Του Ζαχαρία Πάνου,
«Θα απεθάνομεν όλοι μέχρις ενός, αλλά το Σύνταγμα ήταν και θα παραμείνει αήττητο διότι τοιαύτη είναι η Θέλησις της Πατρίδος και του Λαού μας, του οποίου οι λόγοι είναι το Σύνθημα μας: Εμπρός και πάντοτε Εμπρός!»
~Απόσπασμα της Ημερησίας Διαταγής του 1/38 Συντάγματος Ευζώνων την 15 Ιουλίου 1913, μετά την Τιτανομαχία της Κρέσνας.
Από την Αντιγόνη του Σοφοκλή ως την άυλη κληρονομιά της Αρχαιότητας, η ταφή ανάγεται στους ηθικούς νόμους και τα πάτρια έθιμα του Ελληνισμού. Στην Αρχαία Αθήνα δε, κατά τον επαναπατρισμό των σωρών των Αθηναίων οπλιτών σε λάρνακες, ταυτόσημη τιμή αποδίδονταν στους αφανείς πολεμιστές με μια στρωμένη, αλλά κενή κλίνη, αφετηρία της ιδέας του «Αγνώστου Στρατιώτη». Σήμερα, σημειολογικά μπροστά στη Βουλή των Ελλήνων, τιμά κανείς το σημερινό Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, που ανεγέρθη το 1932 και κοσμείται από τη φράση του Επιτάφιου του Περικλή «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος». Το ανάγλυφο, εμπνευσμένο από τα αετώματα του Ναού της Αθηνάς Αφαίας στην Αίγινα, αναπαριστά τον νεκρό πολεμιστή, ενώ τριγύρω σε πελεκημένους πωρόλιθους είναι χαραγμένα τα ονόματα των τόπων θυσίας στις πολύνεκρες μάχες των πολέμων του Ελληνισμού. Σημερινοί φύλακες του μνημείου είναι οι Εύζωνοι της Προεδρικής Φρουράς, σεμνή αναγνώριση της πολιτείας στο ομηρικό κλέος των Ευζώνων, καθώς είναι συνυφασμένοι με την άκρατη ορμή και γενναιότητα, με την οποία εφόρμησαν σε κάθε μέτωπο και αγώνα του Ελληνισμού, δοξασμένοι με δάφνες αμάραντες.
Ο τίτλος «Εύζωνος» έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και σημαίνει ο «καλώς ζωσμένος». Απαντάται δε στα έπη του Ομήρου προσδιορίζοντας τους εύρωστους και ελαφρά οπλισμένους οπλίτες, οι οποίοι διακρινόμενοι για την ανδρεία τους έφεραν εις πέρας «ειδικές επιχειρήσεις», όπως αντίστοιχα οι πελταστές του Μεγάλου Αλεξάνδρου σε δύσβατα εδάφη και έχοντας πάντα αριθμητικό μειονέκτημα. Λανθασμένα, πλην ευρέως διαδεδομένα, ο εύζωνος αποδίδεται ως «Τσολιάς» (δηλαδή αυτός που φορά τσόλια, κουρέλια) και επικράτησε κατά την Τουρκοκρατία λόγω της λιτής ενδυμασίας τους. Εξάλλου, οι κλέφτες και αρματωλοί ήταν αυτοί που αποτέλεσαν την απαρχή του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα, δημιουργώντας τη «μαγιά» της εθνικής ανεξαρτησίας και ταυτίστηκαν με την εικόνα του αγωνιστή της Επανάστασης, λίγα χρόνια μετέπειτα.
Επίσημη απαρχή των Ευζώνων, ως τμήματα του Τακτικού Στρατού, ήταν η 23η Απριλίου του 1822 όταν με θέσπισμα συγκροτήθηκε το πρώτο σύνταγμα Πεζικού του Ελληνικού Στρατού, απαρτιζόμενο από δύο τάγματα, όπου έκαστο θα διέθετε Λόχο Ευζώνων, ντυμένο ομοιόμορφα με την εθνική ενδυμασία. Κομβική για τον ευζωνικό θεσμό αποτελεί η διακυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος, έχοντας ως προτεραιότητα την αναδιοργάνωση του Ελληνικού Στρατού και όντας παράλληλα ρεαλιστής ως προς τις δυνατότητές του, μετασχηματίζει τα άτακτα σώματα σε «αεικίνητα», σε δομή χιλιαρχιών που στη συνέχεια (1829) αποτέλεσαν τον πυρήνα των πρώτων 13 ευζωνικών ταγμάτων. Οι Εύζωνοι είχαν καθοριστικό ρόλο στην πάταξη της ληστείας στον ελλαδικό χώρο, ωστόσο υφιστάμενοι τις παρακείμενες «παιδικές ασθένειες» του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, δεν είχαν σημαντικές ευκαιρίες προβολής της στρατιωτικής τους αξίας.
