Της Δήμητρας Αργυρού,
Κάθε σκάφος έχει το δικαίωμα να πλέει ελεύθερα στην ανοικτή θάλασσα, σύμφωνα με τον θεμελιώδη κανόνα του Δικαίου της Θάλασσας. Ωστόσο, έχει γίνει αποδεκτή από τη διεθνή κοινότητα μια εξαίρεση στο δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας. Το δικαίωμα της Συνεχούς Καταδίωξης (Hot Pursuit) αποτελεί την εξαίρεση αυτή. Η συνεχής καταδίωξη έχει μακρά ιστορία καθώς αναγνωριζόταν και στο άρθρο 23 της Σύμβασης της Γενεύης για την Ανοικτή Θάλασσα. Πλέον, διακηρύσσεται ρητά στο άρθρο 111 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982.
Για τη μελέτη του δικαιώματος της Συνεχούς Καταδίωξης είναι αναγκαίο να προσδιορίσουμε τις θαλάσσιες ζώνες του παράκτιου κράτους. Αναντίρρητα, τα όρια των θαλάσσιων ζωνών παραμένουν αρκετά ασαφή μέχρι και σήμερα. Η αυξανόμενη εκμετάλλευση της θάλασσας σε συνδυασμό με την «απληστία» των κρατών για οικονομική εκμετάλλευση της μεγαλύτερης δυνατής θαλάσσιας επιφάνειας, οδήγησε στο σταδιακό κατακερματισμό σε ποικίλες θαλάσσιες ζώνες εθνικής κυριαρχίας ή δικαιοδοσίας. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Η.Ε για το Δίκαιο της Θάλασσας 1982, η πλήρης κυριαρχική εξουσία του παράκτιου κράτους περιλαμβάνει τα χωρικά ύδατα. Τα χωρικά ύδατα αποτελούνται από τα εσωτερικά ύδατα (π.χ λιμάνια, όρμοι, ιστορικοί κόλποι κλπ.) και την αιγιαλίτιδα ζώνη, η οποία οροθετείται με μονομερή δικαιοπραξία του κράτους και δεν μπορεί να επεκτείνεται πέραν των 12 ναυτικών μιλιών, με βάση και το άρθρο 3 της Συμβάσεως ΔΘ 1982. Μόνο στην αιγιαλίτιδα ζώνη υπάρχει το δικαίωμα αβλαβούς διελεύσεως ξένων πλοίων, σε αντίθεση με τα εσωτερικά ύδατα.
Δύο ακόμη θαλάσσιες ζώνες που εκτείνονται πέραν των χωρικών υδάτων ενός κράτους και θεωρούνται μέρος της ανοικτής θάλασσας είναι η συνορεύουσα ζώνη και η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Η πρώτη, δηλαδή η συνορεύουσα ζώνη έπεται της αιγιαλίτιδας και δεν μπορεί να υπερβεί τα 24 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσεως της αιγιαλίτιδας ζώνης. Το παράκτιο κράτος εδώ έχει μόνο συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Πρέπει να σημειωθεί ότι μικρός αριθμός κρατών έχει κηρύξει συνορεύουσα ζώνη (π.χ η Ιταλία, η Ισπανία και η Μάλτα στη Μεσόγειο), ενώ η Ελλάδα δεν έχει προχωρήσει σε αντίστοιχη νομοθετική ενέργεια. Όσον αφορά την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), αυτή θεωρείται διεθνή ύδατα, αφού εκτείνεται στα 200 ναυτικά μίλια και πρόκειται για μια θαλάσσια έκταση, εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλάσσιων πόρων.
Σχετικά με τη θαλάσσια επιφάνεια πέραν όλων των παραπάνω ζωνών δεν υφίσταται καμία κυριαρχική εξουσία κράτους και πρόκειται για την ανοικτή θάλασσα. Η ανοικτή θάλασσα θεωρείται πράγμα κοινής χρήσεως (res communis usus). Τα πλοία στην ανοικτή θάλασσα υπάγονται στην αποκλειστική δικαιοδοσία του κράτους της σημαίας τους. Εν καιρώ ειρήνης, τα πολεμικά πλοία μπορούν να επέμβουν και να διακόπτουν τον πλου μόνο σε εμπορικά πλοία που φέρουν τη σημαία του κράτους του πολεμικού, και βέβαια όταν υπάρχει υποψία για παραβίαση εθνικής νομοθεσίας ή διεθνούς δικαίου.
