Του Άγγελου Γονιδέλη,
Στις 10 Ιανουαρίου του 49 π.Χ., ο Ιούλιος Καίσαρας διασχίζει τον Ρουβίκωνα -αρχαίο και ιερό σύνορο της Ιταλίας- κηρύττοντας εμφύλιο πόλεμο στη Γερουσία της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας (“Senatus Romanus“, επίσης γνωστή και ως «Ρωμαϊκή Σύγκλητος»). Δημιουργημένη με την εκθρόνιση του τελευταίου τυραννικού βασιλιά το 509 π.Χ., η Δημοκρατία έδωσε στους Ρωμαίους την ιδιότητα του «πολίτη». Οι Ρωμαίοι δεν ήταν πλέον απλοί υπήκοοι ενός ηγεμόνα, αλλά ελεύθεροι να συμμετέχουν ενεργά στη διακυβέρνηση της πόλης, δοξάζοντας τους εαυτούς τους ταυτόχρονα. Στον αιώνα που ακολουθήσε την εγκαθίδρυσή της, η Δημοκρατία αναπτύχθηκε, προσφέροντας νέες θέσεις πολιτικής εξουσίας σε όλο και πιο ευρείες κοινωνικές ομάδες. Η άμεση εμπλοκή στη διακυβέρνηση, συνάμα με τον ανταγωνισμό που διέπνεε τη ρωμαϊκή κοινωνία, προώθησαν τη μικρή πόλη, κάνοντας την την τελευταία ελεύθερη πόλη της Ιταλίας, και έπειτα της Μεσογείου. Ωστόσο, για τους Ρωμαίους «Ελευθερία» δεν σήμαινε και «Ισότητα». Οι έντονες κοινωνικές αντιθέσεις μόνο οξύνθηκαν με τις επιτυχίες της πόλης. Όταν ο Καίσαρας διαβεί τον Ρουβίκωνα, θα εναντιωθεί σε ένα σύστημα διεφθαρμένο και αδιάφορο προς τη ζωή του μέσου πολίτη.
Όμως ο Καίσαρας ήταν το τέλος. Η αρχή έγινε πολύ πριν από τη γέννηση του ιδίου. Oι αδελφοί Γράκχοι (133-121 π.Χ.) ήταν οι πρώτοι που «ξεγύμνωσαν» τη Δημοκρατία από τις παραδόσεις που την προστάτευαν, εισάγοντας πολιτική βία για να εξυπηρετήσουν τα φιλολαϊκά τους μέτρα, πληρώνοντας με τη ζωή τους, καθώς δολοφονήθηκαν από τη Γερουσία. Η τελευταία αντιπροσώπευε την πλούσια ρωμαϊκή αριστοκρατία, η οποία είχε την άνεση να προσποιείται ότι ακολουθεί τις πατροπαράδοτες ρωμαϊκές αρχές. Έτσι, τα προβλήματα των πληβείων -κατοίκων με μη αριστοκρατική καταγωγή- πλέον επαφίενται στα χέρια δημαγωγών, λαϊκιστών και φιλόδοξων πολιτών. Η δύναμη του ρωμαϊκού όχλου, ηγούμενου από τους ικανοτέρους, έρχεται σε σύγκρουση με τον συντηρητισμό και ελιτισμό της «παραδοσιακής» Γερουσίας.
