Το τέλος του Μεσαίωνα και οι πρόοδοι στην τεχνολογία

Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,

Τα χρονικά όρια του Μεσαίωνα είναι μακρά και κινούνται μεταξύ 4^ου-5^ου αιώνα και φτάνουν έως τα τέλη του 15^ου. Ο όρος «Μεσαίωνας», από την άλλη, όπως υποδηλώνει και η ίδια η λέξη, είναι το μέσο μεταξύ δύο χρονικών περιόδων, δηλαδή της Αρχαίας και της Σύγχρονης εποχής. Η μετάβαση, τώρα, από τη μία εποχή στην άλλη είναι μια διαδικασία που απαιτεί πολύ χρόνο και σταδιακά βήματα. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση του Μεσαίωνα, με το τέλος του να είναι μια αργή, αλλά σταθερή διεργασία.

Μερικά από τα χαρακτηριστικά του, λεγόμενου, Ύστερου Μεσαίωνα στη Δύση είναι η έλλειψη τροφίμων, καθώς λόγω της υπερεκμετάλλευσης της γης και του ασταθούς καιρού, η παραγωγή δεν ήταν ικανοποιητική. Αυτό, όμως, που αποτέλεσε ενδεικτικό της εποχής ήταν η επέλαση της πανώλης, γνωστής και ως Μαύρος Θάνατος (1347-1350), που, σε συνδυασμό με τους συνεχείς πολέμους, οδήγησε στη ραγδαία πτώση του πληθυσμού. Από την άλλη πλευρά, η Ανατολική Ευρώπη ήταν αντιμέτωπη με τις συνεχείς επιθέσεις των Οθωμανών, που κατέληξαν, τελικά, στην πτώση της Κωνσταντινούπολης, στις 29 Μαΐου 1453. Αυτά τα βασικά γεγονότα είχαν ως αποτέλεσμα την αλλαγή του κόσμου σε πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο. Έτσι, σταδιακά περνάμε από τον Ύστερο Μεσαίωνα, στον Πρώιμο Σύγχρονο Κόσμο και αργότερα στον Διαφωτισμό.

Σε αυτή την περίοδο εναλλαγής από μία εποχή σε μία άλλη, συναντάμε μεγάλη πρόοδο και στον τεχνολογικό τομέα, με νέες εφευρέσεις και εξέλιξη των ήδη υπαρχουσών. Ένας χώρος που γνώρισε μεγάλη πρόοδο, αλλάζοντας πλήρως τα παλαιότερα δεδομένα, είναι αυτός της κατασκευής όπλων, ύστερα από την εισαγωγή της πυρίτιδας. Η εφεύρεσή της έγινε από τους Κινέζους, που την χρησιμοποίησαν για πολεμικούς σκοπούς στις αρχές του 10^ου αιώνα. Αργότερα πέρασε στη Δύση, τον 13^ο αιώνα, αλλά χρειάστηκε αρκετά χρόνια μέχρι να εξελιχθεί και να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια στη μάχη, τόσο μέσω των όπλων όσο και των κανονιών.

Η μεγάλη εμφάνιση της πυρίτιδας στον πόλεμο έρχεται το 1453 με δύο σπουδαία γεγονότα. Το πρώτο το θίξαμε λίγο ακροθιγώς και δεν είναι άλλο από την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Για να συμβεί αυτό, θα έπρεπε να χτυπηθούν τα αγέρωχα τείχη της Πόλης, που δέσποζαν επί αιώνες, αποτρέποντας όλους τους επίδοξους εισβολείς. Αυτή τη φορά, όμως, οι Οθωμανοί διέθεταν ένα σημαντικό πλεονέκτημα, τα κανόνια. Για την κατασκευή τους γνωρίζουμε πως είχαν βοήθεια από τη Δύση και πιο συγκεκριμένα τον Orban, που συνέβαλε με τις γνώσεις του. Έτσι, η πολυπόθητη πρωτεύουσα έπεσε και μαζί της έκλεισε ένα μεγάλο κεφάλαιο της Μεσαιωνικής Ιστορίας. Μέσα στο ίδιο έτος, τα κανόνια χρησιμοποιήθηκαν σε έναν ακόμα σημαντικό πόλεμο, τον Εκατονταετή, με τους Γάλλους να κατακτούν το Μπορντώ, βάζοντας ένα τέλος στις μάχες. Πέραν, όμως, από τις χερσαίες επιχειρήσεις, τα κανόνια πέρασαν και στη θάλασσα, με τα πλοία να τα εντάσσουν στο δυναμικό τους.

