Της Κωνσταντίνας Παναγιωτοπούλου,
Το 2016, ο ψυχολόγος Brian Little μοιράστηκε στο γνωστό TED Talk του ότι σκοπός της έρευνάς του είναι να εξηγήσει τον τρόπο που «όλοι μας είμαστε, από κάποιες σκοπιές, όπως όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι, όπως κάποιοι άλλοι άνθρωποι και όπως κανένα άλλο άτομο». Σημείωσε ότι ο πυρήνας της απάντησης στα ερωτήματα με τα οποία καταπιάνεται είναι η προσωπικότητα.
Το «Μοντέλο των 5 παραγόντων», που έχει επικρατήσει ως, σε γενικές γραμμές, επιτυχές στην επιστημονική κοινότητα, κωδικοποιεί στο ακρωνύμιο O.C.E.A.N τα πέντε χαρακτηριστικά, τις πέντε διαστάσεις, στις οποίες απλώνεται η ανθρώπινη προσωπικότητα: Openness to experience (πνευματική διαθεσιμότητα σε εμπειρίες), Conscientiousness (ευσυνειδησία), Extraversion (εξωστρέφεια), Agreeableness (συνεργατικότητα), Neuroticism (νευρωτισμός). Φυσικά, για τον καθένα από αυτούς τους πόλους υπάρχει και ο αντίθετος (για παράδειγμα, απέναντι στην εξωστρέφεια κείται, προφανώς, η εσωστρέφεια). Αυτό είμαστε, όμως; Ένας μικρός ωκεανός, τακτοποιημένος σε κουτιά, σπασμένος σε πέντε κομμάτια; Τι μας κάνει αυτό για τους άλλους;
Η προσωπικότητά μας διαμορφώνεται γύρω από κάποιους πυλώνες. Σύμφωνα με έρευνες, τα μονοζυγωτικά δίδυμα, είτε αναθρεμμένα μαζί είτε χωριστά, μοιράζονται το 50% των χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς τους, με το αντίστοιχο ποσοστό για τα διζυγωτικά δίδυμα να ανέρχεται στο 20%. Τα ευρήματα αυτά συνιστούν ότι το DNA μας ελέγχει εν μέρει το ποιοι είμαστε. Το ποσοστό που λείπει καθορίζεται από άλλους παράγοντες, περιβαλλοντικούς. Ένας από αυτούς, όπως υπογράμμισε και ο ερευνητής Gordon Allport, είναι η κουλτούρα και οι πολιτισμικές απαιτήσεις, που αναπόφευκτα σφυρηλατούν κάποια χαρακτηριστικά. Έτσι, άτομα που μεγαλώνουν στο πλαίσιο του δυτικού πολιτισμού (Ευρώπη, Βόρεια Αμερική, Αυστραλία) τείνουν να παρουσιάζουν εντονότερο ατομικισμό, μεγαλύτερη αίσθηση ανεξαρτησίας και διάθεση ανταγωνιστικότητας από άτομα που μεγαλώνουν στην Αφρική, την Ασία ή την Νότια Αμερική. Την ίδια ρυθμιστική λογική με τις πολιτισμικές νόρμες ακολουθούν και οι ρόλοι των φύλων, οι οποίοι κατατάσσουν, για παράδειγμα, τον δυναμισμό κάτω από την αρρενωπότητα και την επιθυμία παροχής φροντίδας κάτω από την θηλυκότητα.
Ας εστιάσουμε, όμως, για λίγο στον μικρόκοσμο του καθενός. Ο Γιώργος είναι ακόμα μικρό παιδί. Μεγαλώνει σε μία συγκεκριμένη γειτονιά, σε ένα συγκεκριμένο σπίτι, με συγκεκριμένη οικογένεια και πηγαίνει σε ένα συγκεκριμένο σχολείο με συγκεκριμένους καθηγητές και συμμαθητές. Λαμβάνει κάποια ερεθίσματα που μπορεί να διαφέρουν από αυτά που λαμβάνει η Σοφία, η οποία έχει διαφορετικούς γονείς και μένει σε άλλη περιοχή. Τα παιδιά αναπτύσσουν μιμητικές τάσεις, καταγράφουν την συμπεριφορά των κοντινών τους ανθρώπων και στην συνέχεια την αντιγράφουν ή οικοδομούν το είναι τους βάσει αυτής. Κατά μία έννοια, η προσωπικότητά μας δεν είναι αμιγώς δική μας. Αντανακλά την προσωπικότητα των προσώπων που μας επηρεάζουν περισσότερο, τους «σημαντικούς άλλους», τους στυλοβάτες μας.
