Της Αριστονίκης Ντάλντα,
Η μυθολογία είναι ένας δεσμός του παρελθόντος και του παρόντος και μια πτυχή, υπερφυσική, όπως θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε, της ιστορίας. Δεκάδες μύθοι και θρύλοι των βαλκανικών χωρών παραμένουν άγνωστοι, διαδραματιζόμενοι σε περιοχές που νοητά έχουν καθορίσει μέσω των παραδόσεων, των εθίμων, της μακράς ιστορίας αλλά και των γλωσσών που τις συνδέουν. Ωστόσο, ορισμένοι έχουν ταξιδέψει στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο της Ανατολικής Ευρώπης. Ένας από αυτούς τους μύθους που παραμένουν ζωντανοί έως και σήμερα, αφορά 2 μυθικά πλάσματα, τη θεά Morana και τη θεά Vesna. Λέγεται ότι αυτές οι δύο οντότητες είχαν δυνάμεις που κρατούσαν τον σλαβικό κόσμο σε έναν φαύλο κύκλο θανάτου και αναγέννησης.
Η θεά Morana (συναντάται ανά περιοχές και ως Marzanna ή Morena ή Mara), ανήκει στη σλαβική μυθολογία. Η ετυμολογία του ονόματός της εικάζεται ότι προέρχεται από πρωτο-ινδοευρωπαϊκές ρίζες και συγκεκριμένα από τη λέξη “mor” ή “mar” ή τη λατινική λέξη “mors”, δηλαδή τη λέξη «θάνατο». Ορισμένοι ερευνητές αμφισβητούν τη συγκεκριμένη προέλευση του ονόματός της, λαμβάνοντας υπόψιν διαφορετικές εκδοχές της ιστορίας της.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Morana συνδέθηκε με τον θάνατο όταν δηλητηρίασε τον Dažbog, τον Θεό του Ήλιου, μόλις εκείνος βρήκε έναν νέο έρωτα. Ως αντίποινα, ο Dažbog έκαψε τη Morana και την εξόρισε στο “Nav”, δηλαδή τον Κάτω Κόσμο των νεκρών. Οι πεποιθήσεις για την κίνηση του ήλιου καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους συνδέθηκαν στενά με αυτόν τον μύθο. Συγκεκριμένα, ο ήλιος έπεφτε κάθε χειμώνα, καθώς η Morana τον τραβούσε και τον κρατούσε στην αγκαλιά της μέχρι την άνοιξη, που ανέβαινε πάλι στον ουρανό. Η κίνηση του ήλιου και η ιστορία πίσω από αυτό το φαινόμενο σύντομα χαρακτήρισαν τη Morana και ως Θεά του Χειμώνα. Το κρύο, ο λιμός, οι ασθένειες, ο θάνατος, το σκοτάδι, ήταν αναμενόμενοι φόβοι από τη στιγμή που η Morana κρατούσε κοντά της τον Dažbog.
Κατά τους Ανατολικούς Σλάβους, ο έρωτας και ο ιερός γάμος της με τον αδερφό της Gerovit (ή Jarilo), τον Θεό της Γονιμότητας, της βλάστησης και της άνοιξης, έφερνε κάθε χρόνο την εποχή αυτή σπόρους, σιτάρι και φρούτα. Έτσι, δεν θα υπήρχαν καταιγίδες που θα κατέστρεφαν τη συγκομιδή. Όμως, όταν ο Gerovit σταμάτησε να την αγαπάει και ξεκίνησε τις απιστίες, εκείνη τον δολοφόνησε. Ο θάνατός του έφερε το φθινόπωρο και στη συνέχεια τον χειμώνα.
Σε μία εναλλακτική μορφή του μύθου πάντως, η θεά Morana δεν ενσάρκωνε τον θάνατο, αλλά τη ζωή και τη γονιμότητα, βρίσκοντας μοιραίο θάνατο από μια ηλικιωμένη και άσχημη μάγισσα. Κατά τη ρωσική εκδοχή, η Morana ζει στο «Παλάτι του Καθρέφτη», το οποίο μπορεί κάποιος να φτάσει μέσω της γέφυρας Καλίνοφ. Το παλάτι προστατεύεται από φίδια και αντιπροσωπεύει τον τόπο που οι Σλάβοι συνδέουν με κηδείες, δείχνοντας για άλλη μια φορά τον ρόλο της ως Θεά του Θανάτου και του Κάτω Κόσμου.
Η Morana απεικονίζεται συχνότερα ως μια γυναίκα τρομακτικής εμφάνισης, με ανοιχτόχρωμο δέρμα, μακριά σκούρα μαλλιά και μερικές φορές εμφανίζεται με τα νύχια και τους κυνόδοντες ενός λύκου. Μερικές φορές, παρομοιάζεται με τον Γερμανό δαίμονα “Mare”, που ερχόταν τη νύχτα για να καθίσει στο στήθος των θυμάτων του μέχρι να πνιγούν. Σε άλλες παραδόσεις, εμφανίζεται ως μια νεαρή παρθένα ντυμένη στα λευκά, ενώ σε όσους έδειχναν φόβο απέναντί της, εμφανιζόταν ως μια ηλικιωμένη γυναίκα με άσχημο πρόσωπο.
