Καμερούν: Ο πόλεμος των… λέξεων

Της Βασιλικής Βλαχογιάννη, 

Με εφαλτήριο την έξαρση βίας που έλαβε χώρα στο βορειοδυτικό Καμερούν, όπου ο στρατός σκότωσε περίπου σαράντα αυτονομιστές μαχητές τις τελευταίες δύο εβδομάδες, ξετυλίγεται το νήμα ενός πολυτάραχου και χρόνιου αποσχιστικού κινήματος, που δραστηριοποιείται στα βορειοδυτικά και νοτιοδυτικά της χώρας, ευρέως γνωστό ως αγγλοφωνική κρίση.

Το αποικιοκρατικό παρελθόν

Το Καμερούν θεωρούνταν πάντα ως μικρογραφία της Αφρικής, μιας και συγκεντρώνει όλα τα γεωμορφολογικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά της ηπείρου, αποτελώντας πόλο έλξης ήδη από το 1472, όταν πρώτοι κατέφθασαν οι Πορτογάλοι, χαρίζοντας στο Καμερούν το όνομά του (Rio Dos Camaroes), που μεταφράζεται ως «Ποταμός από γαρίδες», εξαιτίας του αλιευτικού όγκου γαρίδων που ανακάλυψαν στον ποταμό Wouri στη Douala. Οι Πορτογάλοι δραστηριοποιήθηκαν στην περιοχή στήνοντας φυτείες ζάχαρης και ξεκινώντας το δουλεμπόριο.

Τα ηνία του δουλεμπορίου ανέλαβαν οι Ολλανδοί, περίπου το 1600, έως την άφιξη των πρώτων Γερμανών εξερευνητών το 1862. Είκοσι δύο χρόνια αργότερα, το Καμερούν γίνεται γερμανικό προτεκτοράτο, κάτι που θα διαρκέσει μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) και την ήττα της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Έπειτα, το 1919, η χώρα λαμβάνει καθεστώς εντολής από την Κοινωνία των Εθνών, παραδίδοντας το ανατολικό Καμερούν στη Γαλλία και το δυτικό στη Βρετανία.

Κατά τη διάρκεια κηδεμονίας, κάθε αποικιακή δύναμη διαμόρφωσε την περιοχή ελέγχου της, βασιζόμενη στη δική της εικόνα, γεγονός που αργότερα θα αποτελέσει τις βαθιά ριζωμένες αιτίες του σημερινού προβλήματος. Με αυτόν τον τρόπο, το υπό βρετανική διοίκηση Καμερούν είχε ως επίσημη γλώσσα την αγγλική, το σύστημα δικαιοσύνης (Common Law), το εκπαιδευτικό σύστημα, το νόμισμα, καθώς και οι κοινωνικές νόρμες ακολούθησαν το βρετανικό πρότυπο.

Αντίθετα, το γαλλικό Καμερούν είχε επίσημη γλώσσα τη γαλλική, αποτελώντας μια μικρογραφία της Γαλλίας σε αφρικανικό έδαφος, αναφορικά με τους κοινωνικούς, πολιτικούς και νομικούς κανόνες.

Η ανεξαρτησία 

Το υπό γαλλικής διοίκησης Καμερούν επιτυγχάνει την ανεξαρτησία του την 1^η Ιανουαρίου 1960, ως Δημοκρατία του Καμερούν, αποτελώντας, με αυτόν τον τρόπο, τη δεύτερη από τις γαλλικές αποικίες στην Υποσαχάρια Αφρική που λαμβάνει ανεξαρτησία, μετά τη Γουινέα.

Το επόμενο έτος και υπό το πρίσμα του κύματος της αποαποικιοποίησης, το δυτικό Καμερούν διεκδίκησε το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση. Μετά τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, χωρίς την επιλογή της αυτονομίας, δεδομένης της αντίθεσης κάποιων αναπτυσσόμενων κρατών, καθώς και της Μεγάλης Βρετανίας με το επιχείρημα τής μη οικονομικής βιωσιμότητας, τα 2/3 του βρετανικού Καμερούν, στο βόρειο τμήμα που αποτελείτο κυρίως από μουσουλμανικούς πληθυσμούς, επιλέγουν την προσχώρηση στη γειτονική χώρα Νιγηρία. Αντίθετα, το 1/3 που υπολείπεται απαρτιζόμενο κυρίως από χριστιανικούς πληθυσμούς, το Νότιο Καμερούν, αποφάσισε την προσχώρηση στη Δημοκρατία του Καμερούν δημιουργώντας έτσι την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία του Καμερούν, την 1^η Οκτωβρίου 1961, υπό την προεδρία του Ahmadou Ahidjo.

