Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η Δημοκρατία και το Πολίτευμα έχουν αποτελέσει αντικείμενο μελέτης ήδη από αρχαιοτάτων χρόνων. Όπως διδαχθήκαμε στα σχολικά μας χρόνια, ο Αριστοτέλης είχε επιχειρήσει στα «Πολιτικά» του να διακρίνει ανάμεσα στα πολιτεύματα και να εκφράσει τις απόψεις του για την ιδανική μορφή διακυβέρνησης. Το δημοκρατικό πολίτευμα είναι σίγουρα το ζητούμενο για κάθε πολίτη, πλην ελαχίστων και δυσάρεστων εξαιρέσεων. Αυτό, όμως, που δεν είναι τόσο αυτονόητο είναι πώς οραματίζεται ο καθένας μας τη δημοκρατία και τι, άραγε, μας έχει προσφέρει η σημερινή μας αντιπροσωπευτική δημοκρατία.
Σε αυτό έρχεται να απαντήσει το νέο βιβλίο του συνταγματολόγου Παναγιώτη Δουδωνή. Πρόκειται για μια μονογραφία που πραγματεύεται την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, τα επιτεύγματά της και την αξία της συνύπαρξης στο πλαίσιο του πολιτεύματός μας. Το έργο τιτλοφορείται «Το πολίτευμα της συνύπαρξης» και κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αρμός. Με αφετηρία του τον ίδιο τον Αριστοτέλη, ο συγγραφέας αναπτύσσει το επιχείρημά του, υποστηρίζοντας ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι το πολίτευμα το οποίο μας βοηθά, τελικά, να συνυπάρχουμε όσο το δυνατόν περισσότερο αρμονικά.
Πριν, όμως, περάσουμε στα ενδιαφέροντα και καίρια ζητήματα του βιβλίου, ας γνωρίσουμε τον συγγραφέα. Ο Παναγιώτης Δουδωνής έχει πραγματοποιήσει σπουδές Νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μεταπτυχιακές σπουδές στην Οξφόρδη, όπου και ολοκλήρωσε το διδακτορικό του. Το 2018, έγινε Λέκτορας Ευρωπαϊκού και Συνταγματικού Δικαίου στο Oriel, κολλέγιο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ενώ εργάζεται και ως πολιτικός αναλυτής.
Ήδη από την εισαγωγή του έργου, διαφαίνεται το θέμα που θα μας απασχολήσει στη συνέχεια και δεν είναι άλλο από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Ο συγγραφέας εξηγεί ότι έχουν γραφτεί πολλά για το κατά πόσο αυτό το μοντέλο δημοκρατίας είναι το ενδεδειγμένο, ενώ αναφέρει και ότι πολλοί έχουν στο παρελθόν ταχθεί υπέρ ενός συστήματος άμεσης δημοκρατίας. Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, λοιπόν, γίνεται μια ανάλυση του πώς λειτούργησε η άμεση δημοκρατία στο παρελθόν, με κύριο παράδειγμα τις ελληνικές πόλεις-κράτη, αλλά και των λόγων που σήμερα επιλέγεται αντί αυτής η αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Υπάρχουν, σύμφωνα με τον συγγραφέα, δύο επιχειρήματα υπέρ του αντιπροσωπευτικού συστήματος: το ένα είναι ότι πρόκειται για την ενδεδειγμένη επιλογή έτσι κι αλλιώς και το δεύτερο ότι πρόκειται απλώς για τη μόνη εφικτή εναλλακτική στην άμεση δημοκρατία. Πράγματι, δεν είναι πια τόσο εύκολο να υπάρξει μια συνέλευση πολιτών εφάμιλλη της «Εκκλησίας του Δήμου». Αν, όμως, μπορούσε να συμβεί, θα ήταν κάτι επιθυμητό; Ο Δουδωνής μάς θυμίζει ότι ακόμη και διανοητές όπως ο Αριστοτέλης μίλησαν για τις εκτροπές τέτοιων θεσμών (όπως η δημαγωγία), ενώ εκφράζει και την ανησυχία του για τις δυνατότητες αρμονικής συνύπαρξης ανάμεσα στους υποστηρικτές της μίας ή της άλλης άποψης σε ένα τέτοιο πλαίσιο.
