Του Κυριάκου Ζαχαράκη,
Το βιβλίο του James Scott The Art of Not Being Governed κάνει διαφωτιστικές παρατηρήσεις γύρω από το θέμα του κρατικού ελέγχου και των έντεχνων προσπαθειών που κατέβαλλαν οι πληθυσμοί της νοτιοανατολικής Ασίας για να ξεφύγουν από την επιτήρησή του. Υποστηρίζεται ότι η αρχιτεκτονική του κράτους βασίζεται στην επιθυμία εφαρμογής ενός σχεδίου καθυπόταξης των μη κρατικών χώρων και των ανθρώπων που διαβιούν εντός τους. Η συγκεκριμένη «κίνηση περίφραξης» πραγματοποιείται με τρόπο στοχευμένο και συστηματικό, με την έννοια ότι το κράτος προσπαθεί να «νομισματοποιήσει τους λαούς, τις γαίες και τους πόρους της περιφέρειας, ούτως ώστε να τους κάνει […] μετρήσιμους συντελεστές στο ακαθάριστο εθνικό προϊόν και στο εξωτερικό ισοζύγιο». Παρομοίως, η κρατική μηχανή επιδιώκει να «καταστήσει την οικονομική δραστηριότητα ευανάγνωστη, φορολογήσιμη, αξιολογήσιμη, και δημεύσιμη, ή, αν όχι, να την αντικαταστήσει με μορφές παραγωγής που να είναι». Η προσπάθεια εγγραφής των λαών της περιφέρειας στον κρατικό μηχανισμό παρουσιάζεται με το πέπλο της πολιτισμικής προόδου και της οικονομικής ανάπτυξης, παρότι, βέβαια, οι εμπορικές σχέσεις τους με τον παγκόσμιο χώρο είναι δεδομένες και υπαρκτές.
Η περιφέρεια είχε στους κόλπους της πληθυσμούς που καταγίνονταν με ευκίνητες και ρευστές ενασχολήσεις. Είναι δυνατόν να υποστηριχθεί ότι οι πολιτισμικές πρακτικές τους τέμνονταν στη δημιουργία σύγχυσης στον κρατικό έλεγχο, με την κατασκευή ενός ομοιώματος «αρχηγικής αυθεντίας, χωρίς την ουσία της». Ακριβέστερα, αντιπροσώπευαν έναν διαρκή πειρασμό, ο οποίος διατάρασσε τη σταθερότητα και την αδιασάλευτη τάξη που ενσάρκωνε το κράτος: «η περιφέρεια έγινε […] “ζώνη κονιορτού”, όπου τα ανθρώπινα θραύσματα από τον σχηματισμό και τις αντιπαλότητες των κρατών συσσωρεύονταν θέλοντας και μη, δημιουργώντας περιοχές απίστευτης εθνοτικής και γλωσσικής πολυπλοκότητας». Στο σημείο αυτό πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η ραχοκοκαλιά της ιδιότυπης «κοινωνικής δομής απόδρασης» ήταν μια «περίτεχνα σκηνοθετημένη επιτέλεση ιεραρχίας».
Το κρίσιμο διακύβευμα για τους κρατικούς μηχανισμούς, μας πληροφορεί ο Scott, είναι να σφυρηλατήσουν «έναν ταξινομημένο και διαφανή λαό, χωρίς σκοτεινά σημεία», να αιχμαλωτίσουν και να σταθεροποιήσουν αυτό που εκφεύγει της δικαιοδοσίας τους. Γιατί ο χώρος που παρίσταται ως άναρχος και ακανόνιστος είναι «απρόσφορος για τις αξιολογήσεις κινδύνου, στις οποίες βασίζεται η “ομαλή λειτουργία των αγορών”». Και λαμβάνοντας υπόψιν ότι η πολύμορφη δράση που αναπτύσσουν οι αποικιοκρατούμενοι δεν ανταποκρίνεται στην επιχειρούμενη ταξινόμηση, το κράτος αποδύεται σε ακόμη μεγαλύτερες προσπάθειες «εκπολιτισμού των βαρβάρων». Εφόσον η αποσυσσωμάτωση των – από επιλογή – βαρβάρων εκφράζει την απουσία διόδων χειραγώγησης, συνάγεται η διαπίστωση ότι η επιλογή κρίνεται απόλυτα ορθολογική.
