Του Μάριου Ντινάκους,
Η Δημοκρατία της Σερβίας, είναι μία χώρα η οποία βρίσκεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη και πρόκειται για ένα περίκλειστο κράτος της βαλκανικής χερσονήσου. Συνορεύει με την Ουγγαρία στα βόρεια, με τη Ρουμανία στα βορειανατολικά, με τη Βουλγαρία στα νοτιοανατολικά, με τη Βόρεια Μακεδονία στα νότια, με την Κροατία και τη Βοσνία στα δυτικά, το Μαυροβούνιο στα νοτιοδυτικά και με το Κόσοβο στα νότια. Βλέπουμε, δηλαδή, ότι η Σερβία, όπως και τα περισσότερα κράτη της περιοχής, άλλωστε, δεν έχει γεωγραφική εγγύτητα με τις ευρωπαϊκές χώρες. Επιπλέον, τα κράτη με τα οποία συνορεύει η χώρα είχαν υιοθετήσει επί σειρά ετών πολιτικές προστατευτισμού. Τα δύο αυτά πράγματα δυσκολεύουν πολύ το διεθνές εμπόριο στην περιοχή. Επιπλέον, οι χώρες της περιοχής έχουν μία μακρά ιστορία όσον αφορά τις μεταξύ τους εθνοτικές και θρησκευτικές διαφορές, πράγμα το οποίο δημιουργεί μεγάλη αστάθεια στην περιοχή και υπονομεύει την οικονομική ανάπτυξη. Αυτοί οι παράγοντες, όμως, θα αναλυθούν παρακάτω.
Η Σερβία έχει πληθυσμό 7 εκατομμυρίων κατοίκων περίπου, με έκταση 77.474 τετραγωνικά χιλιόμετρα, και πρωτεύουσά της είναι το Βελιγράδι, το οποίο είναι και η μεγαλύτερη πόλη. Εθνολογικά, η χώρα κατά πλειοψηφία κατοικείται από Σέρβους, με ελάχιστους Ούγγρους, Κροάτες και άλλες εθνικότητες να αποτελούν την εθνική σύνθεση της χώρας. Η εθνοτική ποικιλία της χώρας είναι σχετικά μικρή, για τον λόγο ότι η Σερβία, για πολλά χρόνια, προσπαθούσε να απωθήσει από τα εδάφη της τους γειτονικούς λαούς, διατηρώντας πολλές φορές μία εχθρική στάση απένταντί τους. Επίσημη γλώσσα είναι τα Σερβικά, δηλαδή το κυριλλικό αλφάβητο, η οποία είναι μία γλώσσα που είναι κοινή για τους Σέρβους, Κροάτες, Βόσνιους και τους κατοίκους του Μαυροβουνίου. Επίσημη θρησκεία είναι ο Χριστιανισμός, ενώ υπάγονται στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Όσον αφορά τη διάσταση των διεθνών σχέσεων, η χώρα αποτελεί μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, της Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών της Κεντρικής Ευρώπης, της Οικονομικής Συνεργασίας των χωρών της Μαύρης Θάλασσας και της Οικονομικής Συνεργασίας των Βαλκανίων, ενώ έχει συνάψει αρκετές συμφωνίες για Ζώνες Ελεύθερων Συναλλαγών με χώρες της ανατολικής Ευρώπης.
Όπως αναφέραμε και πριν, η Σερβία δεν διατηρούσε καλές σχέσεις με τις γειτονικές της χώρες για μία σειρά ετών, ωστόσο αποτελούσε την ισχυρότερη δύναμη της περιοχής, κυρίως όσον αφορά τη στρατιωτική διάσταση. Επιπλέον, αποτελεί την πιο κεντρική χώρα της περιοχής, επομένως έχει ιδιαίτερη γεωστρατηγική σημασία. Χαρακτηριστική είναι, επίσης, και η ένταξή της σε πληθώρα προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ε.Ε., αντιλαμβανόμενη την ιδιαίτερη στρατηγική σημασία της χώρας, χρησιμοποίησε τις εκάστοτε διμερείς συμφωνίες ως παράγοντα σταθεροποίησης της περιοχής και αποφυγής των ενόπλων συγκρούσεων. Συμπερασματικά, πρόκειται για μία χώρα, η οποία έχει ενταχθεί σε μία πληθώρα διεθνών συμφωνιών, έχει μία ιδιαίτερη γεωστρατηγική σημασία και άκρως διαταραγμένες σχέσεις με τους γείτονές της. Όλα αυτά γίνονται εμφανή και στους Ρυθμούς Ανάπτυξης της χώρας και κατά επέκταση στις μεταβολές του κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π. και της ευημερίας των πολιτών. Επίσημο νόμισμα συναλλαγών αποτελεί το Σερβικό Δηνάριο. Δηλαδή, η χώρα δεν έχει ενταχθεί ακόμη ούτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε στο ευρώ, παρόλο που βρίσκεται σε στενή συνεργασία με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Σημερινό πολίτευμα είναι η Ημιπροεδρική Δημοκρατία, με Πρόεδρο τον Αλεξάνταρ Βούτσιτς.
Η ιστορία της περιοχής είναι μακρά και εκτείνεται από την προϊστορική περίοδο μέχρι και σήμερα, καθώς έχει κατοικηθεί από διάφορες αυτοκρατορίες ανά τους αιώνες. Η σύγχρονη ιστορία της Σερβίας ξεκινάει το 1829, με την ανεξαρτησία της από τους Οθωμανούς. Το 1914, με τη δολοφονία του Δούκα της Αυστρίας από πολίτη της Σερβίας, αρχίζει ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ενώ στα μέσα του 1920, η χώρα αλλάζει όνομα και μετονομάζεται σε Γιουγκοσλαβία από τον βασιλιά Αλέξανδρο. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αντιστασιακά κινήματα της Ευρώπης ενάντιον του Ναζισμού, με τους Παρτιζάνους και διάφορες άλλες αντάρτικες ομάδες. Μέχρι και το 1989, παρατηρούνται συνεχείς συγκρούσεις μεταξύ των Σέρβων και μη Σέρβων πολιτών (Κροάτες, Βόσνιοι, Αλβανοί του Κοσόβου) μέσα στη χώρα. Αυτές οι συγκρούσεις, πέρα από το εθνολογικό κομμάτι, είχαν και θρησκευτική βάση.
Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Τίτο, οι χώρες αυτές αποτελούσαν μία ενιαία κρατική οντότητα και, για κάποια χρόνια, οι διαμάχες αυτές υποχώρησαν. Χαρακτηριστική ήταν η προπαγάνδα που έλαβε χώρα την εποχή εκείνη, προκειμένου να υπάρχει η δυνατότητα να ζήσουν ειρηνικά τόσοι πολλοί διαφορετικοί λαοί και να διεξάγεται ομαλά η διοίκηση του κράτους. Μετά τον θάνατο του Τίτο, το 1980, η Γιουγκοσλαβία άρχισε να έχει μία σειρά διοικητικών προβλημάτων και τελικά άρχισε να διασπάται σε διάφορες κρατικές οντότητες. Σταδιακά, λοιπόν, η κάθε εθνοτική ομάδα διασπάστηκε και δημιούργησε το δικό της κράτος, εκτός από το Μαυροβούνιο, το οποίο έμεινε ενωμένο με τη Σερβία μέχρι και το 2006. Μετά τη διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας, άρχισαν σταδιακά οι διάφορες αψιμαχίες μεταξύ των χωρών, οι οποίες ακολουθούνταν πολλές φορές από σοβαρότερες ένοπλες συγκρούσεις και λεηλασίες χωριών.
Έτσι, φτάνουμε στην περίοδο της πολεμικής διαμάχης (1992), όταν σοβαρές συγκρούσεις λαμβάνουν χώρα στην Κροατία και τη Βοσνία, καθώς η Σερβία αντιτάχθηκε στην ανεξαρτησία των γειτονικών χωρών από τη Γιουγκοσλαβία, διότι ήθελε να διατηρήσει την ηγεμονική της θέση έναντι των άλλων εθνοτικών ομάδων. Η Σερβία με το Μαυροβούνιο δημιουργούν την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας και παρέχουν οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη στους Σέρβους, που βρίσκονται στη Βοσνία και την Κροατία. Αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας είναι η επιβολή κυρώσεων από τη Δύση. Οι ενέργειες των δυτικών κρατών οδήγησαν στην κατάρρευση της οικονομίας και της κοινωνίας της Σερβίας.
Κατά τη διάρκεια της πολεμικής σύγκρουσης, παρατηρούνται σκληρές συγκρούσεις μεταξύ Σέρβων και Κροατών/Βόσνιων. Τα θύματα ήταν αρκετές χιλιάδες, ενώ κύριο χαρακτηριστικό των συγκρούσεων ήταν η Εθνοκάθαρση και οι Γενοκτονίες, μεταξύ διάφορων εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων (Σερβία, Κροατία/Βοσνία). Η κατάσταση της κοινωνίας εκείνη την περίοδο ήταν δραματική, καθώς υπήρχε σημαντική οικονομική ύφεση και στασιμότητα, ενώ το πολιτικό σκηνικό χαρακτηρίζεται από μονοκομματικό σύστημα υπό την Προεδρία του Σοσιαλιστή Μιλόσεβιτς. Ο τελευταίος πήρε την προεδρία από τον Πέταρ Σταμπόλιτς χρησιμοποιώντας μία άκρως εθνικιστική ρητορική. Μετά την κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας και στο πλαίσιο της γενικότερης εξαθλίωσης που υπήρχε, οι άνθρωποι ένιωθαν μία γενικότερη οργή και μία απέχθεια για τους γειτονικούς λαούς. Η κατάσταση αυτή είναι χαρακτηριστική σε περιόδους οικονομικών δυσκολιών. Ο Μιλόσεβιτς εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση αυτήν και υιοθέτησε την ανάλογη στάση. Επομένως, μετά την άνοδό του στην εξουσία, διεξήγαγε άκρως βίαιες συγκρούσεις με τις άλλες εθνοτικές ομάδες, πράγμα το οποίο οδήγησε σε πόλεμο μεταξύ της Κροατίας, της Βοσνίας και της Σερβίας.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου αυτού, σκοτώθηκαν πολλές χιλιάδες άνθρωποι, ενώ έλαβαν χώρα πολλές κτηνωδίες. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Σεμπρένιτσα στη Βοσνία, όπου σφαγιάστηκαν περίπου 8.000 άνθρωποι. Στο μεταξύ, οι Κροάτες συμμάχησαν με τους Βόσνιους και κατάφεραν, για κάποιο διάστημα, να απωθήσουν τους Σέρβους. Τελικά, χρειάστηκε η ένοπλη επέμβαση του ΝΑΤΟ, προκειμένου να σταματήσουν οι συγκρούσεις. Το 1995, υπογράφτηκε η Συμφωνία του Ντέιτον, μεταξύ του Αλίγια Ιζετμπέγκοβιτς (αρχηγός της Βοσνίας), του Φράνγκο Τούτσμαν (αρχηγού της Κροατίας) και του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς (αρχηγού της Σερβίας), η οποία προέβλεπε παύση των εχθροπραξιών και ορισμό των συνόρων στα επίπεδα που βρίσκονται σήμερα.
Μετά από τα γεγονότα αυτά, η ειρήνη του 1996-1998 διεκόπη, λόγω της επιδείνωσης της κατάστασης στο Κοσσυφοπέδιο, όπου υπάρχουν συνεχιζόμενες συγκρούσεις μεταξύ Γιουγκοσλαβικών Δυνάμεων και του Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσσυφοπεδίου. Έτσι, έχουμε την έναρξη του Πολέμου του Κοσόβου, με αποτέλεσμα την αποχώρηση των Σέρβων και την εγκατάσταση δυνάμεων του Ο.Η.Ε. στην ευρύτερη περιοχή του Κοσόβου. Τα επόμενα χρόνια, μέχρι και την πτώση του Μιλόσεβιτς, το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό χαρακτηρίζεται από συνεχείς συγκρούσεις μεταξύ της αντιπολίτευσης και του πρώτου κόμματος. Με την πτώση του Μιλόσεβιτς, το 2003, η χώρα μετονομάστηκε σε Σερβία και Μαυροβούνιο, ενώ παράλληλα άρχισαν οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οπότε, παρατηρείται μία διαφοροποίηση του πολιτικού συστήματος, η οποία έχει στόχο τη φιλελευθεροποίηση και τον προσανατολισμό προς τη Δύση. Παρόλα αυτά, όμως, η διάσταση του εθνικισμού είναι παρούσα ακόμη και σήμερα στη συνείδηση των ανθρώπων και ταυτόχρονα εκκρεμεί η διευθέτηση της υπόθεσης του Κοσσόβου. Για τους λόγους αυτούς, η ένταξη της Σερβίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μείνει στάσιμη εδώ και καιρό.
Η οικονομία της χώρας, όπως είναι λογικό, κατά την περίοδο των πολεμικών συγκρούσεων, βρισκόταν σε ύφεση και η κοινωνική σε μεγάλη εξαθλίωση. Τα τελευταία χρόνια, βέβαια, παρατηρείται συνεχής οικονομική ανάπτυξη με το κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π. να έχει τριπλασιαστεί από τη δεκαετία του 1990. Η Σερβία, λοιπόν, αποτελεί μία οικονομία μεσαίου προς υψηλού εισοδήματος, βρίσκεται ωστόσο στην αναπτυσσόμενη φάση κυρίως λόγω της ανασυγκρότησης των υποδομών από τις πολεμικές συγκρούσεις. Το κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π. της βρίσκεται οριακά κάτω από το μεταίχμιο που ορίζει η Παγκόσμια Τράπεζα για τον διαχωρισμό των αναπτυσσόμενων από τις ανεπτυγμένες χώρες.
Όσον αφορά τη σύνθεση του Α.Ε.Π., το μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά αποτελούν οι υπηρεσίες και η οικονομία λειτουργεί με βάση τους νόμους και τις αρχές της ελεύθερης αγοράς. Οι ισχυρότεροι τομείς της οικονομίας είναι η ενέργεια, η αυτοκινητοβιομηχανία, η κατασκευή μηχανημάτων για κεφαλαιουχικό εξοπλισμό, τα ορυχεία και η γεωργία. Κατά την περίοδο της συνεχούς οικονομικής ανάπτυξης, οι μισθοί και η παραγωγικότητα βελτιώθηκαν σημαντικά, με αποτέλεσμα την αύξηση της κοινωνικής ευημερίας.
Βέβαια, μετά την παύση των πολεμικών συγκρούσεων και την πτώση του σοσιαλισμού, η Σερβία περιήλθε σε μία φάση οικονομικής ύφεσης. Δηλαδή, πέρα από τις οικονομικές επιπτώσεις των πολέμων, η χώρα υπέστη περαιτέρω οικονομική συρρίκνωση και κατά τη διάρκεια της μετάβασης. Αυτό αποτελεί ένα κοινό χαρακτηριστικό όλων των χωρών που πραγματοποίησαν μετάβαση από τον σοσιαλισμό στην οικονομία της αγοράς. Η αρχική απελευθέρωση των τιμών δημιούργησε μία σειρά ανισσοροπιών όσον αφορά την προσφορά και τη ζήτηση των αγαθών. Επιπλέον, η κατάσταση αυτή επιφέρει δραματική αύξηση του πληθωρισμού. Σε κάποιες χώρες, αυτή η έξαρση είναι προσωρινή, στην περίπτωση της Σερβίας, όμως, οι πληθωριστικές πιέσεις ήταν χρόνιες και επίμονες, αφαιρώντας την αγοραστική δύναμη των πολιτών. Παρόλες αυτές τις δυσκολίες, όμως, η χώρα κατάφερε να πραγματοποιήσει τη μετάβασή της και πλέον αποτελεί μία οικονομία της αγοράς. Από εκεί και έπειτα, λοιπόν, χαρακτηρίζεται από θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και αύξηση του κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π..
Ωστόσο, αυτή η συνεχής ανάπτυξη εμποδίστηκε από την οικονομική κρίση του 2008. Αυτό οφειλόταν στο ότι η αγορά βασιζόταν σημαντικά στη διακύμανση των διεθνών τιμών, όμως το Α.Ε.Π. βρέθηκε στα επίπεδα προ κρίσης το 2016, όταν και από εκείνη την περίοδο παρατηρείται σημαντική οικονομική ανάπτυξη.
Σχετικά με τις δαπάνες για την παιδεία, παρατηρείται μία μείωση του δείκτη μέχρι και το 2018. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι δαπάνες που στόχευαν στην ανασυγκρότηση της υλικοτεχνικής υποδομής και τη δημιουργία νέων σχολείων και πανεπιστημίων είχαν γίνει κατά την περίοδο 2006-2009, οπότε οι δαπάνες της κυβέρνησης για την περίοδο 2009-2018 στην ουσία ενισχύουν κάθε έτος (9% κατά μέσο όρο) το εκπαιδευτικό σύστημα σε τομείς οι οποίοι προέχουν. Σε αντίθεση, όμως, με την εκπαίδευση, το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης πρέπει να ενισχυθεί σημαντικά. Όπως και παρατηρείται στη σερβική οικονομία και κοινωνία, τα τελευταία χρόνια έχει πενταπλασιαστεί η κατά Κεφαλήν Δαπάνη και αυτό οφείλεται στις ολοένα και περισσότερες απαιτήσεις των πολιτών της Σερβίας.
Εν κατακλείδι, η Σερβία τα τελευταία χρόνια βρισκόταν στο κέντρο των εξελίξεων της βαλκανικής χερσονήσου λόγω των συνεχών πολεμικών συγκρούσεων, οι οποίες κατέστρεψαν την υποδομή και την κοινωνία. Έτσι, η χώρα τα τελευταία 15 χρόνια προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί με βάση τη φιλελευθεροποίηση, τον ελεύθερο ανταγωνισμό και τον προσανατολισμό της χώρας στη Δύση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Serbia, Encyclopedia Britannica, Retrieved from here
- Rebalancing Serbian Economy, World Bank, Retrieved from here
- Insights from a Transition Economy: The Case of Serbia, iegindia.org, Retrieved from here
- The Serbian economy ten years after the global economic crisis, Research Gate, Retrieved from here
- Serbian Nationalism and the Origins of the Yugoslav Crisis, Retrieved from here
- Serbia and Kosovo Conflict: Conflict Resolution Methods Applied, Research Gate, Retrieved from here
