Της Νεφέλης Τσιλοπούλου,
Οι μύθοι και τα ερωτήματα γύρω από τον θάνατο έχουν απασχολήσει την ανθρωπότητα από τις απαρχές της. Μέσω της θρησκείας και της πίστης σε μια ανώτερη ύπαρξη, οι ανθρώπινες συνειδήσεις έχουν βρει κουράγιο και παρηγοριά, αλλά ίσως και κάποιες ικανοποιητικές απαντήσεις για το τι υπάρχει μετά από αυτόν τον μάταιο κόσμο. Με την εξέλιξη της λογικής, συνακόλουθα και της ιατρικής, πραγματοποιήθηκαν κατά καιρούς πρωτότυπες έρευνες πάνω σε ανθρώπους που έφτασαν κοντά στον θάνατο και επέζησαν. Το αποτέλεσμα αυτών των μελετών είναι πως, παρόλη την εγκατάλειψη του σώματος με την παύση των παλμών της καρδιάς, ο εγκέφαλος βρίσκεται ακόμα σε λειτουργία τις πρώτες στιγμές του θανάτου και κατανοεί τι του συμβαίνει.
Γύρω από αυτή την πληροφορία η Ελίφ Σαφάκ πλάθει το έργο της, που τιτλοφορείται «10 Λεπτά και 38 Δευτερόλεπτα σ’ αυτόν τον Παράξενο Κόσμο» και κυκλοφορεί σε μετάφραση της Άννας Παπασταύρου, από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. Το βιβλίο ήταν υποψήφιο για το διεθνούς αναγνώρισης βραβείο Booker το 2019 και η ελληνική έκδοση κατέστη διαθέσιμη στο κοινό τον Σεπτέμβριο που μας πέρασε.
Πριν, όμως, δούμε την ιστορία αυτού του συναρπαστικού μυθιστορήματος, ας γνωρίσουμε την καταξιωμένη συγγραφέα. Η Ελίφ Σαφάκ (Elif Şafak ή Elif Shafak) είναι βρετανικής και τουρκικής καταγωγής και ξεκίνησε τη λογοτεχνική της παραγωγή αρκετά νωρίς, κατορθώνοντας έτσι να αποκτήσει όλα τα τούρκικα λογοτεχνικά βραβεία πριν τη συμπλήρωση των τριάντα της χρόνων. Ανάμεσα στα έργα της συγκαταλέγονται το «Απόκρυφο», οι «40 Κανόνες του Έρωτα», «Οι καθρέφτες της Πόλης» (σε ελληνική μετάφραση, αλλά και στα αγγλικά, “The Flea Palace”) και “The Gaze”. Είναι κάτοχος πτυχίου στις Διεθνείς Σχέσεις, ακολούθησε μεταπτυχιακό στις σπουδές φύλου και έχει διδακτορικό τίτλο στις Πολιτικές Επιστήμες. Συγγράφει σε περιοδικά και εφημερίδες και μοιράζει τη ζωή της ανάμεσα σε Αμερική και Ευρώπη. Τέλος, έχει συμμετάσχει δυο φορές στο TEDx ως ομιλήτρια.
Πίσω στο βιβλίο, η συγγραφέας μάς συστήνει από τις πρώτες κιόλας γραμμές στην ηρωίδα της, Τεκίλα Λεϊλά. Ήδη από τον πρόλογο, μάς εντάσσει στο κλίμα της ιστορίας, αποσαφηνίζοντας βασικά στοιχεία, όπως είναι ο τόπος και ο χρόνος. Η πρωταγωνίστριά μας βρίσκεται νεκρή μέσα σε ένα κάδο, έχοντας πλήρη αντίληψη για την κατάστασή της. Αυτό είναι το παρόν της ιστορίας μας και από εκεί και έπειτα ξεκινάει ένας μεγάλος απολογισμός για τη ζωή της πρωταγωνίστριας, ο οποίος κρατάει όσο μας πληροφορεί και ο τίτλος του βιβλίου.
Γεννημένη το 1948, στην πόλη Βαν της Τουρκίας, η Λεϊλά ανασκοπεί τα μουντά παιδικά της χρόνια. Η περίοδος αυτή του ανθρώπου που πρέπει να χαρακτηρίζεται από ανεμελιά -αναντίρρητο δικαίωμα όλων των παιδιών- ήταν πολύ μακριά από τη δική της πραγματικότητα. Μεγαλώνοντας σε μία διαταραγμένη οικογένεια και σε ένα φαινομενικά ανθυγιεινό περιβάλλον, η Λεϊλά βίωσε τη σεξουαλική παρενόχληση, την απόλυτη πατριαρχία, αλλά και τις σκληρές επιταγές του Ισλάμ στην κοινωνική ζωή. Η διαβίωση σε αυτό τον κόσμο είναι στερημένη από ελευθερία και έτσι δεν καλύπτονται βασικές ανάγκες των ανθρώπων. Το κενό αυτό γεμίζουν οι τύψεις, αποτέλεσμα χρόνιων θρησκευτικών και κοινωνικών προκαταλήψεων.
Μέσα σε αυτό το μικρό χρονικό φάσμα και το πέρασμα από την οντότητα στην ανυπαρξία, παρακολουθούμε όλη τη ζωή της ηρωίδας. Παράλληλα με αυτήν τη μετάβαση, γινόμαστε μάρτυρες και ενός ακόμη ταξιδιού, αυτού από τα βάθη της συντηρητικής Τουρκίας προς την, τηρουμένων πάντα των αναλογιών, πιο φιλελεύθερη και ανοιχτή Κωνσταντινούπολη (ή αλλιώς Ιστανμπούλ). Σε αυτή τη νέα αρχή, η Λεϊλά περνάει ξυστά από τον δρόμο της ευτυχίας, όχι όμως για πάντα, παρά μόνο παροδικά και σύντομα.
Από το ξεκίνημα της ιστορίας, η Λεϊλά κάνει πλήρως σαφή την επιθυμία της να ενημερωθούν οι φίλοι της για την κατάληξή της. Παρόμοια ονοματισμένοι με προσωνύμια όπως το «Τεκίλα» είναι και οι πέντε επιστήθιοι φίλοι της, επίσης περιθωριοποιημένα άτομα της κοινωνίας. Η Λεϊλά τους γνωρίζει στο ταξίδι της ζωής της και αναπληρώνουν την αγάπη και την αποδοχή που δεν είχε από την οικογένειά της. Ο κορμός του βιβλίου δομείται σε δυο μέρη, αυτά που αφορούν το μυαλό και αυτά που αφορούν το σώμα. Η Σαφάκ με την πένα της δείχνει την πραγματικότητα της Ιστανμπούλ υπό το πρίσμα των περιθωριοποιημένων, των κοινωνικά αποκλεισμένων, που προσπαθούν να επουλώσουν όλες τις πληγές τους. Με μια γραφή βαθιά συγκινητική, πλεγμένη με τρόπο που κρατάει τον αναγνώστη σε εγρήγορση, η συγγραφέας θίγει ζητήματα τολμηρά για την τουρκική πραγματικότητα, όπως είναι ο σεξισμός, η πορνεία, η ισότητα και η ελευθερία επιλογών.
10 λεπτά και 38 δευτερόλεπτα ήταν αρκετά για να προλάβουμε να γνωρίσουμε τη Λεϊλά, έστω και ως αναγνώστες. Πρόκειται για ένα βιβλίο που απευθύνεται σε όποιον είναι έτοιμος να έρθει αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα χιλιάδων γυναικών ανά τον κόσμο και να μην εθελοτυφλήσει μπροστά σε αυτήν την εξομολόγηση, λίγο πριν το νήμα της ζωής κοπεί. Η «Τεκίλα» μοιράζεται μαζί μας τις τελευταίες στιγμές της και αυτό είναι το πιο σπουδαίο, το πιο σημαντικό. Όσοι ήμασταν παρόντες, αλλά και όσοι θα γίνουν συμμέτοχοι σε αυτό το ταξίδι, έχουμε ένα κομμάτι αυτής της ζωής που χάθηκε μπροστά μας και οφείλουμε να τη διατηρήσουμε ζωντανή στη συνείδησή μας, για τη Λεϊλά, αλλά και για όλες τις γυναίκες που γίνονται θύματα.
