Εκφοβίζοντας την πένα

Της Μυρτώς Ναστούλη,

Καθώς αναλογιζόμαστε τα επικίνδυνα επαγγέλματα, άθελά μας συνήθως δε συμπεριλαμβάνουμε εκείνο του δημοσιογράφου. Εκείνος που βρίσκεται επί μήνες και χρόνια σε εμπόλεμες ζώνες μεταδίδοντας τις εξελίξεις και που ερευνά καθημερινά υποθέσεις διαφθοράς κ.α. Είναι εκείνος που στοχοποιείται και τιμωρείται με οποιονδήποτε τρόπο, αποκλειστικά και μόνο λόγω της άσκησης του επαγγέλματος του.

Διανύουμε τον Νοέμβριο του 2021, με 35 νεκρούς δημοσιογράφους από επιθέσεις παγκοσμίως. Οι αριθμοί αυτοί σοκάρουν περισσότερο, αν λάβουμε υπόψιν πως η φετινή χρονιά είναι από τις πιο «τυχερές» τα τελευταία 20 χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία της Επιτροπής Προστασίας Δημοσιογράφων (Committee to Protect Journalists), από το 1992 έως και σήμερα, μπορούμε να μιλάμε για πάνω από 2.100 δολοφονίες δημοσιογράφων παγκοσμίως. Η πλειονότητα των εγκλημάτων δε διαπράττεται όπως θα περίμενε κανείς σε εμπόλεμες ζώνες, αλλά σε χώρες στις οποίες επικρατεί ειρήνη, γεγονός που καθιστά ακόμη δυσκολότερη την κατανόηση των κινήτρων και την επίλυση των υποθέσεων από τις αρχές. Σε καμία περίπτωση όμως τα παραπάνω δε δικαιολογούν τη γενικότερη ανοχή της ατιμωρησίας των δραστών, που οδηγεί τις 9 στις 10 υποθέσεις να παραμένουν ανεξιχνίαστες.

Στατιστικά του 2021 έχουν ανακηρύξει το Μεξικό ως την πιο επικίνδυνη χώρα για τους δημοσιογράφους, σημειώνοντας μέχρι στιγμής 7 δολοφονίες, ενώ ακολουθεί το Αφγανιστάν με έξι και η Ινδία με τρεις.

Κάνοντας λόγο για τις εσωτερικές υποθέσεις, ακόμη κι αν η Ελλάδα δεν αγγίζει τους αριθμούς του Μεξικού, αυτό δε συνεπάγεται την καλύτερη διαχείριση των περιορισμένων υποθέσεων, τη συνεχή έρευνα και την απονομή δικαιοσύνης. Μιλώντας και με αριθμούς, από τις επτά γνωστές δολοφονίες δημοσιογράφων τον τελευταίο αιώνα (Ανδρέας Καβαφάκης, 1922, Κώστας Βιδάλης, 1946, Τζορτζ Πολκ, 1948, Τζώρτζης Αθανασιάδης, 1983, Νίκος Μομφεράτος, 1985, Σωκράτης Γκιόλιας, 2010, Γιώργος Καραϊβάζ, 2021), οι πέντε παραμένουν ανεξιχνίαστες. Ο Γιώργος Καραϊβάζ, γνωστός για την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητά του στο αστυνομικό ρεπορτάζ, δολοφονήθηκε εν ψυχρώ τον Απρίλιο του 2021. Περισσότερους από έξι μήνες μετά, δεν έχουν υπάρξει εξελίξεις για το αποτρόπαιο αυτό έγκλημα που έχει συγκλονίσει τον δημοσιογραφικό κόσμο και έχει σημαδέψει τον κλάδο της εγχώριας αλλά και παγκόσμιας ενημέρωσης.

Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μείωση των περιπτώσεων που καταλήγουν σε θάνατο, με 51 νεκρούς το 2019 και 50 το 2020, κυρίως εξαιτίας της αποχής πολλών δημοσιογράφων από τις εμπόλεμες ζώνες, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Κι ενώ από τη μία οι δολοφονίες λιγοστεύουν, το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει με τους εκβιασμούς και τις πιέσεις, ακόμη και σε συνεργάτες των ΜΜΕ, σύμφωνα με τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα (Reporters Sans Frontèires-RSF), παγιώνοντας την πανταχού παρούσα καταπάτηση του δικαιώματος ελευθερίας της έκφρασης.

Τα πρωτεία όσον αφορά την ελευθερία έκφρασης Τύπου, σύμφωνα με δείκτες του 2021, έχει η Νορβηγία, με τις υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες να ακολουθούν και την Ελλάδα να βρίσκεται στην εβδομηκοστή θέση της λίστας. Τέλος, η πιο καταπιεσμένη δημοσιογραφία από όλες είναι εκείνη της Ερυθραίας, χωρίς όμως αυτό να συνεπάγεται πολλαπλές επιθέσεις και δολοφονίες.