Σε όλο το μήκος της μυθολογικής ιστοριογραφίας, όπου υπάρχει σκοτάδι, υπάρχει και φως. Αντίστοιχα, η Morana και η Vesna, είναι δύο αλληλένδετες και ταυτόχρονα γεμάτες αντίθεση οντότητες. Οι άνεμοι έφερναν, μετά από τον μακρύ και μυστηριώδη χειμώνα, τη θεά Vesna, τη λαμπερή θεά της άνοιξης και της νιότης. Ο ερχομός της συμβόλιζε μια όμορφη εποχή κατά τη διάρκεια της οποίας η φύση επρόκειτο να αναγεννηθεί. Η δύναμη και η ομορφιά της θεάς Vesna πήγαζε από τον ήλιο, ενώ πάντοτε είχε κοντά της τον Gerovit και τον Stribog, Θεό του Ανέμου. Σύμφωνα με τον μύθο, κάθε άνοιξη, ο Stribog κουβαλούσε τη Vesna στα φτερά του φωτός και του αέρα.
Η ετυμολογία του ονόματός της προέρχεται από την ινδική λέξη ‘vas’, που εκφράζει τον ήλιο, το φως και τη λαμπρότητα. Ανά περιοχές, είναι γνωστή και ως Zhiva, Diva ή Vesna Devana. Η Vesna μπορούσε να ξεπεράσει τον θάνατο και τον χειμώνα και να κυβερνήσει τη φύση. Η νίκη της Vesna δεν ήταν οριστική, αλλά κάθε χρόνο έφερνε πίσω το φως και την ομορφιά της φύσης. Ήταν πολύ αγαπητή στους θνητούς και είχε ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά, όπως τη μισαλλοδοξία προς άλλες γυναίκες, τη ζήλια και τον αγώνα για την εξουσία.
Η θεά Vesna απεικονίζεται ως μια ολόλευκη κοπέλα, με μακριά μαλλιά, κόκκινα μάγουλα, συνήθως γυμνή αλλά καλυμμένη με φύλλα σε κάποια σημεία στο σώμα της. Η ίδια απεικόνιση συναντάται και στις Vesnas, γυναίκες της άνοιξης, σε ένα παλάτι στην κορυφή ενός βουνού, όπου αποφάσιζαν την τύχη των επόμενων ετών και των κατοίκων. Εναλλακτικά, οι Samodiva ήταν νεράιδες της σλαβικής λαογραφίας, που ζούσαν όλο τον χρόνο κρυμμένες στο βουνό, αλλά κάθε άνοιξη κατέβαιναν στις καταπράσινες πλαγιές.
Η αντίφαση των δύο οντοτήτων είναι εμφανής ως προς τις τελετές, μέσω των οποίων οι θνητοί τιμούσαν τη Vesna και έκαιγαν τη Morana. Κατά τον 19ο αιώνα, την πρώτη μέρα της άνοιξης, οι θνητοί, προς τιμήν της θεάς Vesna, τραγουδούσαν έξω στην καταπράσινη φύση και έφτιαχναν ομοιώματα στολισμένα με λουλούδια. Αντιθέτως, την 21η Μαρτίου, δημιουργούσαν ομοιώματα της Morana, φτιαγμένα από άχυρο, ντύνοντάς τα με λευκά κομμάτια υφάσματος και στολίζοντάς τα με κορδέλες και περιδέραια. Το ομοίωμά της το έκαιγαν ή το μετέφεραν σε ένα ποτάμι ή λίμνη, ρίχνοντάς το μέσα για να πνιγεί. Ο συμβολικός θάνατος της θεάς θα επέτρεπε τότε μια γρήγορη άφιξη της άνοιξης και καλλιέργειες το επόμενο έτος.
Η θεά Morana συνδέεται με ένα φαινόμενο, την υπνική παράλυση, γνωστό και ως φαινόμενο “Mora”. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να το μεταφράζουν ως ένα παραφυσικό φαινόμενο που βιώνουν τη συγκεκριμένη στιγμή, νιώθοντας ένα βάρος στο στήθος τους ή/και βλέποντας μια σκιά ή ανθρώπινη φιγούρα που μοιάζει με αυτήν της θεάς Morana. Παρ’ όλα αυτά, είναι ένα φαινόμενο που εξηγείται επιστημονικά: η υπναγωγική παράλυση ύπνου προκαλείται όταν ένας ανθρώπινος οργανισμός δεν μεταβαίνει ομαλά στα στάδια ύπνου και, επομένως, ο εγκέφαλος παραμένει σε εγρήγορση τη στιγμή που το σώμα μεταβαίνει σε υπνική καταστολή.
Μέσα στους αιώνες, η υπνική παράλυση σχετιζόταν με διαβολική παρουσία και κακή ενέργεια μέσα σε έναν χώρο κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αδιαμφισβήτητα, οι άνθρωποι γοητεύονται και παθιάζονται ψάχνοντας το «ξένο» και το υπερφυσικό από αυτόν τον κόσμο. Μήπως η Morana δεν είναι απλώς ένας μύθος;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Vesna – Slavic mythology, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Parkes, Veronica (2021), A Cycle of Life and Death: Slavic Goddesses Morana and Vesna, από την ιστοσελίδα ancient-origins.net, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Morena: Myths and Folklore Wiki, από την ιστοσελίδα mythus.fandom.com, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Yarilo: Myths and Folklore Wiki, από την ιστοσελίδα mythus.fandom.com, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Bosnian Mythology, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Jarilo and Morana, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Τι είναι η «Μόρα»: Πώς και πότε συμβαίνει η υπνική παράλυση (2020), από την ιστοσελίδα iatropedia.gr, διαθέσιμο ΕΔΩ
