Της Μαρίας Κελεπούρη,
Το εγχείρημα αναβίωσης ενός διαγωνισμού που προκηρύχθηκε για πρώτη φορά το 1821, μπορεί να θεωρηθεί αναμφισβήτητα πρωτότυπο, αλλά και υψηλών απαιτήσεων. Πώς θα μπορούσε να προσαρμοστεί στα σύγχρονα δεδομένα; Την ευθύνη αυτή ανέλαβαν η Σειρά Βιβλίων Lux Orbis και η ΚΕΠΕΚ, οι οποίες επιχείρησαν να φέρουν εις πέρας την ιδέα του Παρισινού περιοδικού Μέλισσα, που στην πορεία υλοποίησής της διακόπηκε λόγω της έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης. Το θέμα του διαγωνισμού που είχε εξαγγείλει η Μέλισσα, ως φορέας Διαφωτιστικών ιδεών, έμελλε να γίνει πραγματικότητα 200 χρόνια μετά, υπό μια πιο σύγχρονη, μα πάντα συναφή ως προς την αρχική ιδέα, μορφή από τις Εκδόσεις iWrite.
Η ολοκληρωμένη σύνθεση του έργου αποτελεί μια συλλογική συνδρομή, που περιλαμβάνει τις συμμετοχές που διακρίθηκαν στον διαγωνισμό. Κείμενα που ανταποκρίνονται σε ένα ευρύ φάσμα της ιστορικής διαδρομής της Εκκλησίας, αν αναλογιστούμε πως εστιάζουν σε συγκεκριμένες περιόδους από τον 4ο μ.Χ. αιώνα ως και τις μέρες μας. Πρόκειται για ένα συγκριτολογικό εγχείρημα που αφορά τη στάση της Εκκλησίας σε ένα παρελθόν που αιτούνταν ελευθερία και ανεξαρτησία και σε ένα παρόν, που πλέον οι διχασμένες φωνές είναι περισσότερες από ποτέ, ενώ φαίνεται πως ο εκσυγχρονισμός δεν έχει επέλθει ακόμη. Οι συγγραφείς παρατηρούν και σχολιάζουν τους όρους υπό τους οποίους διαδόθηκε η Χριστιανική Θρησκεία, τη διασταύρωσή της με τον ελληνικό πολιτισμό, καθώς και τη δυναμική της ανά τους αιώνες. Μια δυναμική που κατόρθωσε να επηρεάσει και ενδεχομένως να διαμορφώσει τα δεδομένα της εκάστοτε εποχής.
Από τη μετάβαση από τον αρχαίο πολυθεϊσμό στην αφομοίωση του Χριστιανισμού στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο κι από την ισχυρή θέση της Εκκλησίας στα χρόνια του Βυζαντίου ως τη στάση που διατηρεί σήμερα. Ανατρέχοντας στις ιστορικές περιόδους, στις ιδεολογικές διαμάχες, όπως αυτή του Ησυχασμού και σε διάφορες πράξεις στις οποίες προέβη ο κλήρος κατά καιρούς, τα κείμενα αποκαλύπτουν μια όψη της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που δεν είχε φωτιστεί ως σήμερα.
Όπως αναφέρεται από την πλειονότητα των κειμένων, ο κλήρος ήταν πάντοτε συνδεδεμένος με μια μορφή εξουσίας. Επομένως, είχε λόγο ακόμη και στις πολιτικές εξελίξεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εμπλοκή του στις επαφές του Βυζαντίου με τη Δύση σχετικά με την ένωση των Εκκλησιών. Το δογματικό ζήτημα του filioque μπορεί να ήταν η κύρια αντίρρηση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά δεν ήταν η μόνη. Οι διοικητικές διαφωνίες, κυρίως ως προς τα δικαιώματα του Πάπα, καθώς και οι διαφορές στις λειτουργικές συνήθειες, ήταν κάποιοι από τους παράγοντες που ενίσχυσαν την αρνητική στάση του θρησκευτικού κόσμου ως προς αυτό το ζήτημα. Ανεξάρτητα από το θετικό ή αρνητικό πρόσημο αυτής της προσπάθειας, που βέβαια αποσκοπούσε στη στρατιωτική ασφάλεια του Βυζαντίου, είναι φανερή η επιρροή της Εκκλησίας στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων.
Η δυνατότητά της να επηρεάζει πολλές φορές τα κοινωνικά δεδομένα πηγάζει από παλιά και αποδεικνύει την άρρηκτη σχέση της με το κράτος. Ζήτημα που παραμένει στο επίκεντρο των συζητήσεων μέχρι και σήμερα. Η Ορθοδοξία, όπως ήταν αναπόφευκτο, άλλες φορές αναμείχθηκε με πολιτισμικά στοιχεία του Ελληνισμού, υπό τη σκέπη του Βυζαντίου, κι άλλες επέλεξε να αποσιωπήσει τις φερόμενες εξ Ευρώπης ιδέες, γιατί όχι μόνο έθεταν υπό αμφισβήτηση τις παραδοσιακές αξίες, αλλά ακόμη απειλούσαν να τις ανατρέψουν. Ο Διαφωτισμός, λοιπόν, ως κύριος φορέας ριζοσπαστικών και ανανεωτικών ιδεών, όσο κι αν έγινε προσπάθεια να καλλιεργηθεί στον άγουρο πνευματικά ελληνικό τόπο, τόσο από τον Κοραή όσο και από τον Βούλγαρη, δεν ευδοκίμησε τελικά, γιατί προσέκρουσε σε εκείνους τους κανόνες, που πάσχιζαν χρόνια να εδραιωθούν. Εκείνοι, λοιπόν, που ενστερνίζονταν ή διέδιδαν ιδέες, που έρχονταν σε σύγκρουση με όσα πρέσβευε ο κλήρος, αρκετές φορές είχαν εκδιωχθεί.
Τα κείμενα που διακρίθηκαν, αντιπροσωπεύουν διαφορετικές ιστορικές περιόδους, επαναπροσδιορίζοντας τον ρόλο της Εκκλησίας στην πορεία που μέχρι τώρα έχει σημειώσει και αποδεικνύοντας την ιδεολογική της συνέχεια. Επαναφέροντας στην επιφάνεια ιστορίες προσώπων, αλλά και σύγχρονα γεγονότα που επηρέασαν την κοινή γνώμη στο πρόσφατο παρελθόν, οι συγγραφείς κατορθώνουν όχι μόνο να προσεγγίσουν τις ενέργειες της Εκκλησίας ανά τους αιώνες, αλλά ακόμη να φανερώσουν τις αιτίες των πράξεών της.
Η ερμηνευτική σκοπιά των κειμένων ως προς την στάση της Εκκλησίας και της σχέσης της με την πολιτεία είναι ξεκάθαρη. Παρ’ όλα αυτά, στο τέλος του βιβλίου εκτός από τις απόψεις των Υπεύθυνων Έκδοσης, παρουσιάζεται, επίσης, η θέση του Γραφείου των Αιρέσεων και των Παραθρησκειών, που εκπροσωπεί την Ιερά Μητρόπολη Πειραιώς. Έτσι, καθίσταται δυνατή η δημιουργία μιας σφαιρικής άποψης επί του θέματος, καθώς, επίσης, επιτρέπεται στον αναγνώστη να σχηματίσει τελικά την προσωπική του γνώμη.
