Του Στέργιου Κούλη,
Το χρηματιστήριο δεν είναι τίποτε άλλο από μία μορφή αγοράς, η οποία διαπραγματεύεται διάφορα περιουσιακά στοιχεία όπως ομόλογα, μετοχές ή και αντικείμενα, κυρίως όμως ασχολείται με τις μετοχές. Όπως και κάθε αγορά, έτσι και αυτή έχει την προσφορά και τη ζήτηση, οι οποίες διαμορφώνουν και την τιμή τους τη δεδομένη στιγμή που γίνεται η διαπραγμάτευση μεταξύ αγοραστών και πωλητών. Όταν πούμε ότι ένα χρηματιστήριο έχει υποστεί κραχ, σημαίνει πως οι τιμές αυτών των περιουσιακών στοιχείων έχουν πέσει αρκετά (πτωτική μεταβολή τιμής άνω του 10%), με αποτέλεσμα αυτοί που έχουν επενδύσει εκεί να ζημιωθούν αρκετά. Όμως, όπως αναφέραμε παραπάνω, η μεταβολή της τιμής διαμορφώνεται ανάλογα με την υπάρχουσα συνθήκη της αγοράς, οπότε, αν μία μέρα οι παραπάνω δυνάμεις της αγοράς ρίξουν κατακόρυφα τις τιμές μπορεί να οδηγηθούμε σε ένα κραχ.
Ένα κραχ δεν έρχεται από τη μια στιγμή στην άλλη, υπάρχει ένα συγκεκριμένο υπόβαθρο στο χρηματιστήριο πριν φτάσουμε σε τέτοια ακραία κατάσταση. Η οικονομική επιστήμη θεωρεί πως προκαλείται από μία αύξηση —συνήθως αιφνίδια— της τιμής ενός περιουσιακού στοιχείου, η οποία να μην αντικατοπτρίζει ακριβώς την αξία του. Αυτή είναι η λεγόμενη «φούσκα», η οποία όταν αποκαλυφθεί («σκάσει»), έρχεται το κραχ και η καταστροφή όσων έχουν επενδύσει σε αυτό. Αυτή η αυξητική τάση των τιμών συνήθως προκύπτει από φήμες που βγάζουν διάφοροι κερδοσκόποι, οι οποίοι συνήθως είναι οικονομολόγοι, εξού και κερδίζουν τόσο εύκολα την εμπιστοσύνη του κόσμου. Έτσι, οι άνθρωποι διακατέχονται από μανία για την αγορά περιουσιακού, η οποία αυξάνει την τιμή. Αν, όμως, η φήμη ήταν ψευδής, τότε εμφανίζεται η «φούσκα». Έτσι, η τιμή σταδιακά επιστρέφει στα κανονικά της επίπεδα, φέρνοντας το κραχ, το οποίο συνεπάγεται τον πανικό.
Προκειμένου να μην φτάσουμε εκεί, η κυβέρνηση μιας χώρας μπορεί να εφαρμόσει κάποια μέτρα οικονομικής πολιτικής, όπως ένα όριο στο ποσό των χρημάτων που είναι να δανειστεί κάποιος, προκειμένου να σπεύσει στη χρηματιστηριακή αγορά και να αγοράσει μετοχές, μειώνοντας το κοινό που θα δημιουργήσει τη «φούσκα». Ένα άλλο τέτοιο μέτρο είναι το προσωρινό κλείσιμο του συστήματος ενός χρηματιστηρίου, όταν οι τιμές πέσουν από 10% και άνω για μία πιο σοβαρή και ψύχραιμη αξιολόγηση των περιουσιακών στοιχείων. Όταν θα ξανανοίξει, οι κινήσεις των επενδυτών και των πωλητών θα είναι πιο έξυπνες. Με αυτόν τον τρόπο, οι προσπάθειες οποιουδήποτε επιτήδειου που βγάζει φήμες, θα πέσουν στο κενό.