Ο εκφοβισμός των δημοσιογράφων πραγματοποιείται σε καθημερινή βάση, μέσω του περιορισμού άσκησης της αντικειμενικότητας και διαφάνειας της ενημέρωσης, όταν τα συμφέροντα των θιγομένων (κυρίως οικονομικά) συνάπτονται με τα συμφέροντα του μέσου που αναπαράγει την είδηση. Κι όταν μιλάμε για τα συμφέροντα του μέσου, αναφερόμαστε φυσικά στα συμφέροντα των κατόχων έντυπων εφημερίδων, site, τηλεοπτικών καναλιών, που στο βωμό του χρήματος και των διασυνδέσεων με άτομα κοινωνικού κύρους, όπως πολιτικά κόμματα και επιχειρηματίες, θυσιάζουν χωρίς δισταγμό την αλήθεια των πραγμάτων. Η εναντίωση σε αυτό το μοτίβο συγκάλυψης, στην καλύτερη περίπτωση οδηγεί σε απόλυση και αποκλεισμό από μελλοντικές συνεργασίες, ενώ πολύ συχνή είναι επίσης η συμπλοκή με την αστυνομία, οι συλλήψεις και οι φυλακίσεις, συνοδευόμενες από σκληρά βασανιστήρια, κυρίως σε κράτη με αμφιλεγόμενη δημοκρατία.

Το 2020, αποτέλεσε τη χρονιά με τους περισσότερους φυλακισμένους δημοσιογράφους –387– σύμφωνα με απολογισμό της RSF στα τέλη του έτους. Η Κίνα, γνωστή για τον αυστηρό έλεγχο των ΜΜΕ βρίσκεται πρώτη με 117, ενώ ακολουθεί η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, το Βιετνάμ και η Συρία. Ένας από τους λόγους αύξησης των φυλακίσεων είναι και ο παράγοντας της πανδημίας Covid-19 που αύξησε τα «μέτωπα σύγκρουσης» με τις αντίστοιχες κυβερνήσεις. Η γνωστότερη υπόθεση είναι εκείνη της Zhang Zhan, η οποία έθεσε στη δημοσιότητα στις αρχές Φλεβάρη του 2020, μέσω Twitter και YouTube, βίντεο από την πόλη Wuhan, όπου ξεκίνησε η διασπορά του ιού. Συνελήφθη τρεις μήνες αργότερα κι αφότου βασανίστηκε, καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια φυλάκιση με την κατηγορία της «υποκίνησης καυγάδων και πρόκλησης ταραχών» για την αναφορά στον λάθος χειρισμό της πανδημίας από την κινεζική κυβέρνηση.

Όλα τα παραπάνω, επιβεβαιώνουν το πόσο αποδεκτός έχει καταλήξει να είναι ο έλεγχος της ενημέρωσης. Ο αποκλεισμός από την πραγματική αλήθεια κι όχι εκείνη που εξυπηρετεί και επαναπαύει, ακολουθείται από την αμάθεια, τη σύγχυση και φυσικά την όλο και ευκολότερη χειραγώγηση. Όπου δεν πίπτει λόγος, πίπτει ράβδος και όπου δεν «περνάνε» οι εκβιασμοί, έρχονται οι επιθέσεις και οι δολοφονίες. Ίσως τα δύο τελευταία χρόνια, οι υποθέσεις να έχουν λιγοστέψει, αυτό όμως δεν αποτελεί αιτία επανάπαυσης, καθώς τα κριτήρια που ήδη αναφέρθηκαν, είναι μεταβλητά και ανεξέλεγκτα. Εκείνο που μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά, είναι πως όσο τα εγκλήματα δε λαμβάνουν την απαραίτητη προσοχή και έρευνα, τόσο ευκολότερο καθίσταται να δολοφονούνται δημοσιογράφοι ατιμωρητί.

Μέρος της προσπάθειας προσέλκυσης ενδιαφέροντος για το ζήτημα αυτό, είναι εντός των άλλων και η καθιέρωση της 2ας Νοεμβρίου ως Διεθνής Ημέρα για τον Τερματισμό της Ατιμωρησίας για Εγκλήματα κατά των Δημοσιογράφων. Γνωρίζοντας πως πρόκειται για έναν κλάδο «βυθισμένο» κατά ένα πολύ μεγάλο μέρος στη διαφθορά, οφείλουμε να αναγνωρίζουμε και να υπερασπιζόμαστε την προσπάθεια ορισμένων να διατηρήσουν την αξιοπιστία, τη διαφάνεια και τον χαρακτήρα του επαγγέλματος ως κοινωνικό λειτούργημα. Σε αντίθεση με τους λίγους που αμείβονται καλά, η μεγάλη πλειονότητα των εργαζομένων στα ΜΜΕ δε χαίρει της αναγνώρισης που της αξίζει.

Κάθε χρόνο ένας δημοσιογράφος βραβεύεται με Pulitzer και εκατό δολοφονούνται.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Κατάλογος υποθέσεων δολοφονιών δημοσιογράφων και εργαζομένων στα ΜΜΕ 1992-2021, cpj.org, διαθέσιμο εδώ
• Κατάταξη των χωρών με βάση την ελευθερία έκφρασης Τύπου, rsf.org, διαθέσιμο εδώ
• RSF’s 2020 Round-up: 50 journalists killed, two-thirds in countries “at peace”, rsf.org, διαθέσιμο εδώ
• Journalism – one of the most dangerous professions in the world, worldpressinsitute.org, διαθέσιμο εδώ