Του Νίκου Σαρρή,
Η θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους. Τα βασικά πρόσωπα που λατρεύονταν ήταν οι Θεοί του Ολύμπου, οι οποίοι έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στους περισσότερους μύθους. Όμως, πώς γεννήθηκαν οι θεοί;
Για να απαντήσουμε σε αυτό, θα πρέπει να ερευνήσουμε ποιοι ήταν οι πρόγονοί τους, σύμφωνα με τη Θεογονία του Ησιόδου. Η Κοσμογονία ξεκινάει με το Χάος, που γεννήθηκε από το Τίποτα. Απόγονοί του, μεταξύ άλλων, ήταν η Γαία, η προσωποποίηση της γης, και ο Ουρανός, προσωποποίηση του ουράνιου θόλου. Η ένωση των δύο αυτών θεοτήτων είχε ως αποτέλεσμα τη γέννηση των κοντινότερων προγόνων των θεών, των Τιτάνων.
Τα παιδιά της Γαίας και του Ουρανού ήταν δώδεκα. Στον μύθο της γέννησης του πάνθεου βασικό ρόλο διαδραματίζουν δύο εξ αυτών: o Κρόνος και η Ρέα. Ο πρώτος ήταν ο νεότερος των Τιτάνων και συνάμα ο πιο φιλόδοξος και πανούργος ηγέτης τους. Με τη βοήθεια της μητέρας του, ανέτρεψε και ευνούχισε τον Ουρανό, του οποίου τα γεννητικά όργανα πέταξε στη θάλασσα, με αποτέλεσμα τη γέννηση της Ουρανίας Αφροδίτης, προστάτιδας του πνευματικού πλατωνικού έρωτα.
Ο Κρόνος έγινε ο άρχοντας των Τιτάνων και των θνητών. Η Ρέα γέννησε τους έξι απογόνους του. Φοβούμενος, όμως, μήπως ηττηθεί κι αυτός από τους απογόνους του, καταβρόχθιζε τα παιδιά του αμέσως μετά τη γέννησή τους. Αυτή, ωστόσο, δεν ήταν η μοίρα του έκτου απογόνου του, του Δία. Η Ρέα, όταν έμελλε να τον γεννήσει, κατέφυγε με τη βοήθεια της Γαίας και του Ουρανού στην Κρήτη, όπου και έκρυψε τον γιο της. Στον Κρόνο έδωσε, αντί του Δία, μια πέτρα φασκιωμένη για να καταπιεί.
Ο Δίας, όταν μεγάλωσε αρκετά, αποφάσισε να ελευθερώσει τα πέντε αδέρφια του. Έτσι, δίνοντας δηλητήριο, που είχε προμηθευτεί από τη Γαία, στον Κρόνο, τον ανάγκασε να εξεμέσει τους απογόνους του που είχε καταπιεί, με την αντίθετη σειρά από αυτήν που γεννήθηκαν από τη Ρέα. Έτσι, από τον Κρόνο βγήκε ο θεός της θάλασσας Ποσειδώνας, ο θεός του Κάτω Κόσμου Άδης, η προστάτιδα του γάμου Ήρα, η θεά της γονιμότητας Δήμητρα και τέλος η μεγαλύτερη σε ηλικία Εστία, θεά της οικιακής ζωής και προστάτιδα της οικογένειας.
Ο φόβος του Κρόνου είχε επαληθευτεί. Ο Δίας τον ξεγέλασε, τον ανέτρεψε στην Τιτανομαχία ως ηγέτης των θεών και τέλος τον τιμώρησε μαζί με όσους Τιτάνες συμμάχησαν με εκείνον. Πλέον, ο Δίας είναι ο ηγέτης των θεών και των θνητών. Πρώτη σύζυγος του Δία ήταν η Μήτις, θεά της φρόνησης και της πονηριάς. Όταν, όμως, έμεινε έγκυος, ο Δίας με τις προτροπές της Γαίας και του Ουρανού κατάπιε τη γυναίκα του, καθώς φοβόταν ότι θα γεννήσει το άτομο που θα τον εκθρονίσει.
