Της Θεοδώρας Κρέπη,
Η ζωή στις Ηνωμένες Πολιτείες στα μέσα του προηγούμενου αιώνα ήταν αρκετά ευχάριστη. Η χώρα της ελευθερίας, της δημοκρατίας, η «Γη της Επαγγελίας», όπως την αποκαλούσαν πολλοί, προσέφερε πολλά προνόμια στους πολίτες της. Τουλάχιστον, στους λευκούς. Γιατί οι ζωές των μαύρων, ειδικά στον Αμερικανικό Νότο, υπόκειντο σε πολλούς περιορισμούς. Οι νόμοι “Jim Crow”, όπως ονομάζονταν, υπέβαλλαν σε πολλές απαγορεύσεις τον μαύρο πληθυσμό. Για παράδειγμα, επιβαλλόταν ο διαχωρισμός τους από τους λευκούς σε δημόσιους χώρους, όπως σε σχολεία, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και αλλού. Η αγανάκτηση των μαύρων για τη μεταχείρισή τους ως πολιτών δεύτερης κατηγορίας οδήγησε, από τη δεκαετία του ’50 και εξής, σε οργανωμένες προσπάθειες για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Και μία από τις πρωταγωνιστικές μορφές της κίνησης αυτής ήταν η Rosa Parks, μία (όχι και τόσο απλή) μοδίστρα από το Montgomery.
Την πρώτη μέρα του Δεκεμβρίου του έτους 1955, η Rosa Parks επέστρεφε από τη δουλειά της στο σπίτι της με το λεωφορείο. Καθόταν, ως είθισται, στις προορισμένες για τον μαύρο πληθυσμό θέσεις. Κάποια στιγμή, στο λεωφορείο μπήκε ένας λευκός άνδρας. Οι θέσεις των λευκών, όμως, ήταν όλες κατειλημμένες. Έτσι, ο οδηγός του λεωφορείου, ακολουθώντας τον σχετικό κανονισμό, ζήτησε από την Parks και τους τρεις έγχρωμους άνδρες που κάθονταν να σηκωθούν. Οι τρεις άνδρες σηκώθηκαν. Η Parks όχι. Ο οδηγός κάλεσε την αστυνομία και η γυναίκα συνελήφθη. Αυτή ήταν και η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι για τον μαύρο πληθυσμό της πόλης, που αποφάσισε, επιτέλους, πως έπρεπε να έρθει μια αλλαγή.
Πολλές φορές θεωρήθηκε πως ο λόγος για τον οποίο η Parks δεν παρέδωσε τη θέση της ήταν το γεγονός πως ήταν κουρασμένη από την πολύωρη εργασία της. Η ίδια, όμως, στην αυτοβιογραφία της σημειώνει πως δεν ήταν ούτε μεγάλη σε ηλικία ούτε ιδιαίτερα κουρασμένη σωματικά, αλλά ψυχικά. Ήταν «κουρασμένη να υποκύπτει». Εξάλλου, ήταν ήδη ενεργή στον χώρο της διεκδίκησης των ατομικών δικαιωμάτων.
Η Rosa Louise McCauley, όπως ήταν το πατρικό της όνομα, είχε γεννηθεί το 1913. Ήταν παιδί διαζευγμένων γονιών και είχε περάσει την παιδική της ηλικία μαζί με τη μητέρα της και τους παππούδες της στην κωμόπολη Pine Level. Εκεί παρακολούθησε μαθήματα σε σχολείο αποκλειστικά για μαύρους, με μία δασκάλα να είναι υπεύθυνη για μια τάξη 50 παιδιών. Και αυτή, βέβαια, δεν ήταν η μοναδική περίπτωση που φανέρωνε την ανισότητα ανάμεσα σε λευκούς και μαύρους. Υπήρχαν αρκετοί άλλοι περιορισμοί στην καθημερινή ζωή τους, όπως ο διαχωρισμός. Και φυσικά, οι μαύροι ζούσαν πάντα με τον φόβο της τρομερής Ku Klux Klan, που μπορούσε να τους επιτεθεί ανά πάσα στιγμή.
Στα 16 της, η Rosa εγκατέλειψε το σχολείο για να συμβάλει οικονομικά στην οικογένειά της, που ταλανιζόταν από ασθένεια. Καθάριζε σπίτια λευκών και ασχολήθηκε με τη ραπτική. Στα 19 της, παντρεύτηκε τον κουρέα Raymond Parks, ο οποίος την ενθάρρυνε να επιστρέψει στο σχολείο και να πάρει το απολυτήριό της.
Η Rosa Parks εργάστηκε ως μοδίστρα στο Montgomery, ωστόσο ήταν ενεργή στον τομέα της δράσης για την απόκτηση ατομικών δικαιωμάτων. Διετέλεσε γραμματέας στο τοπικό παράρτημα της Εθνικής Ένωσης για την Ανάπτυξη των Εγχρώμων (National Association for the Advancement of Colored People – NAACP), ενώ είχε και αρκετές γνωριμίες, όπως το ζεύγος Clifford και Virginia Durr και τον E. D. Nixon.
Ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους γνώρισε η υπόθεσή της τόσο μεγάλη δημοσιότητα. Γιατί η αλήθεια είναι πως η Rosa Parks δεν ήταν η πρώτη γυναίκα που είχε αρνηθεί να παραχωρήσει τη θέση της στο λεωφορείο, ούτε γενικότερα η πρώτη που παραβίασε κάποιον από τους κανόνες περί διαχωρισμού. Είχε, όμως, τον τρόπο και τις διασυνδέσεις εκείνες που θα της επέτρεπαν να κάνει την υπόθεσή της γνωστή και να κερδίσει τη συμπαράσταση του κόσμου. Είχε, επίσης, τη θέληση να αποτελέσει η δική της ιστορία την αφορμή για μια μαζική κίνηση με στόχο την καταγγελία του διαχωρισμού.
Η δίκη της Rosa Parks πραγματοποιήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1955 και η ποινή που της επιβλήθηκε ήταν 10$ (και 4$ ακόμα για δικαστικούς φόρους). Αυτή ήταν, όμως, η αρχή για μια μεγάλης κλίμακας κίνηση αντίδρασης των μαύρων της πόλης ενάντια στους καταπιεστικούς διαχωριστικούς νόμους. Την ημέρα της δίκης, η μαύρη κοινότητα της πόλης απείχε από τη χρήση των λεωφορείων ως ένδειξη διαμαρτυρίας. Το μποϊκοτάζ των λεωφορείων του Montgomery κράτησε τελικά πολύ περισσότερο από το αναμενόμενο, με την πόλη να χάνει σημαντικά έσοδα μέσα στο διάστημα αυτό (καθώς οι μαύροι αποτελούσαν την πλειονότητα των επιβατών στα λεωφορεία) και τους λευκούς να προσπαθούν να το σταματήσουν με κάθε μέσο. Ωστόσο, ο μαύρος πληθυσμός συνέχισε με αποφασιστικότητα την αποχή. Σημαντική σε όλο αυτό το εγχείρημα ήταν και η παρουσία ενός νέου στην πόλη πάστορα, που ηγήθηκε της νεοσυσταθείσας Ένωσης για τη Βελτίωση του Montgomery (Montgomery Improvement Association – MIA), του Martin Luther King Jr.
Τελικά, στις 13 Νοεμβρίου του 1956, το Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α., κατόπιν σχετικής απόφασης επαρχιακού δικαστηρίου, απεφάνθη ότι ο διαχωρισμός στα λεωφορεία του Montgomery ήταν αντισυνταγματικός. Η απόφαση έγινε δεκτή με ιδιαίτερο ενθουσιασμό από τους μαύρους της πόλης, που ένιωσαν πως ο αγώνας τους είχε αποτέλεσμα, ενώ έγινε επίσημη στις 20 Δεκεμβρίου. Την επομένη έληξε, μετά από 381 ολόκληρες ημέρες, το μποϊκοτάζ των λεωφορείων του Montgomery.
Αυτό, όμως, δεν ήταν το τέλος των αγώνων των μαύρων, ούτε και φυσικά της ιστορίας της Rosa Parks. Η εμπειρία της και η επιτυχία του μποϊκοτάζ στο Montgomery ενέπνευσε κοινότητες εγχρώμων και σε άλλες περιοχές των Η.Π.Α. να εκφράσουν με διαμαρτυρίες τη δυσαρέσκειά τους για την άνιση μεταχείρισή τους. Κυρίαρχη φιγούρα στην προσπάθεια αυτή ήταν, για άλλη μια φορά, ο Martin Luther King Jr., που αναδείχθηκε σε ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος.
Όσο για την Parks, η δράση της πάνω στον τομέα των ατομικών δικαιωμάτων συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια. Εργάστηκε στο γραφείο του μέλους του Κογκρέσου John Conyers Jr. μέχρι και τη συνταξιοδότησή της, το 1988. Τον προηγούμενο χρόνο, εις μνήμην του αποθανόντος, το 1977, συζύγου της, ίδρυσε, μαζί με τη φίλη της, Elaine Eason Steele, το Ινστιτούτο Προσωπικής Ανάπτυξης Rosa and Raymond Parks (Rosa and Raymond Parks Institute for Self-Development). Το ίδρυμα μέχρι και σήμερα εργάζεται για την προώθηση της εκπαίδευσης των μαύρων. Η Rosa Parks, το σύμβολο των αγώνων των μαύρων του Montgomery και όχι μόνο, πέθανε το 2005 στο Detroit. Το 2018, για να τιμήσει τους αγώνες και την αφοσίωσή της στο κίνημα διεκδίκησης των ατομικών δικαιωμάτων, η Πολιτεία της Alabama καθιέρωσε προς τιμήν της τη 1η Δεκεμβρίου ως «Ημέρα Rosa Parks».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- “Rosa Parks”. Από την ιστοσελίδα Britannica. Διαθέσιμο εδώ.
- Συλλογικό έργο (2001), Sisters in the Struggle. African-American Women in the Civil Rights-Black Power Movement, ed. by Collier-Thomas, B., Franklin, V. P., New York University Press, σ. 61-74.
- Gaillard, F. (2007), “Rosa Parks”. Encyclopedia of Alabama. Διαθέσιμο εδώ.
- Schraff, A. (2008), Rosa Parks (20th Century Biographies), Saddleback Educational Publishing.
- Theoharis, J. (2013), The Rebellious Life of Mrs. Rosa Parks, Beacon Press, Boston.