Στη συνέχεια του κεφαλαίου, γνωρίζουμε τις απαρχές της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και το γεγονός ότι οι εισηγητές της, κυρίως στον αγγλοσαξονικό κόσμο, τη θεωρούσαν ανώτερη μορφή διακυβέρνησης από την άμεση δημοκρατία. Πραγματικά, το γεγονός ότι το αντιπροσωπευτικό σύστημα συνέπεσε με τη διεύρυνση του εκλογικού σώματος, ώστε πλέον να ψηφίζουν και οι γυναίκες, αλλά και κοινωνικά στρώματα που πριν δε μπορούσαν, σήμαινε ότι στη δεδομένη στιγμή, το σύστημα αυτό εγγυήθηκε τη συμμετοχή των περισσότερων δυνατών ατόμων στην επιλογή εκπροσώπων. Άλλωστε, το αντιπροσωπευτικό σύστημα δε σημαίνει ότι η εξουσία δίνεται σε ορισμένους χωρίς να μπορεί να ανακληθεί – το αντίθετο μάλλον, καθώς οι εκλογείς έχουν τη δυνατότητα τόσο να επιλέξουν από πριν τους υποψηφίους που θέλουν, για όσα διατείνονται ότι θα κάνουν, όσο και να σταματήσουν να τους επιλέγουν, αν θεωρήσουν ότι δεν πραγματοποιήθηκαν οι δεσμεύσεις τους.
Συνεχίζοντας σε αυτό το επιχείρημα, ο συγγραφέας στο δεύτερο κεφάλαιο πραγματοποιεί μια σύνδεση της σημερινής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας με τα «μικτά πολιτεύματα», τα οποία παρουσιάζει ως λύση ο Αριστοτέλης, όταν διαπιστώνει τα τρωτά σημεία διάφορων συστημάτων διακυβέρνησης στα «Πολιτικά» του. Ένα από τα βασικά στοιχεία που καθιστούν το πολίτευμα μικτό είναι ο συνδυασμός «κριτηρίων αριστείας» και δημοκρατικών τρόπων ανάδειξης των εκπροσώπων του εκλογικού σώματος.
Το τρίτο κεφάλαιο, που περιέχει πλούσιες αναφορές σε διανοητές όπως ο Αριστοτέλης, αλλά και ο Madison και ο Hans Kelsen, εξηγεί τους τρόπους με τους οποίους το αντιπροσωπευτικό σύστημα εγγυάται την κοινωνική συνοχή. Σύμφωνα με τον Madison, πρόκειται για το μόνο πολίτευμα το οποίο μπορεί να αποθαρρύνει τον φρατρισμό και τις συγκρούσεις ανάμεσα στους πολίτες. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, με τη λειτουργία των θεσμών της, εγγυάται ότι οι αντικρουόμενες απόψεις έρχονται σε σύνθεση, ότι η πλειοψηφία δεν αποκτά δυσανάλογα μεγάλη δύναμη και δεν καταπιέζει τη μειοψηφία, αλλά και ότι οι εντάσεις και οι διαφωνίες εκφράζονται μέσα στο συνταγματικό πλαίσιο και με τους κανόνες που έχουν τεθεί για αυτόν τον σκοπό.
Στο τέταρτο κεφάλαιο, ο συγγραφέας εκφράζει τις ανησυχίες του για τις φωνές που αμφισβητούν σήμερα το αντιπροσωπευτικό σύστημα. Αν και αναγνωρίζει ότι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η αντιπροσωπευτική δημοκρατία στις μέρες έχει τρωτά σημεία, ο συγγραφέας έχει επιφυλάξεις για το αν μια τυφλή κριτική του συστήματος αυτού μπορεί να ελλοχεύει κινδύνους, ενώ υποστηρίζει και ότι πολλές φορές η άρνηση προς το αντιπροσωπευτικό σύστημα υποκρύπτει ουσιαστικά μια τάση κατά της συνύπαρξης. Μετά την ολοκλήρωση του επιχειρήματός του, ο συγγραφέας παραθέτει στο επίμετρο του βιβλίου μια συζήτησή του με τον ζωγράφο Γιώργο Χαδούλη (ο οποίος έχει ζωγραφίσει και το έργο στο εξώφυλλο της έκδοσης), που ουσιαστικά αποτέλεσε την έμπνευση για το πόνημα αυτό.
«Το πολίτευμα της συνύπαρξης» είναι ένα βιβλίο που αναμφίβολα αξίζει να διαβαστεί, τόσο από φοιτητές νομικών ή πολιτικών επιστημών όσο και από άτομα που απλώς ενδιαφέρονται για αυτά τα ζητήματα. Η γλώσσα του βιβλίου είναι λιτή και κατανοητή, με αποτέλεσμα να μπορούν να το διαβάσουν και μη ειδικοί αναγνώστες. Πρόκειται για ένα έργο που υπογραμμίζει την αξία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας ως εγγυητικού παράγοντα για την κοινωνική συνύπαρξη και μας θυμίζει ότι, ακόμη και σε ταραχώδεις πολιτικές περιόδους, αυτή η λειτουργία του πολιτεύματος πρέπει να διατηρείται.
