Ποιες αρχές έθεσε ο Ρούσβελτ για την εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α. μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο;

Της Μαριάννας Κώστα,

Στις 6 Ιανουαρίου του 1941, ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Φραγκλίνος Ντ. Ρούσβελτ, εξέφρασε τις «Τέσσερεις Ελευθερίες» στο ετήσιο διάγγελμά του (State of the Union) στους πολίτες της χώρας. Μάλιστα, σχολίασε αυτούσια:

«Στις μελλοντικές ημέρες που επιδιώκουμε να καταστήσουμε ασφαλείς, αναμένουμε με ενδιαφέρον έναν κόσμο που ιδρύεται επάνω σε τέσσερεις ουσιαστικές ανθρώπινες ελευθερίες:

1. Η πρώτη, είναι η ελευθερία της ομιλίας και της έκφρασης – Παντού στον κόσμο.
2. Η δεύτερη, είναι η ελευθερία κάθε προσώπου να λατρεύει τον θεό με τον τρόπο του – Παντού στον κόσμο.
3. Η τρίτη, είναι η ελευθερία από την ένδεια/φτώχεια – που παγκοσμίως σημαίνει οικονομικούς όρους που θα εξασφαλίσουν σε κάθε έθνος μια υγιή εν καιρώ ειρήνης ζωή για τους κατοίκους — σε ολόκληρο τον κόσμο.
4. Η τέταρτη, είναι η ελευθερία από τον φόβο – που σημαίνει μια παγκόσμια μείωση των εξοπλισμών σε τέτοιο σημείο και με τέτοιο ενδελεχή τρόπο, ώστε κανένα έθνος να μην είναι σε θέση να διαπράξει μια πράξη φυσικής επιθετικότητας ενάντια σε οποιοδήποτε γείτονα — οπουδήποτε στον κόσμο.

Αυτό δεν αποτελεί κάποιο όραμα μιας απόμακρης χιλιετίας. Είναι μια σαφής βάση για ένα είδος κόσμου εφικτού στον χρόνο και στη γενιά μας. Εκείνο το είδος κόσμου που θα αποτελέσει την αντίθεση στην αποκαλούμενη «Νέα Τάξη» της τυραννίας, που οι δικτάτορες επιδιώκουν να δημιουργήσουν μέσω των βομβών».

Ήπια Διπλωματία

Στην πραγματικότητα, ο Ρούσβελτ κατόρθωσε να παρακάμψει τα σήματα του απομονωτισμού και της εσωστρέφειας των κρατών σε διεθνές επίπεδο που κυριαρχούσαν μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και να μεταπείσει την κοινή γνώμη του αμερικανικού λαού να συμμετάσχει στον πόλεμο έναντι των δυνάμεων του Άξονα, με αποστολή 16 εκατομμυρίων Αμερικανών, την ώρα που 2 εκατομμύρια Αμερικανοί παρευρίσκονταν στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Ο Ρούσβελτ, σε αντίθεση με τον πρώην Πρόεδρο Χούβερ, ο οποίος αιτιολογούσε ότι η ύφεση προερχόταν από τη διεθνή συγκυρία, πίστευε ότι η δημοσιονομική κατάσταση των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν περίπλοκη. Ως επακόλουθο, ο Ρούσβελτ απέρριψε τις πολιτικές του τέως Προέδρου και υιοθέτησε μια μορφή οικονομικού εθνικισμού. Ειδικότερα, αποσύρθηκε από τη Διάσκεψη του Λονδίνου το καλοκαίρι του 1933 και υποτίμησε το δολάριο, αφαιρώντας τις Η.Π.Α. από τον διεθνή κανόνα χρυσού. Λόγω της πληθωριστικής τάσης του αμερικανικού δολαρίου, αποσταθεροποιήθηκε η παγκόσμια οικονομία και ο Ρούσβελτ προσπάθησε να επιδιορθώσει την κατάσταση, κάνοντας διαπραγματεύσεις με την Αγγλία και τη Γαλλία για νομισματικές συμφωνίες το 1936.