Το πραγματικό τακτικό βάπτισμα του πυρός που ανέδειξε την αξία του ευζωνικού σώματος, είναι ο Μακεδονικός Αγώνας, όπου η ενορχήστρωση της δράσης των ελαφρών, πλην αξιόμαχων Ευζώνων, επέδρασε καταλυτικά στον κατευνασμό της βουλγαρικής δράσης στα μακεδονικά χώματα. Συνδεδεμένος δε με τον Μακεδονικό Αγώνα είναι ο βαθυκύανος χειμερινός ντουλαμάς του Ευζώνου, στολή που σήμερα φορά καθημερινά κατά τον χειμώνα η Προεδρική Φρουρά.
Καθοριστικό, ωστόσο, για την ουσιαστική στρατιωτική εξέλιξη των Ευζώνων ήταν το κίνημα στο Γουδί το 1909 που οδήγησε στη ριζική αναδιάρθρωση τόσο του Ελληνικού Κράτους όσο και του Ελληνικού Στρατού, ο οποίος αναγεννήθηκε σε 12 Συντάγματα Πεζικού και 6 Επίλεκτα Τάγματα Ευζώνων. Έκαστο Τάγμα Ευζώνων διέθετε τέσσερις λόχους τυφεκιοφόρων, δύο ουλαμούς πολυβόλων και ουλαμό μεταφορικών. Σαφώς, ο χαρακτηρισμός επίλεκτος κάθε άλλο παρά τυχαίος είναι, καθώς Εύζωνοι γίνονται αποκλειστικά κάτοικοι ορεσίβιων περιοχών διακρινόμενοι για την ευρωστία και τη σωματική τους ρώμη. Η επιπλέον εκπαίδευσή τους από τη γαλλική στρατιωτική αποστολή οδήγησε στην υιοθέτηση λυσσαλέων επιθέσεων με συνεχή καταδίωξη του εχθρού, χωρίς ενδιάμεση αναδιοργάνωση, συνταυτιζόμενη με άλματα πυρών του Πυροβολικού και παράλληλη δράση του Ιππικού.
Η λυκαυγή του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου οδήγησε στη σαρωτική επέλαση των Ευζώνων σε κάθε Αντικειμενικό Σκοπό που σχεδιάστηκε επί χάρτου με αδάμαστο σθένος. Ιδιαίτερα δε, στο μέτωπο της Ηπείρου, οι Εύζωνοι του Ταγματάρχη Βελισσαρίου κατάφεραν να άρουν το τέλμα στο οποίο είχε περιέλθει ο Ελληνικός Στρατός προ του Μπιζανίου, με παράτολμες νυχτερινές διεισδύσεις σε απόκρημνα ορεινά εδάφη. Πολλώ δε μάλλον, το άστρο των Ευζωνικών Συνταγμάτων έλαμψε στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στο 1ο Σύνταγμα Ευζώνων του Συνταγματάρχη Διονύσιου Παπαδόπουλου, το οποίο επί 40 ημέρες δοκιμάστηκε αδιάκοπα από τη μάχη του Κιλκίς –Λαχανά ως την Κρέσνα, φτάνοντας τελικά 20 χιλιόμετρα από τη Σόφια. Αξίζει δε να σημειωθεί πως το Σύνταγμα απώλεσε το 75% της δύναμής του κατά τις επιχειρήσεις, χωρίς να αναστείλει τον ρυθμό προέλασής του, ενδεικτικό του ηθικού και του έξοχου πολεμικού πνεύματος που χαρακτήριζε τα ευζωνικά τάγματα. Εκεί δε, πρωτοακούστηκε η ιαχή «Αέρα» από Κρήτες Ευζώνους που έμεινε ταυτόσημη της ορμητικότητας του Ελληνικού Στρατού.
Φυσικά, η κατάλληλη εκπαίδευση «Συνδυασμένων Όπλων» στα μεγάλα στρατιωτικά γυμνάσια του 1912-1913 είχε αποδώσει καρπούς. Η συντονισμένη δράση του ελληνικού Πυροβολικού με τα ευζωνικά τάγματα είχε κατορθώσει να διασπάσει τις πλέον οργανωμένες εχθρικές θέσεις. Φυσικά, τα ευζωνικά τμήματα γρήγορα μετεξελίχθηκαν σε φόβητρο για κάθε αμυνόμενο, καθώς οι φονικές ιαχές, σε συνάρτηση με το σάλπισμα «εμπρός δια της λόγχης», επέφεραν καταρράκωση στο ηθικό. Τα ευζωνικά τμήματα των βαλκανικών γαλουχήθηκαν με άκρατο πνεύμα μονάδος και «εν όπλοις» αδερφότητος. Ενδεικτική είναι η απάντηση του εγγονού και τελευταίου απογόνου του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Γεωργίου, όταν, διάτρητος από πυρά, έδιωξε από κοντά του τον υπίατρο Μπούκουρα ξεψυχώντας με τη φράση «Στη Σόφια». Στα υψώματα δε του Κλέπε, όταν το 9ο Τάγμα Ευζώνων είχε έλλειψη σε πυρομαχικά, δύο λόχοι τού επιτέθηκαν με λόγχες και πέτρες (!!!) ανατρέποντας τις εχθρικές θέσεις.