Η έναρξη της αντιπαράθεσης

Μετά την ένωση, το 1961, το Καμερούν έγινε ομοσπονδιακή δημοκρατία, αλλά στην πράξη κληρονόμησε έναν ασταθή φεντεραλισμό με άνιση κατανομή εξουσίας ανάμεσα στις δύο ομόσπονδες πολιτείες.

Σύμφωνα με τη συνταγματική διάταξη, ο Αντιπρόεδρος της ομοσπονδίας έπρεπε να προέρχεται από το δυτικό Καμερούν (πρώην βρετανική αποικία), εφόσον ο Πρόεδρος προερχόταν από το ανατολικό (πρώην γαλλική αποικία). Έτσι λοιπόν, o Ahmadou Ahidjo ήταν ο ομοσπονδιακός Πρόεδρος και ο John Ngu Foncha ήταν Αντιπρόεδρος της χώρας και Πρωθυπουργός του Δυτικού Καμερούν.

Μετά από μια δεκαετία, σχεδόν, ταραγμένη από εσωτερικές συγκρούσεις, πολιτικές δολοπλοκίες και ανακατατάξεις, ο Πρόεδρος Ahmadou Ahidjo καταστέλλει πλήρως τον φεντεραλισμό και εντείνει τον συγκεντρωτισμό, μετονομάζοντας τη χώρα σε Ενωμένη Δημοκρατία του Καμερούν. Στη συνέχεια, ο διάδοχός του, Paul Biya, αποποιώντας πλήρως τον ομοσπονδιακό της χαρακτήρα, χώρισε την αγγλόφωνη περιοχή σε δύο επαρχίες (Βορειοδυτική και Νοτιοδυτική), μετονόμασε τη χώρα σε Δημοκρατία του Καμερούν, το έτος 1984, και αφαίρεσε το δεύτερο αστέρι από τη σημαία που αντιπροσώπευε το αγγλόφωνο τμήμα της. Ως λογικό επακόλουθο, τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις στον αγγλόφωνο πληθυσμό, παρέχοντας πρόσφορο έδαφος για την άνθιση μιας χρόνιας διαμάχης.

Η αγγλοφωνική κρίση

Παρά την εμφάνιση αγγλόφωνων κινημάτων, ο συγκεντρωτισμός συνεχίστηκε για περίπου τρεις δεκαετίες, περιθωριοποιώντας οικονομικά και διοικητικά τον αγγλόφωνο πληθυσμό μέχρι την 11^η Οκτωβρίου 2016, στην Bamenda, όταν δικηγόροι και δάσκαλοι προχώρησαν σε απεργία και διαδηλώσεις με βασικό αίτημα τον τερματισμό των συστημικών διακρίσεων σε βάρος των Αγγλόφωνων Καμερουνέζων. Πιο αναλυτικά, επικαλούμενοι το Σύνταγμα, ζήτησαν πλήρη αναγνώριση της αγγλικής γλώσσας στους τομείς της δημόσιας διοίκησης, το δικαστικό σώμα, την υγεία και την εκπαίδευση. Αφορμή στάθηκε το γεγονός ότι η κυβέρνηση, με την έναρξη του ίδιου σχολικού έτους, απέστειλε χιλιάδες γαλλόφωνους δασκάλους και δικαστές στο αγγλόφωνο Καμερούν, υπονομεύοντας με αυτόν τον τρόπο την κουλτούρα της περιοχής.

Η κυβέρνηση απάντησε στις διαμαρτυρίες αρχικά με κατασταλτικά μέτρα και μετέπειτα με συμφιλιωτικές χειρονομίες αντιμετωπίζοντας με αυτόν τον τρόπο ορισμένα από τα παράπονα, γεγονός που δε στάθηκε αρκετό να καταπνίξει τις αναταραχές.

Η ένταση κλιμακώθηκε, έναν μήνα αργότερα, όταν οι αγγλόφωνοι αυτονομιστές ευρέως γνωστοί ως «Αμυντικές Δυνάμεις της Ambazonia» ή “Amba Boys” καλούσαν ποικιλοτρόπως να αποκατασταθεί ένα ομοσπονδιακό σύστημα ή ακόμη και να χωριστούν από το γαλλικό Καμερούν, δημιουργώντας τη Δημοκρατία της Ambazonia. Αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι ήδη από το 1984, μια ομάδα αγγλόφωνων ανθρώπων ανακήρυξε μονομερώς τη «Δημοκρατία της Ambazonia» ως αντίποινα στην κίνηση του γαλλόφωνου Προέδρου Paul Biya να αλλάξει μονομερώς το όνομα της χώρας από Ενωμένη Δημοκρατία του Καμερούν σε Δημοκρατία του Καμερούν.

