Της Αναστασίας Παναγοπούλου,
Ο Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, εξήρε, την περασμένη Παρασκευή, το αίτημα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στη γενέτειρά τους, την Ελλάδα, με αφορμή την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι για την 75η επέτειο της UNESCO από την ίδρυσή της. Άλλωστε, το πάγιο αυτό θέμα είχε ξαναεμφανιστεί στο τραπέζι της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την προώθηση της επιστροφής των Πολιτιστικών Αγαθών, τον περασμένο Σεπτέμβριο, με την υπόθεση να παίρνει τροπή και το αίτημα να αναγνωρίζεται επισήμως, ως υποχρέωση της Βρετανίας να επιστρέψει στην Ελλάδα τα πολιτιστικά της αγαθά, τα οποία έχουν μάλιστα και διακυβερνητικό χαρακτήρα. Μάλιστα, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης υπογράμμισε πώς τα γλυπτά αυτά αποτελούν ένα εξαιρετικά σημαντικό κομμάτι της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και κάλεσε το Λονδίνο να αρχίσει έναν καλόπιστο διάλογο για την επιστροφή τους, ενώπιον του Βρετανού ομόλογου του, Boris Johnson.
Ας επιστήσουμε, όμως, την προσοχή μας στην ιστορία αυτού του τόσο μείζονος θέματος.
Γίνεται λόγος για ένα, ανεκτίμητης αξίας, σύμβολο της χώρας, διαχρονικά για μία ακρωτηριασμένη παγκόσμια κληρονομιά και πρωτίστως για ένα μνημείο, το οποίο σύμφωνα με την αρχή της «ακεραιότητας» όπως επιβάλλει η Σύμβαση της UNESCO του 1972, οφείλεται η επανένωση του με τη γενέτειρα χώρα του. Άλλωστε, δεν πρέπει να λησμονεί κανείς και την ομιλία του άλλοτε Γάλλου Υπουργού Πολιτισμού, André Malraux, το 1959, από τον λόφο της Πνύκας, όταν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας επεσήμανε ότι «Ο Παρθενώνας είναι η αρχή, το λίκνο και η κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού εν γένει και η επιστροφή των γλυπτών δεν είναι θέμα μόνο του ελληνικού πολιτισμού αλλά και του ευρωπαϊκού ολότελα».
Η επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα στη γενέθλια χώρα τους δεν καθίσταται μονάχα ένα νομικό ζήτημα, αλλά και ένα ζήτημα κατεξοχήν ηθικό και πολιτισμικό, το οποίο χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. Δεν είναι διόλου ορθολογική η άποψη της Επιτροπής της Βρετανίας να στηρίζει τα ερείσματά της στα «φιρμάνια» των σουλτάνων της εποχής, ώστε να δικαιολογεί την κοσμική αυτή κλοπή ως ένα δίκαιο νομικά ζήτημα. Γίνεται λόγος για ένα κατεχόμενο κράτος, του οποίου τα μνημεία, πόσο μάλλον τα θρησκευτικά, ετύγχαναν σεβασμού και όχι πρόσφορου εδάφους για εκμετάλλευση, όπως και συνέβη από τον τότε πρεσβευτή Elgin.
Πιο συγκεκριμένα, το 1801, ο Elgin απέσπασε συνολικά 253 γλυπτά έργα και αρχιτεκτονικά μέλη του ναού καθώς και πολλά αγγεία, προκειμένου, όπως υποστηρίζουν και πολλοί από τους Βρετανούς, να διαφυλάξει τα μνημεία από τους Οθωμανούς, μεταφέροντάς τα στο Μουσείο της Βρετανίας. Μάλιστα, την πάγια αυτή αντίληψη άρχιζαν να υιοθετούν και να καπηλεύονται πολλοί από τους υποστηρικτές του Μουσείου της Βρετανίας ως απάντηση χρόνια αργότερα, απέναντι στην έκφραση πολλών απόψεων για την επιστροφή των γλυπτών, παρουσιάζοντας τη μεταφορά αυτών ως ένα κομβικό σημείο για τη συγχώνευση πολιτισμών που μεταλαμπαδεύει το «διαφωτισμό» και ως ένα χώρο κατάλληλο για τη διαφύλαξη και τη συντήρησή τους από την αντίστοιχη έλλειψη της Ελλάδος.
Με τις απόψεις των δύο αμφιλεγόμενων μερών να είναι διαμετρικά αντίθετες, η Ελλάδα άρχιζε να εξαλείφει και να αποδεικνύει ως άτοπα τα επιχειρήματα της Μεγάλης Βρετανίας, όσον αφορά στο μείζον αυτό θέμα, με τη δημιουργία του Μουσείου της Ακρόπολης το 2009, το οποίο καθιστούσε ασφαλή και ικανή τη διατήρηση των μαρμάρων της στα πάτρια εδάφη. Είναι αδιανόητο, ένα μεγάλο μέρος της συλλογής του Μουσείου της Ακρόπολης να βρίσκεται εξόριστο στο Μουσείο της Βρετανίας, καθώς πολλοί επισημαίνουν πώς κάτι τέτοιο αποτελεί ένα «οικουμενικό έγκλημα» της τέχνης και του πολιτισμού. Ένα τέτοιο κοσμικό συμβάν είναι λανθασμένο και πρακτικά αδύνατο και από την οπτική της μη σωστής κατανόησης και πληροφόρησης της τέχνης αυτών των αρχαίων γλυπτών. Οι κατακερματισμένες και απομονωμένες πληροφορίες είναι φυσικά αδύνατο να προσφέρουν στον θεατή την πληρότητα της πληροφορίας και της κοσμοθεωρίας του δημιουργήματος αυτού, εκθέτοντάς τα αποκλειστικά ως μεμονωμένα αντικείμενα τέχνης.
Τον δρόμο της επιστροφής των μαρμάρων και τη διεκδίκηση αυτών χάραξε για πρώτη φορά επίσημα, το 1986, σε ομιλία της ως Υπουργός Πολιτισμού, η Μελίνα Μερκούρη, με τα λόγια της να συγκλονίζουν και να ανατριχιάζουν το πανελλήνιο μέχρι και σήμερα. Συγκεκριμένα, τόνισε χαρακτηριστικά: «Θέλω τα μάρμαρά μου πίσω στην Αθήνα προτού πεθάνω, αν όμως έρθουν αργότερα, εγώ θα ξαναγεννηθώ». Πάνω στα λόγια αυτά, βρήκαν πρόσφορο έδαφος και άλλες ομιλίες από πολιτικούς της χώρας και όχι μόνο, οι οποίοι συμπλήρωναν κάθε φορά και διεκδικούσαν με μεγαλύτερο σθένος και φωνή την «επανένωση». Στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκε και ο Πρωθυπουργός της χώρας, Κυριάκος Μητσοτάκης, σημειώνοντας, μάλιστα, πως δε συμβιβάζεται με κάποιου είδους δανεισμό των γλυπτών, και γι’ αυτό προέβη στη διατύπωση της πρότασης για ανταλλαγή των μαρμάρων με άλλα αρχαία ελληνικά κειμήλια.
Είναι βέβαιο πως μία τέτοια διαπραγμάτευση είναι αρκετά δύσκολη, με τη Βρετανία να αντικρούει συνεχώς το δικαίωμα της Ελλάδας να επαναπατριστούν τα γλυπτά του Παρθενώνα. Ωστόσο, το μείζον αυτό θέμα αποκτά ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις με τη ζυγαριά να παίρνει θετικό πρόσημο προς το μέρος της Ελλάδας, ως απόσταγμα του συνεχούς αγώνα της για αυτά. Είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε το μέγεθος της «ακτινοβολίας» που εκπέμπει το κόσμημα αυτό της χώρας μας όσο και του «νου» μας, ώστε να αντιληφθούμε καλύτερα την κοσμοθεωρία της Αρχαίας Ελλάδας και να αποτελέσει τη γέφυρα ανάμεσα σε εμάς και τους προγονούς μας. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, και τα λόγια του σπουδαίου Οδυσσέα Ελύτη που απηχούν ακόμα και σήμερα: «Όταν αντίκρισα τα μάρμαρα στο Βρετανικό Μουσείο, αν και χωρίς φανατικό εθνικισμό, με πλημμύρισε ένα συναίσθημα θλίψης, όπως όταν αντικρίζεις κάποιον στην εξορία. Σίγουρα, τέτοια αντικείμενα ανήκουν σε έναν και μοναδικό τόπο, όπου κυριαρχεί το φως και η ατμόσφαιρα. Νομίζω πως στο Λονδίνο έχουν κιτρινίσει, πάντως πιστεύω πως όταν μια μέρα επιστρέψουν, ο ήλιος θα τους ξαναδώσει το αρχικό τους χρώμα».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Παρασκήνιο και κινητικότητα για τα γλυπτά του Παρθενώνα: τι γράφει ο Βρετανικός Τύπος-η απάντηση Τζόνσον σε Μητσοτάκη, Πρώτο Θέμα, διαθέσιμο εδώ
- Διμερείς σχέσεις, οικονομία και επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην ατζέντα Μητσοτάκη-Τζόνσον, Πρώτο Θέμα, διαθέσιμο εδώ
- Μητσοτάκης-Tζόνσον: To απόγευμα η συνάντηση στο Λονδίνο-Στην ατζέντα η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, Η Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
