Του Άγγελου Γονιδέλη,
Η ανοδική πορεία της Ρώμης δεν ήταν κάποια Μεγαλεξανδρινή εκστρατεία που έφερε τη Μεσόγειο στα γόνατά της μέσα σε λίγες δεκαετίες. Αντ’ αυτού, ήταν μια σκληρή πορεία, με κάθε γενιά να παλεύει για αυτήν και να την κληροδοτεί στην επόμενη. «Η Ρώμη δε χτίστηκε σε μια μέρα», όπως λέει και το ρητό. Οι πρώτες κτήσεις των Ρωμαίων, όπως είναι φυσικό, ήταν στην Ιταλία. Εκεί, οι διάφορες φυλές, Ετρούσκοι, Ούμβριοι, Σαμνίτες κ.λπ. γίνονται, η μια μετά την άλλη, υποχείρια των Ρωμαίων, με τη διοίκηση να επαφίεται στους αρχηγούς της κάθε φυλής-πόλης, των οποίων πρωταρχικό μέλημα ήταν η εκπλήρωση των ρωμαϊκών απαιτήσεων, συγκεκριμένα η απονομή ενός μέρους των φορολογικών εσόδων και η στρατιωτική ενίσχυση των λεγεώνων στους πολέμους της Ρώμης.
Έτσι αυτή, με τη σημαντική ενίσχυση των Ιταλών (ως σύνολο των κατεκτημένων φυλών), επεκτάθηκε σε κάθε άκρη της Μεσογείου, κερδίζοντας πλούτη που σχεδόν καμία άλλη αυτοκρατορία δεν είχε δει έως τότε. Τα κέρδη, όμως, πήγαιναν αποκλειστικά και μόνο στη Ρώμη. Οι Ιταλοί Σύμμαχοι, όπως έγιναν γνωστοί, παρέμεναν πολίτες β’ κατηγορίας, λαμβάνοντας τα «αποφάγια» των Ρωμαίων, άσχετα που, στους αιώνες που ακολούθησαν, οι διαφορές μεταξύ τους έγιναν όλο και πιο δυσδιάκριτες. Αυτή η αδικία σύντομα επρόκειτο να ανοίξει μια μεγάλη πολιτική κρίση, έως ότου η ιταλική επιθυμία για ισότητα εκφρασθεί με τρομακτική εκρηκτικότητα.
Στον απόηχο του Β’ Καρχηδονιακού Πολέμου, η Ρωμαϊκή Σύγκλητος βρέθηκε με διευρυμένη πολιτική ισχύ, την οποία σφετερίστηκε από τις λαϊκές συνελεύσεις. Έτσι, με το «αντιπροσωπευτικό σώμα της Δημοκρατίας» να γίνεται ολιγαρχική αρχή με άκρως συντηρητικές και ελιτιστικές αντιλήψεις, νέοι πολιτικοί, έξω από τη συγκλητική «κλίκα», αναγκάζονται να προσεταιριστούν τις μάζες στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν πολιτική ισχύ. Σύντομα, δύο στρατόπεδα δημιουργούνται και βυθίζουν τη Ρώμη σε όλο και πιο έντονη πολιτική βία. Από τη μια πλευρά οι παραδοσιακοί Συγκλητικοί (Optimates) και από την άλλη οι ριζοσπάστες Φιλολαϊκοί (Populares).
Το 91 π.Χ. ο φιλοσυγκλητικός εκπρόσωπος των πληβείων -αντιπρόσωπος των μη αριστοκρατών πολιτών- Λίβιος Δρούσος προτείνει μέτρα αντιπροσωπευτικά των δυο πλευρών, στοχεύοντας στην αμοιβαία στήριξή τους. Αυτή του είναι αναγκαία για να πετύχει την ιθαγενοποίηση των Ιταλών, οι οποίοι, όπως προβλέπει ο Δρούσος, παρουσιάζονται έτοιμοι να επαναστατήσουν. Περνώντας τα μέτρα, όμως, προς έκπληξη του ίδιου και οργή των Ιταλών, οι δυο πλευρές συμφωνούν στη διατήρηση των Ιταλών ως πολιτών β’ κατηγορίας. Οι αριστοκράτες διστάζουν να διακινδυνεύσουν το μονοπώλιό τους στην εξουσία, οι έμποροι δεν επιθυμούν νέο ανταγωνισμό στις επιχειρήσεις τους και οι πληβείοι, περήφανοι για το μοναδικό τους προνόμιο, τη ρωμαϊκή ιθαγένειά τους, φοβούνται πως αυτή θα διαλυθεί με τη διεύρυνσή της. Ο Δρούσος, λίγες μέρες αργότερα, δολοφονείται στο σπίτι του. Οι δράστες διαφεύγουν της σύλληψης.