Τον Δεκέμβριο του 2016, σημειώνονται εκτεταμένες αναταραχές στην πόλη Bamenda, κοστίζοντας τη ζωή σε πολλούς ανθρώπους και αφήνοντας μεγαλύτερο αριθμό τραυματιών σε μια αποτυχημένη προσπάθεια του στρατού να θέσει υπό έλεγχο την κατάσταση.

Ενώ το κλίμα παραμένει τεταμένο και οι αυτονομιστές καλούν όλους τους αγγλόφωνους σε στήριξη στον κοινό τους αγώνα κάνοντας απεργίες και οδηγώντας τη χώρα σε κοινωνικό αδιέξοδο, την 1^η Οκτωβρίου (η εθνική εορτή ενοποίησης του κράτους) 2017 ανακηρύσσεται για δεύτερη φορά η Δημοκρατία της Ambazonia από τον ηγέτη των αυτονομιστών, οι οποίοι έχουν πλέον αρκετές περιοχές υπό τον έλεγχό τους.

Σε απάντηση, η κυβέρνηση Biya έλαβε κατά καιρούς μέτρα κατευνασμού σε μια προσπάθεια εξομάλυνσης των συγκρούσεων, παραδείγματος χάριν την προώθηση της διγλωσσίας στη χώρα, κάτι που έγινε αντιληπτό από τους αυτονομιστές ως ύστατη προσπάθεια διατήρησης της εξουσίας.

Εν κατακλείδι, καθημερινό φαινόμενο (Σεπτέμβριος 2021) φαίνεται να αποτελούν οι επιθέσεις τόσο αυτονομιστών ομάδων σε στρατιωτικές βάσεις και οχήματα του στρατού, καθώς επίσης έκδηλη είναι η βία και η κατάχρηση εξουσίας από τις κυβερνητικές δυνάμεις σε βάρος όχι μόνο αυτονομιστών, αλλά και αμάχων.

Κορωνίδα: ανθρώπινες απώλειες

Πολυάριθμοι αγώνες έχουν λάβει χώρα στο πέρασμα του χρόνου, άλλοι με πιο ευγενή κίνητρα και άλλοι υποκινούμενοι από μισαλλοδοξία. Αυτό που παραμένει αμετάβλητο σε όλες τις περιπτώσεις, είτε εκτεταμένης ένοπλης αντιπαράθεσης, είτε μεμονωμένων συγκρούσεων, είναι οι άδικα χαμένες ανθρώπινες ζωές.

Σύμφωνα με την έκθεση του Human Rights Watch, στις αγγλόφωνες περιοχές του Καμερούν, έχουν διαπραχτεί εκτεταμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων εξωδικαστικών ή συνοπτικών εκτελέσεων και μαζικών δολοφονιών, γεγονός που οφείλει να προκαλεί μονάχα βαθιά θλίψη σε ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα.

Συμπερασματικά έχει καταστεί πασιφανές, ότι η βία από την έναρξη της κρίσης έως και σήμερα, ακολουθεί σθεναρά ανοδική πορεία και η αγγλοφωνική κρίση δεν θα οδεύσει προς επίλυση με την άρνηση ύπαρξής της ή με την απέλπιδα προσπάθεια καταστολής της. Αντίθετα, ο διάλογος, οι ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις και η αντιμετώπιση του μειονοτικού πληθυσμού επί ίσοις όροις ίσως να αποτελούσαν πιο ελπιδοφόρες κυβερνητικές πρακτικές.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Cameroon frustrated over lack of progress on separatist crisis, VOA News, διαθέσιμο εδώ
• Cameroon profile – Timeline, BBC News, διαθέσιμο εδώ
• History of Cameroon, Brittanica, διαθέσιμο εδώ
• Cameroon History, Embassy of the Republic of Cameroon USA, διαθέσιμο εδώ
• Cameroon – Events of 2020, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ
• Separatism in Cameroon: 5 years of violent civil war, DW, διαθέσιμο εδώ
• Cameroon’s Anglophone Crisis at the crossroads, International Crisis Group, διαθέσιμο εδώ
• Cameroon separatists kill 15 soldiers in attacks using explosives, Reuters, διαθέσιμο εδώ