Συνεχίζοντας στον θαλάσσιο τομέα, συναντάμε ένα όργανο πολύτιμο για τους ναυτικούς, τη μαγνητική πυξίδα. Η χρήση της τοποθετείται περί το 1300 και συνέβαλε στην ανάπτυξη των θαλάσσιων ταξιδιών, με την ανακάλυψη των «Νέων Κόσμων». Από τα σπουδαιότερα ταξίδια που πραγματοποιήθηκαν είναι ο περίπλους της Αφρικής, το 1497, από τον Vasco Da Gama, η εξερεύνηση του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας, το 1488, από τον Βαρθολομαίο Ντίαζ και η ανακάλυψη των «Δυτικών Ινδιών» από τον Χριστόφορο Κολόμβο, το 1492. Πέραν, όμως, από αυτές τις ανακαλύψεις, συναντάμε τη βελτίωση ενός οργάνου που βοηθούσε τους μύωπες να διαβάζουν και αυτό ήταν τα ματογυάλι, ο πρόδρομος των σημερινών γυαλιών.

Ένα ακόμα καθημερινό μηχάνημα που άλλαξε τον τρόπο δράσης των ανθρώπων είναι το μηχανικό ρολόι, που μπήκε δειλά δειλά στη ζωή τους κοντά στα 1300. Στην αρχή, η χρήση τους γινόταν μόνο από τους πλούσιους αριστοκράτες, καθώς ήταν ένα πολύ ακριβό μηχάνημα. Αργότερα, μπήκε και στη δημόσια σφαίρα με τις πόλεις να στήνουν σε κεντρικά σημεία μεγάλα ρολόγια. Ο χρόνος πλέον άρχισε να έχει αξία και με αυτόν τον τρόπο εμφανίστηκαν σταδιακά τα ωράρια, αλλάζοντας τον τρόπο εργασίας, καθώς στο παρελθόν υπολόγιζαν τις δουλειές τους με βάση τη θέση του ηλίου. Τα ρολόγια έγιναν προσιτά στο ευρύ κοινό μετά από τα μέσα του 17^ου αιώνα.

Το πιο γνωστό, ενδεχομένως, επίτευγμα που γνώρισε αρχικά η Ευρώπη, ήταν η εφεύρεση της τυπογραφίας, που και σε αυτή την περίπτωση τις βάσεις τις έβαλαν οι Κινέζοι. Η τυπογραφία του Γουτεμβέργιου τοποθετείται χρονικά τον 15^ο αιώνα. Με αυτή τη νέα εξέλιξη, το κόστος της παραγωγής βιβλίων έπεσε κατακόρυφα, διότι η ακριβή περγαμηνή (φτιαχνόταν από δέρματα ζώων, με ένα ζώο να παράγει μόνο τέσσερα φύλλα, τη στιγμή που για ένα μόνο αντίτυπο της Βίβλου χρειάζονταν διακόσια με τριακόσια ζώα) αντικαταστάθηκε από το οικονομικότερο χαρτί. Πλέον με ελάχιστο κόστος οι άνθρωποι μπορούσαν να τυπώσουν εκατοντάδες βιβλία, μαζικότερα και σε λιγότερο χρόνο. Συνεπώς, οι ιδέες και η γνώση μεταδίδονταν ευκολότερα και οικονομικότερα, με αποτέλεσμα, σε βάθος χρόνου, να μειωθεί ο αναλφαβητισμός.

Πρόοδο θα συναντάμε τους επόμενους αιώνες και στις επιστήμες, τις τέχνες, την οικονομία και αλλού, κάτι που δημιουργεί ένα νέο σκηνικό, αυτό της Σύγχρονης Εποχής. Αυτό, ασφαλώς, δε σημαίνει πως κατά τον Μεσαίωνα δε συναντάμε άνθηση στις επιστήμες, τις τέχνες, τον πνευματικό βίο κ.λπ., απλώς οι τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας πλέον έχουν άλλα χαρακτηριστικά.

Συνοψίζοντας, το πέρασμα από τον Μεσαίωνα στη Σύγχρονη Εποχή ήταν μια διαδικασία σταδιακή και μακροχρόνια, με αλλαγές σε πολλούς τομείς της ζωής των ανθρώπων, όπως της τεχνολογίας. Τα νέα όπλα διαφοροποίησαν τον τρόπο του πολέμου, καθιστώντας τον πιο αποτελεσματικό, η εξέλιξη των ναυτικών οργάνων άνοιξε το δρόμο για καινούργιες ανακαλύψεις, συνδέοντας κόσμους που μέχρι πρότινος δε γνώριζαν την ύπαρξη ο ένας του άλλου, εμφανίζονται αντικείμενα καθημερινής χρήσης που βοηθούν τη ζωή τους και την οριοθετούν χρονικά και τέλος η γνώση μπορεί να διαμοιραστεί ευκολότερα, ανοίγοντας νέους πνευματικούς ορίζοντες.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Burns, M. Edward (2020), Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, μτφρ. Δαρβέρης Τάσος, Αθήνα: Εκδ. Επίκεντρο
• Οικονόμου, Μιλτιάδης (2014), Ο Δυτικός Μεσαίωνας και η μετάβαση στη Νεωτερικότητα, Αθήνα: Εκδ. Εκάτη
• Berstein Serge, Milza Pierre (1997), Ιστορία της Ευρώπης, τόμος Α΄, Από την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη, 5^ος-18^ος αιώνας, μτφρ. Δημητρακόπουλος Αναστάσιος, Αθήνα: Εκδ. Αλεξάνδρεια