Οι Ιταλοί παρακολουθούν τα γεγονότα και συνειδητοποιούν πως το βίαιο τέλος του τελευταίου υπερασπιστή των δικαιωμάτων τους αποτελεί αποθαρρυντικό παράδειγμα για οποιαδήποτε νέα προσπάθεια. Έτσι, λαμβάνουν την κατάσταση στα χέρια τους. Μέσα σε μερικούς μήνες, οι Ιταλοί έχουν δημιουργήσει μια δολοφονική συνωμοσία για την τυραννική Ρώμη. Οι Ρωμαίοι, φυσικά, επιστρέφουν πίσω στην πολιτική διχόνοια, ενώ ακόμη και όταν οι φήμες για οργανωμένη ιταλική επανάσταση ξεκινούν να διαρρέουν, εκείνοι παραμένουν απορροφημένοι από την καθημερινότητα της πολιτικής αψιμαχίας.
Έτσι, τον ίδιο χρόνο της δολοφονίας του Δρούσου, οι Ιταλοί εξεγείρονται και η Ρώμη πιάνεται εξ απήνης. Οι επαναστάτες ανακηρύσσουν μια νέα πρωτεύουσα στο Κορφίνιο, που μετονομάζεται συμβολικά Ιτάλια, δημιουργούν κυβέρνηση όμοια της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, διαδίδουν νομίσματα που απεικονίζουν τον «ιταλικό ταύρο» να ποδοπατάει τη «ρωμαϊκή λύκαινα» και δημιουργούν δυο στρατούς, με άντρες που έχουν γαλουχηθεί στους πολέμους της Ρώμης. Η Ιταλία δε θα ξαναενωθεί έτσι μέχρι και τον Γαριβάλδη, σχεδόν 2000 χρόνια μετά. Η στάση τους, όμως, δεν είναι τόσο μια προσπάθεια για ανεξαρτησία όσο έκφραση της αγανάκτησής τους. Οι Ιταλοί δεν επιθυμούν ένα νέο κράτος, αλλά το δικαίωμα να εκμεταλλευτούν τους καρπούς της αυτοκρατορίας (με την έννοια της επικράτειας, κατά τον Tom Holland), που έχουν βοηθήσει να δημιουργηθεί. Στη μίμησή της ρωμαϊκής κυβέρνησης βρίσκεται ένας ειλικρινής θαυμασμός για τα κατορθώματα του δυνάστη τους.
Η Ρώμη, αν και ξαφνιασμένη, δε χάνει άλλο χρόνο. Οι δυο ύπατοι του έτους 91 π.Χ. αναλαμβάνουν από έναν στρατό έκαστος. Επιπλέον, ανακαλούν τον Γάιο Μάριο (για τον οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ), ως τον πιο ικανό στρατιωτικό της εποχής. Ωστόσο, η Σύγκλητος, φοβούμενη την επιστροφή του Μάριου στην πολιτική, του δίνει περιορισμένη εξουσία κάτω από τον ύπατο Πούμπλιο Λούπο. Οι δυο στρατοί κινούνται αντιδιαμετρικά, ο στρατός του υπάτου Λούπου προς τον βορρά, ενώ του υπάτου Λούκιου Καίσαρα, με υποδιοικητή τον Κορνήλιο Σύλλα, προς τον νότο.
Οι Ιταλοί, έχοντας αιφνιδιάσει τη Ρώμη, εισβάλλουν στην πλούσια περιοχή της Καμπανίας και νικούν τον στρατό του Καίσαρα. Στον βορρά, οι Ρωμαίοι, επίσης, ηττώνται σε διαδοχικές μάχες, αφού ο Λούπος, παρά τις συμβουλές του πιο έμπειρου Μάριου, κάνει τακτικά σφάλματα που εν τέλει θα οδηγήσουν και στον θάνατό του. Ο Μάριος αναλαμβάνει τη διοίκηση και σταματά την υποχώρηση, έως ότου νικήσει τον εχθρό σε δυο διαδοχικές μάχες.
Oι ήττες κλονίζουν τη ρωμαϊκή αυτοπεποίθηση. Ο Λούκιος Καίσαρας, επιστρέφοντας στη Ρώμη το 90 π.Χ., προτείνει νόμο που θα δίνει ρωμαϊκή ιθαγένεια σε όσους Ιταλούς δεν έχουν επαναστατήσει και σε όσους παραδοθούν αμέσως. Ο νόμος αυτός, αν και δίνει ουσιαστικά τη νίκη στους Ιταλούς, κόβει την ορμή της επανάστασης. Με τις απαιτήσεις τους εκπληρωμένες, πολλοί Ιταλοί επιστρέφουν στη ρωμαϊκή πλευρά. Πλέον μόνο οι Μάρσιοι στον βορρά και οι Σαμνίτες στον νότο διατηρούν ικανοποιητική αντίσταση, ελπίζοντας σε ανεξαρτησία από τη Ρώμη.
