Της Κατερίνας Στόικου,
Το παρελθόν εγείρει το ενδιαφέρον πολλών ανθρώπων, καθώς το μυστήριο που το περιβάλλει έγκειται στο γεγονός ότι ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το τι πραγματικά συνέβη. Ταξιδεύοντας, επισκεπτόμαστε αρχαίες πόλεις που κάποτε έσφυζαν από ζωή, ενώ τα εκθέματα των μουσείων είναι τα προσωπικά αντικείμενα ανθρώπων άλλων εποχών. Ένας ακόμα τρόπος να μεταφερθούμε στο παρελθόν είναι και τα ιστορικά μυθιστορήματα, όπως και το βιβλίο στο οποίο είναι αφιερωμένο το παρόν άρθρο. Πρόκειται για το έργο «Χαραγμένα σε πηλό», της Ρένας Κύρκα και της Χρυσούλας Βαρδαλή, που κυκλοφόρησε από τις Πρότυπες Εκδόσεις Πηγή τον Σεπτέμβριο του 2020.
Προτού προχωρήσουμε στην παρουσίαση και ανάλυση του βιβλίου, ας γνωρίσουμε τις συγγραφείς του. Η Ρένα Κύρκα είναι απόφοιτη του Μαθηματικού Τμήματος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και έχει εργαστεί σε σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Έχει ταξιδέψει αρκετά και έχει δημοσιεύσει διηγήματα και άρθρα, ενώ αυτή είναι η πρώτη της συγγραφική απόπειρα στη φόρμα του μυθιστορήματος. Η Χρυσούλα Βαρδαλή γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε Ελληνική Φιλολογία και Ψυχολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Έχει εργαστεί στον χώρο των εκδόσεων και στη Μέση Εκπαίδευση, ενώ έχει δραστηριοποιηθεί σε πληθώρα εθελοντικών δράσεων. Οι δύο συγγραφείς ίδρυσαν τη Λέσχη Ανάγνωσης Μαθηματικής Λογοτεχνίας Logomathemania, που λειτουργούσε για επτά χρόνια.
Το «Χαραγμένα σε πηλό» αποτελείται από δύο αυτοτελή μυθιστορήματα, το «Ο φίλος του Θαλή», γραμμένο από τη Ρένα Κύρκα, και το «Για το θησαυρό της Παλμύρας», γραμμένο από τη Χρυσούλα Βαρδαλή. Συνδετικός κρίκος των δύο μυθιστορημάτων είναι μια πήλινη πινακίδα που, από τη μία πλευρά, φέρει ρήσεις του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου Θαλή στο ελληνικό αλφάβητο, και από την άλλη, ρήσεις του φιλοσόφου στη σφηνοειδή γραφή.
Το μυθιστόρημα «Ο φίλος του Θαλή» της Ρένας Κύρκα μάς μεταφέρει στη Βαβυλώνα του 6ου π.Χ. αιώνα. Μετά την κατάληψη της Βαβυλώνας από τους Πέρσες, ο έμπορος Λαλίγια αποφασίζει να ταξιδέψει ως την Ιωνία, ώστε να πουλήσει κάποια εμπορεύματα, αλλά και να επισκεφτεί την κόρη του που ζει εκεί. Μαζί του ταξιδεύουν –μεταξύ άλλων— ο Ουμπάρ, ένας μαθητευόμενος γραφέας που ο έμπορος έχει ξεχωρίσει για την ευστροφία και την εντιμότητά του, η Μπελίτ, κόρη του αστρονόμου Μπαλάσι, που ο πατέρας της —φοβούμενος τις ωμότητες των Περσών— θέλησε να τη στείλει σε κάποιον τόπο πιο ασφαλή και η Τζεμέτι, παραμάνα της Μπελίτ. Οι ήρωες, κατά τη διάρκεια της μακράς περιπλάνησής τους, καλούνται να διαχειριστούν τις δυσκολίες του ταξιδιού στην έρημο, αλλά και τους κινδύνους που καραδοκούν.
Η Ρένα Κύρκα, με την απαιτούμενη δόση ποιητικότητας, ζωντανεύει τους αρχαίους πολιτισμούς και κατορθώνει μέσω της αφήγησής της να μας ταξιδέψει στη Βαβυλώνα, την Έφεσο και τη Μίλητο, ενώ χάρη στις αναμνήσεις του εμπόρου Λαλίγια, ο φιλόσοφος Θαλής και οι διδαχές του είναι παρόντες καθ’ όλη τη διάρκεια της αφήγησης. Στην ιστορία των περιπλανώμενων Βαβυλωνίων, έρχεται να προστεθεί και η συνάντηση με τους Εφέσιους, Λίκινο, Φερεκράτη, Έλυμο και Ναυσίππη, που αναζητούν τις απαχθείσες Κλεόρα και Οιάνθη, υποψήφιες ιέρειες της Άρτεμης. Ανάμεσα στους χαρακτήρες, αναπτύσσονται διαπροσωπικές σχέσεις και οι κίνδυνοι που καλούνται να αντιμετωπίσουν, τους ενώνουν. Εξαίρεση αποτελεί σε όλα αυτά ο Φερεκράτης, παιδικός φίλος του Έλυμου, ο οποίος αντιπροσωπεύει τον τύπο ανθρώπου που σε καιρό πολέμου φροντίζει να επωφεληθεί από την ανθρώπινη δυστυχία και εκφράζει τη γνωστή, ως και τις μέρες μας, αντίληψη «ας έμεναν στην πατρίδα τους». Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η προσωπικότητα του Ουμπάρ, ο οποίος επιλέγει να απομακρυνθεί από τη στρατιωτική παράδοση της οικογένειάς του, καθώς μισεί τον πόλεμο, τις ωμότητες που ακολουθούν εις βάρος των αμάχων και διαφωνεί εντελώς με τον εξανδραποδισμό, που ήταν μια συνήθης πρακτική της εποχής του.
Το μυθιστόρημα της Χρυσούλας Βαρδαλή, «Για το θησαυρό της Παλμύρας», μάς τοποθετεί, αρχικά, στη Σάμο του 2015, ενώ ο πόλεμος στη Συρία μαινόταν και τα νησιά του Αιγαίου δέχονταν τα προσφυγικά ρεύματα. Εκεί γνωρίζουμε τη Δάφνη Νάμεκ, Χριστιανή από τη Μααλούλα, ένα αραμαϊκό χωριό στη νότια Συρία. Η ηρωίδα μας ήταν φοιτήτρια Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Δαμασκού και φθάνει στην Ελλάδα, ώστε να εκπληρώσει την υπόσχεση που είχε δώσει στον καθηγητή της, Σαλέχ Αλ Χαμπίμπ, ο οποίος καταζητείται από το Ισλαμικό Κράτος λόγω της άρνησής του να παραδώσει τα ευρήματα των ανασκαφών του. Η Δάφνη φέρνει μαζί της στη Σάμο μια πινακίδα με ρήσεις του Θαλή, που βρέθηκε σε ανασκαφές στην Παλμύρα. Η ιδιαιτερότητά της έγκειται στο γεγονός ότι από τη μία πλευρά είναι σκαλισμένη με τη σφηνοειδή γραφή και από την άλλη, με το ελληνικό αλφάβητο.
Η ηρωίδα καλείται να παραδώσει την πινακίδα στον Θαλή Πολίτη, αρχαιολόγο και έμπιστο άτομο του καθηγητή της, ωστόσο εκείνος απουσιάζει με εκπαιδευτική άδεια στο Παρίσι. Ενώ η Δάφνη βρίσκεται ήδη σε απόγνωση, ένα τηλεφώνημα έρχεται να την ταράξει ακόμα περισσότερο. Η μητέρα της την πληροφορεί ότι ο μικρός αδελφός της, ο Νικόλας, έχει πέσει θύμα απαγωγής και η Δάφνη αποφασίζει να πάρει τον δρόμο της επιστροφής. Η Χρυσούλα Βαρδαλή απομακρύνεται από τον ποιητικό λόγο που διακατέχει το μυθιστόρημα της Ρένας Κύρκα. Στην ιστορία της, κυριαρχεί το ρεαλιστικό στοιχείο και μπροστά μας ξετυλίγονται γεγονότα του κοντινού παρελθόντος που συνεχίζουν να στοιχειώνουν τους επιζώντες του πολέμου. Καθ’ όλη την ανάγνωση, συναντάμε αιχμές για τα κυκλώματα διακίνησης ανθρώπων, αλλά και για τη μετέωρη ψυχική κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει χιλιάδες συνάνθρωποί μας.
Αναμφίβολα, οι δύο συγγραφείς με τη συνεργασία τους κατόρθωσαν να αποτυπώσουν την Οδύσσεια των ανθρώπων του τότε και του τώρα, προκειμένου να βρουν ένα ασφαλές καταφύγιο, τη στιγμή που ο κόσμος τους καταρρέει. Θα ήθελα να κλείσω το παρόν άρθρο με ένα απόσπασμα από το «Για το θησαυρό της Παλμύρας», ώστε να γίνει αντιληπτό το πόσο ίδιοι είμαστε όλοι απέναντι στον πόλεμο και τον ξεριζωμό: «Δεν μπορούσες να εμπιστευτείς πια κανέναν. Η Φατμέ και ο Αϊχάν, γείτονές τους στο χωριό, κατέδωσαν τον κυρ-Λευτέρη και την κυρία Ειρήνη στους φανατικούς ισλαμιστές. Μέχρι χθες η Φατμέ και η Ειρήνη τρίβανε και λιάζανε μαζί τους τραχανάδες τους στην ταράτσα της πολυκατοικίας τους… Γιατί το έκαναν; Από φόβο, από συμφέρον, από πίστη; Ποιος μπορεί να πει με σιγουριά…».