Ωστόσο, το 1933, ο Ρούσβελτ άλλαξε ριζικά τη σχέση των Η.Π.Α. με την Ε.Σ.Σ.Δ., ελπίζοντας να δημιουργηθούν επίσημοι δεσμοί μεταξύ τους, διευρύνοντας ταυτόχρονα και τις εμπορικές ευκαιρίες τους, ώστε να αποτρέψουν, εν τέλει, την ιαπωνική επέκταση. Τελικά, η συγκεκριμένη συμφωνία απέτυχε να καλύψει τα προαναφερθέντα συμφέροντα. Παράλληλα, το 1934, ο Ρούσβελτ απέκτησε πρόσβαση στη ψήφιση του νόμου περί αμοιβαίων εμπορικών συμφωνιών, δίνοντας το προβάδισμα στις Ηνωμένες Πολιτείες ώστε να αναδειχθεί η πιο ευνοημένη χώρα σε καθεστώς εμπορίου. Το 1935, η διοίκηση επί Ρούσβελτ ήρθε αντιμέτωπη με την ανεπιτυχή ένταξη των Η.Π.Α. στο Παγκόσμιο Δικαστήριο. Εν τούτοις, ο Ρούσβελτ σημείωσε τη μεγαλύτερη επιτυχία στην εξωτερική πολιτική, μέσω της πολιτικής «Καλής Γειτονίας» στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Στην πραγματικότητα, ο τέως πρόεδρος Χούβερ ξεκίνησε αυτήν την πρωτοβουλία και ο Ρούσβελτ ακολούθησε την πρωτοβουλία του. Όμως, υπό την εποπτεία του, τα αμερικανικά στρατεύματα αποχώρισαν από την Καραϊβική και ακυρώθηκε η τροποποίηση της Platt (όπου η Κυβέρνηση της Κούβας αναγνώριζε στις Η.Π.Α. το δικαίωμα να επέμβουν στη χώρα.)

Επιπρόσθετα, οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστήριξαν το ψήφισμα της Παναμερικανικής Διάσκεψης του 1933, που όριζε ότι καμία χώρα δεν έχει το δικαίωμα να παρέμβει στις εσωτερικές ή εξωτερικές υποθέσεις μιας άλλης χώρας.

Αντιμετωπίζοντας τις Δυνάμεις του Άξονα

Ο Ρούσβελτ παρακολουθούσε με ιδιαίτερη προσοχή τα γεγονότα που εκτυλίσσονταν στην Ευρώπη και την Ασία κατά τη δεκαετία του 1930, ειδικά την αυταρχική και πολεμική συμπεριφορά που υιοθετούσε η Γερμανία, η Ιταλία και η Ιαπωνία. Επίσης, ήθελε να περιορίσει την ισχύ της Ιαπωνίας στην Ασιατική ήπειρο, δίνοντας προβάδισμα στην Κίνα με αυστηρούς περιορισμούς.

Η κυβέρνηση Χούβερ είχε συναινέσει με την Ιαπωνία την κατοχή της Μαντζουρίας (μιας επικράτειας που ανήκε στην Κίνα), ενώ ο Ρούσβελτ απέσυρε το δικαίωμα στην Ιαπωνία να της αναγνωρίσει το δικαίωμα ελέγχου της Μαντζουρίας. Σε παρόμοια περίπτωση, η εισβολή της Ιταλίας στην Αιθιοπία, το 1935, δεν προκάλεσε τις Η.Π.Α. να επέμβουν έμπρακτα.