Οι δυο νέοι ύπατοι για το έτος 89 π.Χ. επιστρέφουν δυναμικά στην επίθεση. Ο Γναίος Πομπήιος Στράβων και Πόρκιος Κάτωνας αναλαμβάνουν στον βορρά, στέλνοντας τον Μάριο στο περιθώριο, και νικούν τους Μάρσιους. Στον νότο, ο Σύλλας αναλαμβάνει πλήρη διοίκηση, πετυχαίνοντας απανωτές νίκες ενάντια στους Σαμνίτες. Η νίκη πλέον φαίνεται σίγουρη για τους Ρωμαίους. Μεμονωμένες κοιτίδες αντίστασης παραμένουν σε όλη την Ιταλία, με κυριότερη αυτή της πόλης Νόλα, την οποία ο Σύλλας πολιορκεί.
Η Ιταλία έχει κατασπαραχθεί. Η ρωμαϊκή πολιτική εξώθησε τους Ιταλούς στα άκρα, μέχρι που, στην απόγνωσή τους, αυτοί κήρυξαν πόλεμο. Μετά τον Συμμαχικό Πόλεμο, όπως έγινε γνωστός, οι Ιταλοί, πέραν της ρωμαϊκής τους ιθαγένειας, είχαν περιορισμένα εκλογικά δικαιώματα. Ωστόσο, δεν επεδίωξαν περαιτέρω ελευθερίες. Εν τέλει, ο Ιούλιος Καίσαρας, μισό αιώνα μετά, θα τους εξύψωνε στο ίδιο επίπεδο με τους Ρωμαίους, κλείνοντας μια πληγή πολλών αιώνων. Η εξέγερση των Συμμάχων ήταν ο πρώτος επίσημος εμφύλιος πόλεμος από τους πολλούς που επρόκειτο να κατασπαράξουν τη Ρώμη για τα επόμενα εκατό χρόνια. Ο επόμενος, όμως, είναι ακριβώς στην επόμενη γωνιά.
Πίσω στη Ρώμη, ο Σύλλας εκλέγεται ύπατος για το έτος 88 π.Χ. Όμως, δεν είναι απλώς η υπατεία αυτό που επιζητά ο Σύλλας. Στην άλλη άκρη της Μεσογείου, ο βασιλιάς Μιθριδάτης του Πόντου, με παρακλήσεις από Ιταλούς επαναστάτες εμπόρους, κινείται απειλητικά στη ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας. Ως αποτέλεσμα, τα δυο κράτη κινούνται σταθερά προς τον πόλεμο. Μια εκστρατεία στην πάμπλουτη Ανατολή υπόσχεται αμέτρητα κέρδη για τον στρατηγό που θα την αναλάβει, κάνοντάς την έτσι το μήλο της έριδος για πολλούς φιλόδοξους Ρωμαίους. Ο Σύλλας εκλέγεται να ηγηθεί της εκστρατείας, αμέσως μόλις καταλάβει τη Νόλα από τους επαναστάτες. Ωστόσο, ο εβδομηντάχρονος Μάριος παραμένει διψασμένος για δόξα. Όσο ο Σύλλας πολεμά στη Νόλα, φιλο-Μαριανοί πολιτικοί «τραμπουκίζουν» τη Σύγκλητο να ανακαλέσει τη διοίκηση του Σύλλα και να τη δώσει στον Μάριο. Ο γέρος στρατηγός έχει κολλήσει τον πολιτικό του αντίπαλο στον τοίχο και του κλέβει την προσοδοφόρα δουλειά. Τι μπορεί να κάνει ο Σύλλας; Μα να πάρει τις λεγεώνες του και να επιτεθεί στη Ρώμη φυσικά…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Frank C. Bourne (1966), Α History of the Romans, Boston: D.C. Heath and Company
- David, J. M. (1996), The Roman Conquest of Italy, Massachusetts: Blackwell Publishers
- Lintott, A. (2000), The Roman Republic, Great Britain: Sutton Publishing
- Mommsen, T. (1908), The History of the Roman Republic, New York: C. Scribner’s Sons
- Montanelli, I. (1991), Η ιστορία των Ρωμαίων, Αθήνα: Εκδ. Τρία φύλλα
- Nardo, D., Gale, T. (2006), The Roman Republic, Farmington Hills
- Shotter, D. (1994), The fall of the Roman Republic, London: Routledge
- Syme, R. (1939), The Roman Revolution, Oxford University Press