Για οποιοδήποτε δυσάρεστο γεγονός στον κόσμο, υπάρχει πρώτη φορά ώστε να γνωστοποιηθεί, έτσι και με το χρηματιστηριακό κραχ. Το πρώτο είχε γίνει το 1637 στην Ολλανδία. Εκεί, παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στον κόσμο το φαινόμενο της μανίας. Η Ολλανδία, ως γνωστόν, φημίζεται μέχρι και σήμερα για την αγορά της τουλίπας της και, μάλιστα, το συγκεκριμένο λουλούδι ήταν και είναι πολύ δημοφιλές εκεί. Οι Ολλανδοί τότε διακατέχονταν από το φαινόμενο της μανίας και έσπευδαν να αγοράσουν τουλίπες. Η μεγάλη ζήτηση που διαμορφώθηκε είχε ως αποτέλεσμα η τιμή του ενός λουλουδιού και μόνο να ανέβει επί 100 του τζίρου ενός απλού επαγγελματία. Ο ένας βολβός καλλιεργείται 7-12 έτη και αναπτύσσεται 1-3 έτη, ανθίζει την άνοιξη, ενώ έχει δυνατότητα ξεριζωμού και μεταφύτευσης την περίοδο του καλοκαιριού. Οι έμποροι υπέγραφαν παρουσία συμβολαιογράφων διάφορα συμφωνητικά για την αγοραπωλησία τους σε κάθε τέλος της σεζόν. Το διάστημα 1636-1637 οι τιμές της τουλίπας ανέβηκαν υπερβολικά, με αποτέλεσμα κάποιοι κερδοσκόποι να αγοράζουν τουλίπες και να τις μεταπωλούν με σκοπό τη μεγιστοποίηση του κέρδους τους. Οι τιμή ενός βολβού άξιζε όσο ο μισθός ενός εξειδικευμένου εργάτη. Οι Ολλανδοί πουλούσαν μέχρι και τις περιουσίες τους προκειμένου να αγοράσουν τουλίπες και να τις μεταπωλήσουν. Έτσι, τον Φεβρουάριο του 1637, η τιμή της τουλίπας άρχισε να πέφτει, ώσπου έφτασε στα Τάρταρα. Δεν ήταν, όμως, μόνο αυτό που έφερε το κραχ. Εκείνη την περίοδο, η Ολλανδία και η Ευρώπη καλούνταν να αντιμετωπίσουν μία αρρώστια, τη βουβωνική πανώλη, η οποία ακύρωσε μία μεγάλη δημοπρασία με τουλίπες στο Χάρλεμ. Οι τιμές της τουλίπας έπεσαν τόσο πολύ έως ότου εξισώθηκαν με τα κρεμμύδια. Αν σκεφτεί κανείς ότι πολλοί επενδυτές πούλησαν μέχρι και το σπίτι τους προκειμένου να αγοράσουν τουλίπες, καταλαβαίνει και το πόσο ζημιώθηκαν αυτοί οι άνθρωποι.
Πώς, όμως, η Ολλανδία έφτασε σε αυτήν την κατάσταση; Ας κάνουμε μία ιστορική αναδρομή, προκειμένου να κατανοήσουμε τι έφταιξε. Στις αρχές του 17ου αιώνα, η Ολλανδία είχε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη μαζί με την υπόλοιπη Ευρώπη. Γιατί, όμως, η Ολλανδία και όχι κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα; Όταν το Βυζάντιο τελείωσε, κάθε μονάρχης τύπωνε χρήμα με το πρόσωπό του. Ο Κάρολος Ε’, όπως και οι υπόλοιποι μονάρχες, δημιουργούσαν χρήμα για τα ταμεία του κράτους δημιουργώντας όμως υποτίμηση στο χρήμα που κυκλοφορούσε. Ο κόσμος, ωστόσο, δεν άντεξε τις απανωτές υποτιμήσεις και εξεγέρθηκε. Αυτά μέχρι το 1546. Το 1572, ένα επαναστατικό κόμμα ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας και εφάρμοσε την ελεύθερη κοπή χρήματος. Όσοι ασχολούνταν με μέταλλο άργυρο και χρυσό, δεν υφίστανται μεγάλους νομισματικούς περιορισμούς έναντι των υπόλοιπων ευρωπαίων. Τότε δημιουργήθηκε και η Τράπεζα στο Άμστερνταμ, η οποία έλεγχε την κυκλοφορία χρήματος για τυχόν παράνομες ενέργειες.
Η Ολλανδία εφάρμοσε φιλελεύθερη και σταθερή νομισματική πολιτική και αύξησε κατά πολύ τις επενδύσεις από το εξωτερικό στη χώρα. Έτσι, το απόθεμα χρήματος αυξήθηκε πολύ και επενδύθηκε στην τουλίπα, που θεωρούταν αγαθό πολυτελείας. Έτσι, είχαμε δραματική αύξηση της τιμής της τουλίπας. Οι επενδυτές έσπευδαν να αγοράζουν ένα αγαθό, η αξία του οποίου δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα, με σκοπό να το πουλήσουν σε μεγαλύτερη τιμή. Οι αγοραστές, όταν κατάλαβαν πως αυτό δεν αντιπροσώπευε την πραγματικότητα, τότε η «φούσκα» έσκασε και ήρθε το κραχ.
Κλείνοντας, οι ομοιότητες είναι πολλές με τη σημερινή πραγματικότητα. Ενόψει της απειλής ενός κραχ και με την πανδημία, όπως και τότε, έτσι και τώρα θα πρέπει να διδαχθούμε από τα λάθη του παρελθόντος, για να μην επαναληφθούν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η οικονομική φούσκα…. της τουλίπας στην Ολλανδία και τα διδάγματα της υπερβολής, bankingnews.gr, διαθέσιμο εδώ