Είναι σε αυτήν τη διχασμένη Ρώμη, όπου ο Γάιος Μάριος μεγάλωσε. Γεννημένος στην πόλη Αρπίνιο, πόλη που κέρδισε το προνόμιο της ρωμαϊκής υπηκοότητας μόλις 30 χρόνια πριν τη γέννησή του, ο Μάριος είναι “Novus Homo”, δηλαδή «Νέος Άντρας», όρος χαρακτηριστικός της μη ρωμαϊκής καταγωγής του. Για τους Ρωμαίους, αυτό σημαίνει ότι είναι ανάξιος προσοχής. Για τον Μάριο, αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να κάνει κάτι ανήκουστο για την εποχή. Να βασιστεί στις ικανότητές του και να εισέλθει στη στρατιωτική–πολιτική καριέρα μόνο με την υποστήριξη αυτών. Ωστόσο, ο Μάριος κατάφερε να παντρευτεί ένα μέλος μιας φτωχής αλλά αριστοκρατικής (πατρικίας) οικογένειας, αυτής των Ιουλίων, γινόμενος έτσι θείος στον δεκάχρονο Γάιο Ιούλιο Καίσαρα. Έπειτα, κερδίζοντας την εύνοια της οικογένειας των Μετέλλων, ο Μάριος πετυχαίνει να γίνει υποδιοικητής στον πόλεμο στη Νουμιδία, υπό την ηγεσία του υπάτου –ανώτατο πολιτικό αξίωμα- Κοϊντιλίου Μετέλλου. Ωστόσο, ο αντίπαλος της Ρώμης, βασιλιάς της Νουμιδίας, Ιουγούρθας, δεν είναι ανόητος. Γνωρίζοντας ότι η κατά μέτωπο αντιμετώπιση του ρωμαϊκού στρατού έχει πάντα ένα ολέθριο αποτέλεσμα, καταφεύγει σε ανταρτοπόλεμο, βυθίζοντας τον Μέτελλο σε ατέρμονο πόλεμο αντοχών. Σύντομα ο Μετέλλος αρχίζει να διαφωνεί με τον Μάριο για τον χειρισμό του πολέμου. Φήμες διαδίδονται πλέον ότι η νίκη του πολέμου θα ασφαλιστεί μόνο υπό την ηγεσία του Μάριου, ενώ άλλες θέλουν τον Μετέλλο να δωροδοκείται από τον βάρβαρο βασιλιά. Το 108 π.Χ. ο Μάριος εγκαταλείπει το στράτευμα, με τις ευλογίες του ανωτέρου του, που επιθυμεί την απομάκρυνση του ταραχοποιού στοιχείου, και επιδιώκει την εκλογή του ως ύπατος, το αξίωμα του Μετέλλου. Προσεταιριζόμενος τη λαϊκή απαίτηση, ο Μάριος εκλέγεται ύπατος την επόμενη χρονιά και αναλαμβάνει τον πόλεμο στη Νουμιδία, με νέες ενισχύσεις.
Ωστόσο, οι ενισχύσεις δεν δημιουργήθηκαν με τον τυπικό τρόπο που επέτασσε η Ρώμη, αλλά με εθελοντική στρατολόγηση. Παραβαίνοντας έτσι τις παραδόσεις και τους νόμους, ο νέος ύπατος επιτρέπει σε χιλιάδες φτωχούς την επιδίωξη νέων ελπίδων, μέσω του στρατού. Με τις νέες του δυνάμεις, ο Μάριος σύντομα καταλαμβάνει όλη τη Νουμιδία, κλονίζοντας το κύρος του Ιουγούρθα. Αυτός σύντομα προδίδεται, γεγονός που οφείλεται στον χαρισματικό υποδιοικητή του Μάριου, Λούκιου Κορνήλιου Σύλλα. Αυτό φέρνει σε τέλος τον πόλεμο και ο Μάριος επιστρέφει θριαμβευτικά στη Ρώμη το 105 π.Χ., εισπράττοντας όλη τη δόξα και εξοργίζοντας τον Σύλλα, του οποίου το όνομα δεν αναφέρεται πουθενά, παρά την κομβική του συμμετοχή. Ένας επιτυχημένος πόλεμος και το αξίωμα του υπάτου ήταν συνήθως η επιτομή ενός πολύ πετυχημένου Ρωμαίου. Όμως νέες απειλές από τον βορρά και η δράση του Μάριου επρόκειτο να ανυψώσουν τη φήμη του τόσο όσο κανενός άλλου πολίτη στην ιστορία μέχρι τότε.
Το 105 π.Χ., ο ύπατος Μάνλιος Μάξιμος και ο ανθύπατος Σερβίλιος Καπίωνας ηττώνται από μια γερμανική ορδή, χάνοντας, περίπου, έναν στρατό 80.000 στρατιωτών. Η Ρώμη, ανυπεράσπιστη ενάντια σε αυτή τη βαρβαρική απειλή, καλεί τον Μάριο, «Ήρωα της Νουμιδίας» (μην το ακούσει ο Σύλλας) να υπηρετήσει δεύτερη φορά ως ύπατος, παρά τον νόμο που υπαγόρευε ότι επιτρεπόταν μια θητεία ως ύπατος ανά δέκα χρόνια. Ο Μάριος δέχεται, διαλύοντας άλλον έναν παραδοσιακό νόμο. Για καλή του τύχη βέβαια, οι επιδρομείς κινούνται προς την Ισπανία, την οποία λεηλατούν, δίνοντας χρόνο στον Μάριο, τον οποίο εκμεταλλεύεται στο έπακρο.