Καλύψαμε ήδη τη βιολογία και το κοινωνικό περιβάλλον, τους δύο από τους τρεις βασικούς πυλώνες της προσωπικότητας σύμφωνα με τον Brian Little. Ας συμφωνήσουμε στο ότι κάπου μέσα σε όλο αυτό το χάος κρύβεται μια τάξη, μία αρχιτεκτονική που μετά κόπων και βασάνων μας ευθυγραμμίζει με το μοντέλο O.C.E.A.N., σαν σε αλγόριθμο. Όλα αυτά είναι ενδιαφέροντα, ναι, αλλά μάλλον ως εκεί, γιατί δεν απαντούν σε ένα ερώτημα που θέσαμε πριν: Τι μας κάνουν για τους άλλους; Σίγουρα κανείς δεν ξεδιπλώνει μία λίστα με χαρακτηριστικά που πρέπει να φέρουμε για να αποφασίσει αν θα μας μισήσει ή αν θα μας αγαπήσει. Κανείς δεν αγαπά τους γονείς του επειδή είναι εξωστρεφείς ή εσωστρεφείς. Από πού, λοιπόν, πηγάζει αυτή η πεμπτουσία των ανθρώπινων σχέσεων, δηλαδή η ικανότητα να αισθανόμαστε κάτι για τον άλλον, να συγκινούμαστε με την προσωπικότητά του, να ενοχλούμαστε, ακόμα και να αγαπάμε;
Ο Little το ονομάζει ιδιοσυγκρασία. Είναι το τρίτο στοιχείο, το πιο σημαντικό, η ψυχή των ψυχών μας. Είναι ο τρόπος που εκθέτουμε τον ψυχισμό μας και τα συναισθήματά μας, ιδιαίτερα και ξεχωριστά. Μερικές φορές, είναι ο τρόπος που τα προδίδουμε όταν, λόγου χάρη, προσποιούμαστε ότι μας αρέσει το φαγητό της μητέρας μίας φίλης μας, και η φίλη μας το καταλαβαίνει και το εκτιμά, επειδή κάνει την μητέρα της χαρούμενη. Είναι, επίσης, οι στόχοι μας, τα προσωπικά σχέδια που κάνουμε, οι πρωτοβουλίες στις οποίες προβαίνουμε, η μοναδικότητα του εαυτού μας, που διαφαίνεται από τα καθημερινά πράγματα, από το πώς χαλιναγωγούμε τον εσωτερικό μας κόσμο και χειριζόμαστε τις καταστάσεις.
Όλοι μας χωράμε στο O.C.E.A.N. και σε κάθε άλλη θεωρία προσωπικότητας, αλλά μόνο έως έναν βαθμό. Υπάρχουμε μέσα και πέρα από αυτό, και τα εντυπωσιακά χαρακτηριστικά πάνω μας είναι τα αχαρτογράφητα. Εκτεινόμαστε σε πέντε διαστάσεις και συγχρόνως εκτροχιαζόμαστε με έναν θαυμάσιο τρόπο. Στην ιστοσελίδα Quora, κάτω από την ερώτηση “When you love someone, what do you love?” («Όταν αγαπάς κάποιον, τι ακριβώς αγαπάς πάνω του;»), υπάρχουν, μεταξύ άλλων, οι εξής απαντήσεις: «Το γεγονός ότι έχει χόμπι», «τον ήχο της φωνής του», «τον τρόπο που κινείται», «τον τρόπο που νιώθει», «τον τρόπο που χαμογελά».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το μοντέλο των 5 παραγόντων της προσωπικότητας, psychologynow.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι η προσωπικότητα;, therapia.gr, διαθέσιμο εδώ
- Introduction to Personality, courses.lumenlearning.com, διαθέσιμο εδώ
- Who are you, really? The puzzle of personality | Brian Little, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