Το παραπάνω μοντέλο μπορεί να αποτελέσει χρήσιμη αφετηρία για να ερμηνεύσουμε πειστικά φαινόμενα, που σφράγισαν τα προηγούμενα χρόνια. Οι κραυγές των Αγανακτισμένων αντηχούσαν πρώτα και κύρια την οντολογική αδυναμία, η οποία ενυπάρχει σε κάθε μορφή εκπροσώπησης: «Δεν μας εκπροσωπούν, επειδή είμαστε μη εκπροσωπήσιμοι». Κατά αυτόν τον τρόπο, οι πολιτικοί πόλοι, που αναδείχτηκαν στο συγκεκριμένο ιστορικό συγκείμενο, εισήλθαν στο προσκήνιο όχι γιατί κατόρθωναν «να προσδώσουν σταθερό νόημα σε ρευστά και ασύνδετα σημαίνοντα, αλλά καθόσον επέτρεπαν στην ίδια τη ρευστότητα να συνεχίσει να υπάρχει». Ο λόγος της ανάδειξής τους δεν κρύβεται πίσω από την προσκόλληση σε κάποιο όραμα, αλλά πίσω από μία απροσδιοριστία ταυτότητας. Η εκλογική συμπεριφορά της προηγούμενης δεκαετίας αντικατοπτρίζει πώς το πλήθος χρησιμοποίησε τη ρευστότητα και την έλλειψη νοήματος προκειμένου να εναποθέσει τη σφραγίδα του και να παραγάγει το δικό του νόημα.
Με δεδομένο ότι η πολιτική ενέχει μία θεατρικότητα, περιλαμβάνει ένα στοιχείο αναπαράστασης και, ως εκ τούτου, δεν διαφέρει από ένα σκηνοθετημένο performance, γίνεται εύκολα αντιληπτό το πώς οι τακτικές της διασποράς και της διαφυγής απολήγουν στην απόσυρση από τις κανονιστικές γραμμές μίας προδιαγεγραμμένης πολιτικής κατεύθυνσης. Το πλήθος υποδύθηκε τον ρόλο μίας νομαδικής πολεμικής μηχανής που άφησε το στίγμα της, μόλυνε την εύπλαστη πολιτική μάζα, την οποία βρήκε μπροστά της, υπερπηδώντας, τελικά, ταξινομήσεις και τυποποιημένες αντιλήψεις, που κανοναρχεί ένα αξιακό σύστημα περιχαράκωσης της σκέψης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- James C. Scott, The Art of Not Being Governed. An Anarchist History of Upland Southeast Asia, Yale University Press, New Haven & London 2009, σελ. 209-13 (μτφ. Άκη Γαβριηλίδη, H τέχνη του να μην κυβερνάσαι, Nomadic Universality, 23 Ιουλίου 2015).
- Occupy representation. Το Podemos και η πολιτική της αλήθειας, Nomadic Universality, 30 Μαΐου 2014.
- Άκης Γαβριηλίδης & Σοφία Λαλοπούλου, Εμείς χειραγωγήσαμε τον ΣΥΡΙΖΑ, 13 Σεπτεμβρίου 2015.
- Άκης Γαβριηλίδης, (ΠΩΣ) ΝΑ ΔΙΑΛΕΞΟΥΜΕ ΦΥΛΑΡΧΟ;, Nomadic Universality, 17 Σεπτεμβρίου 2015.
- Άκης Γαβριηλίδης, Από την άποψη της πολιτικής, ο σοσιαλισμός μάς είναι παγερά αδιάφορος, 6 Σεπτεμβρίου 2014.