Με το πέρας του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου και την αναδιοργάνωση του στρατεύματος, ο αριθμός των Ευζωνικών Συνταγμάτων ανήλθε σε 6, ενώ επιπλέον ενισχύθηκαν με οργανικό Πυροβολικό και ημιλαρχίες Ιππικού. Ιδιαίτερα δε, κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, οι Εύζωνοι έγραψαν σελίδες δόξας. Καθόλου τυχαία έτσι, το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων βαπτίστηκε «σεϊτάν-ασκέρ» (διαβολικός στρατός) από τους Τούρκους για τη δράση του. Μάλιστα, παρά την κατάρρευση του Μετώπου, τα Ευζωνικά Συντάγματα σε συντριπτική πλειοψηφία συμπτύχθηκαν συντεταγμένα και μαχόμενα, παρά τις κυκλωτικές ενέργειες του εχθρού.
Κατά τον Μεσοπόλεμο, η αναδιοργάνωση του 1926, μείωσε τη δύναμη των Ευζωνικών Συνταγμάτων σε 4. Κατά τον επανεξοπλισμό του Στρατού, την τετραετία 1936-1940, τα Συντάγματα ενισχύθηκαν με μέσα Διαβιβάσεων, Υποστήριξης (Όλμους και Πυροβόλα) και Βαρέα Όπλα, καθώς και με διμοιρία Μεταφορικών (Ημιόνους) που αποδείχθηκαν θαυματουργοί στη δύσβατη Πίνδο και τη Βόρεια Ήπειρο. Τα Συντάγματα πολέμησαν με αυτοθυσία, ενώ η χαρακτηριστική ιαχή «Αέρα» αντήχησε ξανά, προκαλώντας άτακτες συμπτύξεις στις ιταλικές γραμμές.
Μετά την Απελευθέρωση, τη θέση των Ευζωνικών Συνταγμάτων ανέλαβαν οι νεοσύστατες Ειδικές Δυνάμεις, ενώ ο θεσμός του Εύζωνου έγινε τιμητικός, παραμένοντας, ωστόσο, αυστηρά επίλεκτος. Συγκεκριμένα, η σημερινή Προεδρική Φρουρά προϋπήρχε ως φρουρά του μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη (1941-1946) και ως Βασιλική Φρουρά (1935 – 1974). Οι στολές που φέρονται είναι: η επίσημη Ευζωνική Λευκή Στολή, ο χειμερινός και θερινός ντουλαμάς καθώς και η κρητική και ποντιακή στολή. Η λαογραφική σημειολογία της στολής είναι συγκινητική. Το φαρίο (καπέλο) του Εύζωνα πέφτει σαν δάκρυ στον ώμο συμβολίζοντας το δάκρυ του Χριστού κατά τη Σταύρωση. Το χρυσοκέντητο γιλέκο (φέρμελη) συμβολίζει την αγνότητα των αγώνων, όπως και ο πάλλευκος υποδήτης (πουκάμισο). Τα κρόσσια είναι γαλανόλευκα, συμβολίζοντας το εθνικό μας σύμβολο, ενώ, κατά την παράδοση, τα καρφιά στα υποδήματα (τσαρούχια) μαζί με το ρωμαλέο βήμα προκαλούν κρότο, που υπενθυμίζει στους νεκρούς πως είμαστε ακόμα Ελεύθεροι.
Ποιος δεν έχει ανατριχιάσει με τον κρότο των τσαρουχιών στην πλατεία Συντάγματος και το αγέρωχο βλέμμα των Ευζώνων; Του Σώματος του Ελληνικού Στρατού που πλήρωσε βαρύτερα από κάθε άλλο φόρο αίματος διότι «Ελεύθερον το Εύψυχον» και έτσι κέρδισε τη μεγαλύτερη τιμή: τη φρούρηση των συμβόλων της Δημοκρατίας και του Έθνους μας και καθιερώθηκε στη λαϊκή μνήμη ως η αγνότερη και ανδρειότερη μορφή του Έλληνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Οι Εύζωνοι (Ιανουάριος – Απρίλιος 1916), Στρατιωτική επιθεώρηση, Γενικό Επιτελείο Στρατού
- Η Διαχρονική παρουσία του Όπλου του Πεζικού (Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 2012), Στρατιωτική Επιθεώρηση, Γενικό Επιτελείο Στρατού