Για την προστασία των δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους απέναντι σε παραβιάσεις των νόμων και των κανονισμών του από ξένα εμπορικά πλοία υφίσταται το δικαίωμα της Συνεχούς Καταδίωξης. Συνεχής Καταδίωξη ενός πλοίου είναι η καταδίωξη που πραγματοποιείται άμεσα και με τρόπο συνεχή από τα χωρικά ύδατα ή τη συνορεύουσα ζώνη ενός παράκτιου κράτους και μπορεί να συνεχιστεί και στην ανοικτή θάλασσα. Συνήθως, η συνεχής καταδίωξη πραγματοποιείται σε περιπτώσεις παράνομης αλιείας στην αιγιαλίτιδα ζώνη.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα Συνεχούς Καταδιώξεως αποτελεί η περίπτωση του καναδικού πλοίου “I’m Alone”, που χρησιμοποιούταν για την παράνομη δραστηριότητα λαθρεμπορίου αλκοολούχων ποτών (rum-running). To 1993 το πλοίο βυθίστηκε, μετά από καταδίωξη 2 ημερών από αμερικανικό πολεμικό στα 200 ν.μ έξω από τις ακτές των ΗΠΑ, καθώς παραβίαζε τους νόμους των ΗΠΑ περί ποτοαπαγορεύσεως. Το πλήρωμα του πλοίου αρνήθηκε να συμμορφωθεί και να ανακόψει τον πλου, γι’ αυτό καταδιώχθηκε από ένα πλοίο της αμερικανικής ακτοφυλακής. Μάλιστα, ο πλοίαρχος του “I’m Alone” αρνήθηκε να ακολουθήσει τα αμερικανικά πολεμικά και βύθισε ένα από αυτά. Παρ’ όλα αυτά, η κοινή αμερικανική-βρετανική Επιτροπή διαιτησίας έκρινε πως η καταβύθιση του καναδικού πλοίου αποτέλεσε υπέρβαση των δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους.
Οι προϋποθέσεις για τη συνεχή καταδίωξη αναφέρονται αναλυτικά στο άρθρο 111 της Σύμβασης ΔΘ 1982. Συγκεκριμένα, η συνεχής καταδίωξη επιτρέπεται να λαμβάνει χώρα εάν ξένο εμπορικό, ποτέ πολεμικό, πλοίο παραβίασε ή υπάρχει σοβαρή υπόνοια πως παραβίασε τους νόμους του παράκτιου κράτους, είτε στα εσωτερικά ύδατα, είτε στην αιγιαλίτιδα ζώνη. Η σοβαρή υπόνοια πρέπει να στηρίζεται σε κάποιο ισχυρό στοιχείο ή ένδειξη. Το δικαίωμα αυτό δεν περιορίζεται μόνο σε αδίκημα που ήδη διαπράχθηκε, αλλά περιλαμβάνει και την απόπειρα εκ μέρους του ξένου εμπορικού πλοίου. Η συνεχής καταδίωξη μπορεί να αφορά και σε παραβίαση κανονισμών του παράκτιου κράτους και στη συνορεύουσα ζώνη, όμως εκεί πρέπει αυτοί να αφορούν αποκλειστικά σε αρμοδιότητες του κράτους που προστατεύονται στη συγκεκριμένη ζώνη αυτή. Επιπλέον, η Σύμβαση ΔΘ 1982 στο άρθρο 111 επεκτείνει το δικαίωμα της Συνεχούς Καταδίωξης, καθώς αναφέρει ότι αυτό εφαρμόζεται, mutatis mutandis, για παραβάσεις και στην ΑΟΖ ή στην υφαλοκρηπίδα, συμπεριλαμβανομένων και των ζωνών ασφαλείας γύρω από τις εγκαταστάσεις της υφαλοκρηπίδας.
Η συνεχής καταδίωξη επιχειρείται μόνο από πολεμικά και στρατιωτικά πλοία που φέρουν σαφή σήμανση και είναι εύκολα αναγνωρίσιμα. Μπορεί να πραγματοποιηθεί με διαφορετικά σκάφη, για παράδειγμα να αρχίσει με πλοίο και να συνεχισθεί με αεροσκάφος. Εάν η κυβέρνηση εξουσιοδοτήσει ειδικά οποιοδήποτε άλλο σκάφος ή αεροσκάφος να επιβάλλει τον νόμο και την τάξη του κράτους, αυτό μπορεί επίσης να ασκήσει το δικαίωμα καταδίωξης, υπό τον όρο ότι φέρει εμφανή διακριτικά στοιχεία πως βρίσκεται υπό την υπηρεσία της κυβέρνησης και είναι εξουσιοδοτημένο για το σκοπό αυτό. Η συνεχής καταδίωξη ξεκινάει ενόσω το ξένο εμπορικό πλοίο που έχει παραβιάσει νόμους και κανονισμούς βρίσκεται ακόμη είτε στα χωρικά ύδατα του κράτους (εσωτερικά ύδατα, αιγιαλίτιδα ζώνη), είτε στη συνορεύουσα ζώνη ή στην ΑΟΖ. Για να ξεκινήσει η καταδίωξη αρκεί και μια λέμβος του παραβιάσαντος πλοίου να βρίσκεται στις αναφερθείσες θαλάσσιες ζώνες. Είναι αδιάφορο αν η συνεχής καταδίωξη θα συνεχισθεί και στην ανοικτή θάλασσα.
