματος χάριν χρωματιστά ρούχα. Κατ΄ επέκταση, οι ιδιοκτήτες των σπιτιών ονομάζονταν «σταθμάρχες» και οι άνθρωποι που αναλάμβαναν την ασφαλή μετακίνηση των δραπετών προς την ελεύθερη χώρα ονομάζονταν «αγωγοί». Τέλος, υπήρχαν και οι «μέτοχοι» του σιδηροδρόμου, οι οποίοι συνεισέφεραν είτε με αγαθά όπως ρούχα, με σκοπό να μην προδοθούν οι φυγάδες που ταξίδευαν με τρένα ή με βάρκες από τα φθαρμένα ρούχα της εργασίας τους και επιστραφούν στους ιδιοκτήτες τους είτε με χρήματα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στις ελεύθερες Πολιτείες του Βορρά διοργανώνονταν παζάρια για τους σκλάβους του Νότου, από υποστηρικτές της κατάργησης του νόμου της δουλείας, με στόχο την οικονομική ενίσχυσή τους.
Το Ταξίδι
Στο ταξίδι με τον Υπόγειο Σιδηρόδρομο ελλόχευαν κίνδυνοι. Η απόδραση από τους ιδιοκτήτες έπρεπε να γίνεται νύχτα και με μεγάλη προσοχή. Οι δραπέτες χρησιμοποιούσαν τραγούδια με κρυφά νοήματα για να είναι σε θέση να εντοπίσουν τον δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσουν προς το πλησιέστερο «σταθμό», όντας αναλφάβητοι και ανίκανοι να διαβάσουν πινακίδες.
Πολλές φορές ο αγώνας των σκλάβων επικουρούνταν από τους «αγωγούς» οι οποίοι, παριστάνοντας και οι ίδιοι τους σκλάβους που εργάζονταν σε φυτείες, στην πραγματικότητα βρίσκονταν εκεί για να οδηγήσουν τους υπόδουλους στην ελευθερία.
Μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις «αγωγού» είναι αυτή της Harriet Tubman, μιας πρώην σκλάβας, η οποία, ενώ κατάφερε, μετά από δύο απόπειρες, να απελευθερωθεί από τον αφέντη της, επέστρεψε στον Νότο άλλες δεκαεννέα φορές, καταφέρνοντας έτσι να απελευθερώσει περισσότερους από τριακόσιους σκλάβους. Για τον λόγο αυτό, της αποδόθηκε και το προσωνύμιο «Μωυσής» του λαού της.
Τα Αντίποινα
Παρότι τα κίνητρα, τόσο των δραπετών, που επιζητούσαν την αξιοπρεπή διαβίωση και την ελευθερία όσο και των αρωγών τους ήταν ευγενή, η απάντηση της κοινωνίας υπέρ της δουλείας ήταν σκληρή. Ήδη από το 1793 είχε ψηφιστεί ο πρώτος νόμος για τους φυγάδες σκλάβους, σύμφωνα με τον οποίο επιτρεπόταν στις τοπικές κυβερνήσεις των Πολιτειών η σύλληψη και η έκδοση των δραπετών πίσω στο σημείο προέλευσής τους, καθώς και η παραδειγματική τιμωρία όσων συνέδραμαν στην απόδρασή τους.
Στη συνέχεια, και υπό το πρίσμα της επιτυχημένης δράσης του Υπογείου Σιδηροδρόμου, ήρθε ο νόμος για τους φυγάδες σκλάβους το 1850, ο οποίος ενίσχυε τον προηγούμενο, δημιουργώντας αυστηρότερες ποινές, όπως φυλάκιση, ξυλοδαρμό ακόμη και απαγχονισμό, στην περίπτωση του δραπέτη, και χρηματικά πρόστιμα, στην περίπτωση του αρωγού.
Το Τέλος της Γραμμής
Η λειτουργία του εγχειρήματος ολοκληρώθηκε μετά την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου, που ταλάνισε τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής για περίπου τέσσερα χρόνια. Αξίζει, όμως, να σημειωθεί ότι, την περίοδο που δρούσε ο Υπόγειος Σιδηρόδρομος, στον αντίποδά του δημιουργήθηκε ο Αντίστροφος Υπόγειος Σιδηρόδρομος, ο οποίος δρούσε απάγοντας είτε ελεύθερους και ελεύθερες μαύρους άντρες και γυναίκες, είτε πρώην σκλάβους και σκλάβες, από τις Βόρειες Πολιτείες, τους οποίους και τις οποίες έκρυβαν σε σπίτια και αργότερα πουλούσαν στον Νότο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bordewich, F. M. (2006), Bound for Canaan: The Epic Story of the Underground Railroad, America’s First Civil Rights Movement, New York: Amistad.
- Copeland, P. F. (2000), The Story of the Underground Railroad, Dover Publications.
- Gara, L. (1996), The Liberty Line: The Legend of the Underground Railroad, The University Press of Kentucky.