Για δεύτερη σύζυγό του επέλεξε την αδερφή του, Ήρα. Ο Δίας, ωστόσο, δεν αποτελούσε υπόδειγμα συζύγου. Κάποιοι θεοί ήταν αποτέλεσμα της συνεύρεσής του με τις αναρίθμητες ερωμένες του. Με την κόρη του Κάδμου, Σεμέλη, απέκτησε τον Διόνυσο, θεό του κρασιού και του γλεντιού, που ανετράφη ως έμβρυο με αίμα από τον μηρό του Δία κρυφά από την Ήρα, μετά τον θάνατο της κυοφορούσας μητέρας του. Σύντροφος του Δία αποτέλεσε επίσης η Λητώ, κόρη των Τιτάνων Κοίου και Φοίβης. Όταν η Ήρα έμαθε για την εγκυμοσύνη της Λητούς, την κυνήγησε, μέχρι που η τελευταία κατέφυγε στο μικρό νησί της Δήλου, όπου και γέννησε δίδυμα, τον θεό του φωτός και των τεχνών Απόλλωνα και τη θεά των δασών και του κυνηγιού Άρτεμις. Η Μαία, κόρη του Τιτάνα Άτλαντα, γέννησε μετά την ένωσή της με τον Δία τον θεό Ερμή, υπεύθυνο για τη μεταφορά των ψυχών στον Άδη και προστάτη του εμπορίου και των κλεφτών.
Ο Δίας θέλησε να κάνει απογόνους και με τη σύζυγό του. Εκείνη αρνήθηκε να συνευρεθεί με τον Δία. Με ένα τέχνασμά του, ο πατέρας των θεών μεταμορφώθηκε σε κούκο και έπεσε στα πόδια της Ήρας. Μόλις τον μάζεψε, πήρε την αληθινή του μορφή και τεκνοποίησε με την Ήρα. Οι δύο γνωστότεροι απόγονοί τους ήταν ο Άρης και -κατά τον Όμηρο- ο Ήφαιστος (ο Ησίοδος υποστηρίζει πως γεννήθηκε από την Ήρα με παρθενογένεση). Ο πρώτος αποτέλεσε την ενσάρκωση του παρορμητικού και άχαρου πολέμου, γεγονός που επαληθεύεται από την υποστήριξη της ηττημένης πλευράς του Τρωικού Πολέμου, των Τρώων. Ο Ήφαιστος, θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας, ήταν ο νεότερος σε ηλικία θεός και χαρακτηριζόταν άσχημος. Μάλιστα, η μητέρα του, αηδιασμένη από τη μορφή του, τον έριξε από τον Όλυμπο μετά τη γέννα, με αποτέλεσμα να περιγράφεται και ως «χωλός».
Ο βασιλιάς των θεών, όπως προαναφέρθηκε, είχε καταπιεί την πρώτη σύζυγό του. Υποφέροντας από πονοκεφάλους, ζήτησε από τον Ήφαιστο να τον βοηθήσει. Τότε, εκείνος σφυροκόπησε το κεφάλι του πατέρα του, από το οποίο πετάχτηκε η θεά της σοφίας και του σώφρονος πολέμου, η Αθηνά.
Μετά την εισαγωγή των βασικών θεών, μένει να απαντήσουμε σε ένα ερώτημα: ποιοι θεοί απαρτίζουν το Δωδεκάθεο; Οι δώδεκα θεοί που κατοικούσαν στον Όλυμπο ήταν: ο Δίας, ο Ποσειδώνας, ο Απόλλωνας, ο Άρης, ο Ερμής, ο Ήφαιστος, η Ήρα, η Δήμητρα, η Άρτεμις, η Αθηνά, η Αφροδίτη και η Εστία. Ο Άδης είχε ως μόνιμη κατοικία τον Κάτω Κόσμο και όχι τον Όλυμπο. Όταν ο Διόνυσος ήρθε στον Όλυμπο, η Εστία του έδωσε τη θέση της στο Δωδεκάθεο για να αποφευχθούν οι συγκρούσεις.
Οι παραπάνω θεοί αποτελούσαν για αιώνες το επίκεντρο της λατρείας των Ελλήνων. Οι μύθοι τους εκφράζουν την κοσμοθεωρία των προγόνων μας και είναι ενδεικτικοί του τρόπου σκέψης και του πολιτισμού τους. Έγιναν πηγή έμπνευσης για τις τέχνες και τα γράμματα, ενώ πολλά διδάγματά τους έχουν περάσει στο σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ησίοδος (2006), Θεογονία: Η γένεσις των θεών και του κόσμου, Εκδοτική Θεσσαλονίκης
- Όμηρος (2015), Ομήρου Ιλιάδα, Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη
