Της Χριστίνας Πάτερου,
Τα κράτη της Λατινικής Αμερικής μαστίζονται από την ίδρυσή τους από οικονομικές και πολιτικές κρίσεις, που είχαν ως αποτέλεσμα την είσοδο των χωρών αυτών σε έναν φαύλο κύκλο υποβάθμισης του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων και εξωτερικών παρεμβάσεων, οι οποίες έχουν αναλυθεί επανειλημμένως. Τα τελευταία χρόνια, λόγω του οικονομικού μοντέλου που ακολουθείται από τα ανεπτυγμένα κράτη του Βορρά, στις αλλεπάλληλες κρίσεις που βιώνει η ήπειρος ήρθε να προστεθεί άλλη μία. Λόγος προφανώς γίνεται για την κλιματική κρίση, τον παγκόσμιο κίνδυνο δηλαδή από τη ραγδαία κλιμάκωση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων που θα έχει σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Πώς επηρεάζει, λοιπόν, η κλιματική αλλαγή τα κράτη της Λατινικής Αμερικής και τι πρωτοβουλίες έχουν αναληφθεί για την αντιμετώπιση του προβλήματος;
Καθώς η κλιματική αλλαγή είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, οι επιπτώσεις της είναι παρόμοιες σε όλα τα κράτη της γης. Οι πιο άμεσες αφορούν την εκδήλωση ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως πλημμύρες και πυρκαγιές, στην ερημοποίηση μεγάλων εκτάσεων γης και την αύξηση της στάθμης των θαλασσών. Η Λατινική Αμερική επηρεάζεται ιδιαιτέρως από τις παραπάνω αλλαγές λόγω της γεωμορφολογικής της ιδιαιτερότητας. Πιο συγκεκριμένα, οι δύο μεγάλοι ωκεανοί (Ειρηνικός, Ατλαντικός ωκεανός), που την περιβάλλουν γίνονται θερμότεροι, ενώ τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως καταιγίδες, χιονοστιβάδες και τυφώνες έχουν πλήξει ανεπανόρθωτα την περιοχή. Από το 2000 έως το 2013 καταγράφηκαν 613 τέτοια περιστατικά κυρίως στην κεντρική Αμερική και τα νησιά της Καραϊβικής, ενώ ο τυφώνας Mitch φαίνεται ότι ισοπέδωσε τη ζωή 600.000 ανθρώπων. Το 2015 η Βραζιλία γνώρισε τη μεγαλύτερη ξηρασία σε βάθος 80 χρόνων λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, η οποία ευθύνεται και για το λιώσιμο των πάγων που οδηγεί με τη σειρά του στην αύξηση της στάθμης των ωκεανών. Ας μην ξεχνάμε φυσικά και την τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή που συντελείται στα δάση του Αμαζονίου, τα οποία ακόμη και σήμερα ταλαιπωρούνται από πυρκαγιές. Χαρακτηριστικά μόνο στο κομμάτι που αναλογεί στη Βολιβία, το 2020 κάηκαν περίπου 1,1 εκατομμύριο εκτάρια γης. Πώς επηρεάζουν, όμως, αυτά τα φαινόμενα τη ζωή των κατοίκων σε βαθμό που να μιλάμε για «κλιματική κρίση»;
Αρχικά, καθώς η κλιματική αλλαγή είναι ένα φαινόμενο που διατρέχει τον πλανήτη χωρίς να κάνει διακρίσεις, οι πυρκαγιές στον Αμαζόνιο, τον επονομαζόμενο «πνεύμονα της Γης», είναι ευκόλως αντιληπτό ότι οδηγούν σε μείωση της δυνατότητας του Δάσους να αποτελεί έναν «νιπτήρα διοξειδίου», γεγονός που επιταχύνει την κλιματική αλλαγή. Εκτός, λοιπόν, από τις άμεσες παγκόσμιες συνέπειες, οι πυρκαγιές στον Αμαζόνιο καταστρέφουν ανεπανόρθωτα τις ζωές των ιθαγενών κατοίκων του Δάσους, οι οποίοι σήμερα κινδυνεύουν με εξαφάνιση, και αναγκάζονται να μεταναστεύσουν. Αξίζει σε αυτό το σημείο να κάνουμε και μία αναφορά στο γεγονός ότι η κυβέρνηση της Βραζιλίας βρέθηκε ανέτοιμη να αντιμετωπίσει την καταστροφή στον Αμαζόνιο, με τον Πρόεδρο Bolsonaro να αναφέρει χαρακτηριστικά πως οι φωτιές στον Αμαζόνιο δεν αποτελούν αληθινό γεγονός, ενώ αρνήθηκε ξένη βοήθεια για την καταπολέμησή τους. Η στάση αυτή της κυβέρνησης της Βραζιλίας απέναντι στην τεράστια αυτή καταστροφή ίσως να συνδέεται και με την στήριξη του Προέδρου στην επέκταση του αγροτικού τομέα και στον Αμαζόνιο μέσω της αποψίλωσης των δασών, της οποίας η αύξηση συνδέεται άμεσα με τις τιμές των αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων.
Παράλληλα, το λιώσιμο των πάγων στην περιοχή της Παταγονίας επιφέρει ανυπολόγιστες συνέπειες σε βασικά δικαιώματα των κατοίκων. Πιο συγκεκριμένα, η συρρίκνωση στο 1/3 περίπου των πάγων από το 2003 έως το 2016 έχει δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα υδροδότησης των κοινοτήτων στο Περού, την Κολομβία και τη Βενεζουέλα. Μόνο στη Λα Παζ υπολογίζεται ότι 4 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν πρόβλημα πρόσβασης στο νερό λόγω ακριβώς του παραπάνω φαινομένου. Επειδή, όμως, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, η κλιματική κρίση είναι διασυνοριακή και παγκόσμια, η συρρίκνωση των παραπάνω «τοπικών προβλημάτων» φαίνεται ότι θα δημιουργήσει ένα ντόμινο παράπλευρων συνεπειών, που θα πλήξουν την παγκόσμια κοινότητα.
Αναλυτικότερα, φαίνεται πως τα περιβαλλοντικά προβλήματα αυξάνουν και την ανάγκη μετανάστευσης με στόχο την αναζήτηση βιώσιμων συνθηκών διαβίωσης. Ιδιαίτερα στα κράτη της Λατινικής Αμερικής, το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στην εσωτερική μετανάστευση των κατοίκων από την περιφέρεια στα αστικά κέντρα, την οποία επιβεβαιώνουν και τα ποσοστά, καθώς σήμερα το 86% των κατοίκων της Λατινικής Αμερικής ζει στις πόλεις. Αυτή η υπερσυγκέντρωση έχει ως επακόλουθο τη μείωση της διαθεσιμότητας φαγητού και νερού, που σύμφωνα με εκτιμήσεις μέχρι το 2050 θα αναγκάσει 30 εκατομμύρια ανθρώπους να μεταναστεύσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό, ίσως, εξηγεί και την στάση των τελευταίων αναφορικά με τις πολιτικές που συζητούνται αυτή τη στιγμή στην COP26 στη Γλασκώβη. Πιο συγκεκριμένα, σε ερώτηση δημοσιογράφου προς την εκπρόσωπο της Βουλής των Αντιπροσώπων των Η.Π.Α., Nancy Pelosi, σχετικά με την επιλογή των Η.Π.Α. να αυξήσουν τη χρηματοδότηση προς το Πεντάγωνο την στιγμή που οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τον στρατό κρίνονται εξαιρετικά επιζήμιες για το περιβάλλον, η ίδια απάντησε πως η κλιματική κρίση είναι ζήτημα «εθνικής ασφάλειας», δίνοντας ίσως μια πρώτη εικόνα σχετικά με την πολιτική των Η.Π.Α. στο μέλλον.
Λόγω της σημαντικότητας του προβλήματος ο ΟΗΕ και περιφερειακοί οργανισμοί έχουν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου και ζητούν επιτακτικά λύσεις. Μερικές από τις προτεινόμενες πολιτικές στοχεύουν στη βιώσιμη ανάπτυξη, μέσω των ειδικευμένων εκστρατειών και συμφωνιών της UNEP, όπως η πρωτοβουλία για την ελάττωση της αποψίλωσης των δασών, την επένδυση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τη χρήση νέων τεχνολογιών και την ενίσχυση της «κλιματικής διαφάνειας» με αυξημένους ποιοτικούς ελέγχους και αξιολογήσεις. Μέχρι σήμερα όλα δείχνουν πως οι πρωτοβουλίες αυτές, αν και σημαντικές δεν αρκούν για να αντιστρέψουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Διεθνείς οργανισμοί, η κοινωνία των πολιτών αλλά και τα ίδια τα κράτη ζητούν ολιστικές παρεμβάσεις διαφοροποιημένης ευθύνης μεταξύ των κρατών του Βορρά και των κρατών του Νότου, δεδομένου ότι από το σύνολο των κρατών της Λατινικής Αμερικής μόνο τρία (Βραζιλία, Αργεντινή, Μεξικό), συγκαταλέγονται στις χώρες με το μεγαλύτερο αποτύπωμα διοξειδίου του άνθρακα.
Ο λόγος που αναλύουμε ένα τέτοιο θέμα στο «Ραντάρ Αναπτυσσόμενων Χωρών», είναι γιατί, τις περισσότερες φορές, οι χώρες που είναι εισοδηματικά αδύναμες είναι και εκείνες που δέχονται τις μεγαλύτερες συνέπειες της κλιματικής κρίσης. Οι αναπτυσσόμενες χώρες, στην πλειοψηφία τους, βασίζουν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους σε δραστηριότητες που εξαρτώνται άμεσα από το περιβάλλον (γεωργία). Επομένως, λοιπόν, το εισόδημά τους μειώνεται επιπλέον. Από την άλλη το ήδη χαμηλό τους εισόδημα δεν τους επιτρέπει να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές του κλίματος. Επομένως, υπεισέρχονται σε έναν φαύλο κύκλο και στο πλαίσιο αυτό η ανάπτυξή τους επιβραδύνεται. Όπως αναφέρθηκε, λοιπόν, και πιο επάνω, θα πρέπει να υπάρξουν παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής, διότι η ποιότητα ζωής των ανθρώπων επηρεάζεται σε αναρίθμητους τομείς, οι οποίοι μπορεί να μην είναι εμφανείς με την πρώτη ματιά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Climate Change Impacts In Latin America, WWF, Retrieved from here
- How Is The Climate Crisis Impacting South America?, climaterealityproject.org, Retrieved from here
- Responding to Climate Change, UNEP, Retrieved from here
- Cambio climático, desigualdad y vulnerabilidad en América Latina y el Caribe, Retrieved from here
- Brazil’s Bolsonaro calls surging Amazon fires a ‘lie’, Jake Spring,Maria Carolina Marcello, Reuters, Retrieved from here
- Amazon rainforest ‘will collapse if Bolsonaro remains president’, Jonathan Watts, The Guardian, Retrieved from here