Με την άνοδο των προαναφερθεισών δυνάμεων που είχαν επεκτατικές τάσεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες υιοθέτησαν, αρχικά, την αρχή της πολιτικής ουδετερότητας. Το 1935-1939, το Κογκρέσο ψήφισε πέντε διαφορετικούς νόμους περί ουδετερότητας της χώρας, που απαγόρευαν την εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών σε ξένες συγκρούσεις με αφορμή τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης, η οποία υποστήριζε κινήματα υπέρ της ειρήνης και απέρριπτε την πολεμική κερδοσκοπία από το εμπόριο όπλων, καθώς θεωρούσε ότι η επέμβαση των Αμερικανών στον «ευρωπαϊκό πόλεμο» δεν έχει καμία βάση.

Όμως, οι διεθνείς εξελίξεις συμπαρέσυραν την εσωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών σε σημείο να εξυπηρετήσει τις καταναλωτικές ανάγκες που δημιούργησαν οι πολεμικές συγκρούσεις κατά την περίοδο 1943-1944. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Ρούσβελτ διατήρησε μια αυστηρή στάση έναντι των δυνάμεων του Άξονα και κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση πολέμου εναντίον της Ιαπωνίας, με σημείο επίθεσης στο Pearl Harbor της Πολιτείας της Χαβάης το 1941.

Υπό τη διοίκηση του Αμερικανού στρατηγού Dwight D. Eisenhower, οι Σύμμαχοι αποβιβάστηκαν στη βορειοδυτική Γαλλία στις 6 Ιουνίου 1944 και το Παρίσι απελευθερώθηκε μέχρι το τέλος του καλοκαιριού. Μετέπειτα, οι σύμμαχοι σημείωσαν παρόμοια επιτυχία στην Ασιατική επικράτεια το 1944, κερδίζοντας τις μάχες στις Φιλιππίνες, τη Νέα Γουϊνέα, τη Σαϊπάν και το Γκουάμ. Αυτές οι δύο τελευταίες νίκες έδωσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες τον έλεγχο των νησιών, από τα οποία έδωσαν το περιθώριο να βομβαρδίσει μεγάλες ιαπωνικές πόλεις μέσω της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας. Αυτή η σύγκρουση είχε αφετηρία στα τέλη του 1944, αποδεκατίζοντας τα βιομηχανικά κέντρα της Ιαπωνίας και τρομοκρατώντας τον λαό της (βομβαρδισμός στη Χιροσίμα, 06/08/1945, και το Ναγκασάκι, 09/08/1945).

Η διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών

Στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων, την 1^η Ιανουαρίου 1942, ο Ρούσβελτ επινόησε τα «Ηνωμένα Έθνη» στη «Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών», όπου εκπρόσωποι 26 εθνών δεσμεύτηκαν ότι οι κυβερνήσεις τους θα συνεχίσουν να αγωνίζονται μαζί κατά των δυνάμεων του Δυνάμεων του Άξονα. Το 1945, οι εκπρόσωποι των 50 χωρών συναντήθηκαν στο Σαν Φρανσίσκο, και ειδικότερα στη «Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών», για τη Διεθνή Οργάνωση με στόχο την σύνταξη του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Έκαναν διαπραγματεύσεις με όσα έθεσαν οι εκπρόσωποι της Κίνας, της Σοβιετικής Ένωσης, του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών στο Dumbarton Oaks. Eν τέλει, οι 50 εκπρόσωποι υπογράφουν τον Χάρτη στις 26 Ιουνίου 1945, ενώ η επίσημη λειτουργία των Ηνωμένων Εθνών ξεκινά στις 24 Οκτωβρίου 1945 ,μετά την επικύρωση του Χάρτη από την πλειοψηφία των υπογραφόντων κρατών.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Παζαρτζή Φ. (επιμ.), Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Gutemberg
• Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του Ο.Η.Ε, ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ, Διαθέσιμο εδώ
• Franklin D. Roosevelt-Presidential Library and Museum, FDR and four freedoms Speech, Διαθέσιμο εδώ
• University of Virginia, FRANKLIN D. ROOSEVELT: FOREIGN AFFAIRS By William E. Leuchtenburg, Διαθέσιμο εδώ