Ο Μάριος αρχίζει την ολοκληρωτική μεταρρύθμιση του στρατού. Ανασυντάσσει, με τολμηρή καινοτομία, τη δομή του -με την οποία αργότερα κατακτήθηκε όλη η Μεσόγειος. Επιπλέον καταργεί τις απαιτήσεις ιδιοκτησίας για τη στρατολόγηση. Ως αποτέλεσμα, οι φτωχότεροι των φτωχών πλέον κατατάσσονται στο στράτευμα. Τέλος, εναποθέτει την ευθύνη του εφοδιασμού του στρατιώτη στον ίδιο τον στρατιώτη, κάνοντας τις λεγεώνες πιο ευέλικτες από ποτέ. Ο Μάριος προπονεί τον στρατό του πάνω κάτω στην Ιταλική Χερσόνησο, αναπτύσσοντας την αντοχή του. Για να τελέσει το έργο του ο Μάριος εκλέγεται ύπατος πέντε συνεχόμενες φορές (104 π.Χ. – 100 π.Χ.). Για ποιον νόμο «μια θητεία ανά δέκα χρόνια» λέγαμε…;
Όταν οι Γερμανοί επιστρέφουν, το 102 π.Χ., ο Μάριος είναι έτοιμος. Οι Γερμανοί χωρίζονται σε δυο ορδές και ο Μάριος αρπάζει την ευκαιρία, κατατροπώνοντας την κάθε στρατιά ξεχωριστά –μειονεκτώντας αριθμητικά σε κάθε συμπλοκή. Ο Μάριος είναι πλέον ο «Σωτήρας της Ρώμης» και στην κορυφή της πολιτικής και στρατιωτικής του καριέρας.
Οι Μαριανές μεταρρυθμίσεις έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη ρωμαϊκή ιστορία. Εκτός του ότι χάρη σε αυτές η Ρώμη σώθηκε, οι λεγεώνες πλέον έχασαν τη σύνδεσή τους με τη Γερουσία. Ο επαγγελματίας λεγεωνάριος θρεφόταν από τον στρατηγό, που τον διοικούσε. Η πίστη του δεν ήταν στους λίγους Συγκλητικούς, που δεν ενδιαφέρονταν για αυτόν, αλλά σε αυτόν που του έδινε λάφυρα και δόξα. Οι λεγεώνες είναι πλέον φονικά όπλα στα χέρια των διοικητών τους, και προορίζονταν να κατασπαράξουν τη Ρώμη, δολοφονώντας, εν τέλει, την ελευθερία της.
Μπαίνοντας στην 6η θητεία του ως ύπατος (100 π.Χ.), ο Μάριος έχει ένα μοναδικό σκοπό, την πληρωμή των βετεράνων του με απονομή καλλιεργήσιμης γης. Ο Μάριος δεν είχε άλλες πολιτικές φιλοδοξίες. Δεν ήταν μεγάλος ριζοσπάστης, ούτε κάποιος μέγας υποστηρικτής των ρωμαϊκών παραδόσεων. Αρκούταν στο να είναι ο σπουδαιότερος όλων. Για να δρομολογήσει την πολιτική του πορεία, ο Μάριος συμμάχησε με δυο κακόφημους Ρωμαίους πολιτικούς, τον πραίτορα Σερβίλιο Γλαύκιο και τον δήμαρχο των πληβείων Λούκιο Σατουρνίνιο. Οι δυο αυτοί άντρες, με ριζοσπαστικά λαϊκιστικά προγράμματα, αντίστοιχα των Γράκχων -πιστεύοντας ότι προστατεύονται από τον Μάριο- προωθούν τους νόμους τους με όλο και πιο βίαια και απροκάλυπτα άνομα μέσα. Η φήμη του Μάριου βρωμίζει, προς χαρά του Σύλλα, και η Γερουσία τού αντιτίθεται. Ο Μάριος εξωθείται εν τέλει, στη δίωξη των πολιτικών του συμμάχων, προσπαθώντας να περισώσει ό,τι έχει απομείνει από το γόητρό του. Ο Σατουρνίνος και ο Γλαύκιος θανατώνονται δια λιθοβολισμού από τον όχλο. Ο Μάριος τελειώνει τη θητεία του και αποσύρεται στη βίλα του στην Καμπανία, ενώ οι πολιτικοί του σύμμαχοι αρχίζουν να προκαλούν προβλήματα στην Ασία, ελπίζοντας με έναν νέο πόλεμο στην ανάκληση του Μάριου στην εξουσία. Όμως δεν θα είναι ένας πόλεμος στην Ασία που θα επαναφέρει τον Μάριο. Όλα δεν είναι ρόδινα στην Ιταλία…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bourne F. C. (1966), Α History of the Romans, Boston: D.C. Heath and Company
- Lintott A. (2000), The Constitution of the Roman Republic, Great Britain: Sutton Publishing
- Montanelli, I. (1991), Η ιστορία των Ρωμαίων, Αθήνα: Εκδ. «Τρια φύλλα»