Η καταδίωξη πρέπει να είναι άμεση, δηλαδή να πραγματοποιείται αμέσως μετά την παραβίαση. Συνεπώς, δεν νομιμοποιείται για παραβιάσεις από προηγούμενα ταξίδια του ξένου εμπορικού πλοίου. Επίσης, η καταδίωξη πρέπει να είναι συνεχής, θερμή (hot) και αδιάκοπη από τη στιγμή που δίνεται η πρώτη διαταγή ανακοπής πλου μέχρι τη σύλληψη. Μπορεί να υπάρχουν ορισμένοι αποδεκτοί λόγοι για τη διακοπή της συνεχούς καταδίωξης, όπως μηχανικά και τεχνικά προβλήματα στο πλοίο που καταδιώκει, είτε προβλήματα λόγω φυσικών αιτιών, λόγου χάριν κακών καιρικών συνθηκών. Ακόμη η καταδίωξη ενδέχεται να διακοπεί προσωρινά για συγκέντρωση περισσότερων αποδεικτικών στοιχείων που αφορούν την παραβίαση, είτε για σύλληψη άλλων μικρότερων σκαφών που συνοδεύουν το ξένο εμπορικό. Η καταδίωξη μπορεί να αρχίσει μόνο μετά από την εκπομπή οπτικού ή ηχητικού σήματος για την ανακοπή του πλου, το οποίο πρέπει να εκπέμπεται από απόσταση που να μπορεί να ακουσθεί ή να γίνει ορατό από το ξένο πλοίο και το πλήρωμά του. Η παραπάνω απαίτηση αποβλέπει στο να μην υπάρχει μεταξύ των δύο πλοίων τόσο μεγάλη απόσταση, που να μην καθίσταται δυνατή η λογική συνέχεια στην καταδίωξη. Αν η ειδοποίηση δινόταν με ηλεκτρονικό μέσο το ξένο εμπορικό πλοίο θα είχε την ευχέρεια να απομακρυνθεί εγκαίρως.
Η συνεχής καταδίωξη παύει όταν το ξένο πλοίο εισέλθει στην αιγιαλίτιδα ζώνη κράτους της σημαίας του ή τρίτου κράτους, καθώς πρόκειται για χωρικά ύδατα και συνεπώς πλήρη κυριαρχική εξουσία άλλου κράτους. Σε αυτήν την περίπτωση μπορεί να υπάρξουν διπλωματικές ενέργειες μεταξύ του καταδιώκοντος κράτους και του τρίτου κράτους στην αιγιαλίτιδα ζώνη του οποίου κατέφυγε το ξένο πλοίο. Η συνεχής καταδίωξη μπορεί, επίσης, να τερματιστεί εάν εγκαταλειφθεί ή διακοπεί. Αντιθέτως, σε περίπτωση που οι υποψίες που είχε το καταδιώκον πλοίο δεν επιβεβαιώθηκαν, το κράτος σημαίας του πλοίου οφείλει επανόρθωση.
Εν κατακλείδι, σε κάθε περίπτωση το παράκτιο κράτος πρέπει να κρίνει τη βαρύτητα της παραβίασης, και να αποφασίσει εάν αυτή δικαιολογεί πραγματικά την ενάσκηση του δικαιώματος της Συνεχούς Καταδίωξης και την καταπάτηση της αρχής της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας ενός πλοίου. Το δικαίωμα αυτό θα πρέπει να αποτελεί την εξαίρεση και η συνεχής καταδίωξη να εφαρμόζεται πάντα με τη μέγιστη προσοχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Εμμανουήλ Ρούκουνας , Νομική Βιβλιοθήκη 2015
- “The concept of Hot Pursuit: An analysis under International Law, Pramit Bhattacharya and Abhijit Prabhat”, διαθέσιμο εδώ
