Της Χριστίνας Κυράντζη,
Απ’ όλους τους λαούς, οι Έλληνες ονειρεύτηκαν το όνειρο της ζωής με τον πιο όμορφο τρόπο.- Βόλφγκανγκ Γκαίτε, (1749-1832)
Η Αθήνα, έπειτα από νικηφόρες μάχες κατά των Περσών στη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ., έχοντας ήδη δημοκρατικό πολίτευμα, γίνεται ένα σημαντικό κέντρο στο οποίο συρρέουν καλλιτέχνες και γλύπτες από διάφορες περιοχές, οι οποίοι εμπλουτίζουν τα οικοδομήματα και τα μνημεία της πόλης με μοναδικά έργα. Σταδιακά, η άνθηση των τεχνών οδηγεί σε μία εποχή πνευματικής δημιουργίας. Οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν έναν πολιτισμό βασισμένο στην παρατήρηση της φύσης, την αγάπη για το σώμα τους, το σχέδιο, το χρώμα και την ανάγκη τους να καταγράψουν το παρόν και το παρελθόν.
Σε προηγούμενους αιώνες, κατά τη διάρκεια του 8ου και 7ου, υπήρξε ενδιαφέρον για τη μνημειακή χρήση της τέχνης. Όμως, η ελληνική τέχνη γίνεται στην πραγματικότητα μνημειακή λίγο αργότερα, κατά την αρχαϊκή εποχή, τον 6ο αιώνα π. Χ., ύστερα από επιρροές που δέχτηκε από την Εγγύς Ανατολή και την Αίγυπτο. Τα γλυπτά της μνημειακής τέχνης προορίζονταν κυρίως να τοποθετηθούν σε ιερά και νεκροταφεία. Τα βασικά χαρακτηριστικά τους ήταν το υλικό από το οποίο κατασκευάζονταν, καινοτόμο για την εποχή, το μάρμαρο. Το φυσικό ή υπερφυσικό μέγεθός τους και τα στοιχεία των αναθετών που ήθελαν να αναδείξουν, όπως την κοινωνική τους θέση, την οικονομική επιφάνεια και την καταγωγή τους.
Η μνημειακή τέχνη περιλαμβάνει διαφόρους τύπους γλυπτών. Είχαν διαφορετικές χρήσεις ανάλογα με τον τόπο που θα στήνονταν, συνήθως σε ιερά και Αγορές. Ο βασικός τύπος του 6ου αιώνα, της απαρχής της μνημειακής τέχνης είναι οι κούροι και οι κόρες. Εικόνιζαν όρθιες νεαρές γυναίκες και νεαρούς άνδρες. Οι κούροι εμφανίζονται ήδη από τον 7ο αιώνα. Είχαν τα χέρια τους τεντωμένα και κολλημένα στα πλευρά και το αριστερό πόδι τους ελάχιστα πιο μπροστά να θυμίζει στάση βηματισμού. Αρχικά, είχαν μακριά μαλλιά και το μέγεθός τους ήταν συχνά φυσικό, ακόμη και υπερφυσικό, από 2 έως 3 μέτρα, που έφταναν ακόμη και τα 10. Οι κόρες κάνουν την εμφάνισή τους μαζί με τους κούρους, είναι, όμως, ντυμένες, συνήθως με χιτώνα και ιμάτιο και φέρουν πλούσια κοσμήματα. Η κόμμωσή τους είναι ιδιαίτερα επιμελημένη και στο χέρι τους κρατούν ένα πτηνό, άνθος ή καρπό ως προσφορά.
Ο σκοπός για τον οποίο οι κούροι και οι κόρες φιλοτεχνήθηκαν κατά αυτόν τον τρόπο δεν ήταν η ρεαλιστική τους απόδοση, αλλά κυρίως η διακοσμητικότητα. Δεν ήταν, όμως, τα μοναδικά γλυπτά της αρχαϊκής εποχής. Κάποια χαρακτηριστικά έργα πλαστικής ήταν καθιστές ανδρικές και γυναικείες μορφές. Όρθιες ντυμένες ανδρικές μορφές. Ζώα και μυθικά όντα.
Εν αντιθέσει με τη σύγχρονη εποχή, στα αρχαία ελληνικά δεν συναντιούνται οι όροι «τέχνη» και «καλλιτέχνης». Οι γλύπτες στην αρχαιότητα χαρακτηρίζονταν ως δημιουργοί, δηλαδή αυτοί που έφτιαχναν κάτι με τα χέρια τους. Παρόλα αυτά, δεν έχουν σωθεί πολλά στοιχεία για την εργασία τους. Κάποια στοιχεία αντλούνται από τις επιγραφές τους στις βάσεις των αγαλμάτων. Σαφείς ενδείξεις δεν υπάρχουν ούτε για την αμοιβή τους. Το μόνο που μπορεί να αναφερθεί με σιγουριά είναι πως κάποιοι λιθοξόοι θα κατέληξαν ιδιαίτερα ευκατάστατοι ως ιδιοκτήτες εργαστηρίων.
Στη συνέχεια, κατά την κλασική περίοδο, ή αλλιώς τον Χρυσό Αιώνα (5ος αι. π.Χ.), οι γλύπτες συνέχισαν να προσφέρουν μοναδικά έργα. Ωστόσο, συγκριτικά με τον προηγούμενο αιώνα, υπάρχουν κάποιες διαφοροποιήσεις στα χαρακτηριστικά των γλυπτών έργων. Αρχίζει η ανάπτυξη του αυστηρού ρυθμού στην ελληνική πλαστική. Τα πρόσωπα φιλοτεχνούνται πιο φυσικά. Η έκφραση και η στάση των μορφών δημιουργούν μια αίσθηση σοβαρότητας. Τα γυμνά μέρη ιδίως των ανδρών αποδίδονται με ανατομική ακρίβεια. Οι ντυμένες μορφές αναδεικνύουν τη μορφή και τη στάση του ανθρώπινου σώματος. Η στάση τους είναι πιο άνετη και πειστική. Έμπνευσή τους αποτελεί το ανθρώπινο σώμα, αποδίδοντας την εξιδανικευμένη ομορφιά και το πνευματικό περιεχόμενο.
Από τους πιο φημισμένους και σημαντικούς γλύπτες αυτής της περιόδου είναι ο Φειδίας. Δημιούργησε μοναδικά αγάλματα προς τιμήν αρχαίων θεών, όπως και για σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Τα περισσότερα έργα του ήταν κυρίως πάνω σε χαλκό και όχι σε μάρμαρο, το δημοφιλές υλικό της εποχής. Ήταν ο πρώτος γλύπτης που συνδύασε χρυσό και ελεφαντόδοντο σαν υλικά στη γλυπτική τέχνη. Για τους λόγους αυτούς έχει χαρακτηριστεί ως πρωτοπόρος. Τα έργα του δεν έχουν σωθεί, όπως και τα περισσότερα γλυπτά της κλασικής περιόδου, έχουν μάλλον καταστραφεί. Παρόλα αυτά, δημιουργήθηκαν ρωμαϊκά αντίγραφα προς τιμήν του, που σώζονται μέχρι και σήμερα. Τα δύο σημαντικότερα έργα του είναι το τεράστιο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία στο ναό του Διός στην Ολυμπία και το άγαλμα της θεάς Αθηνάς στον Παρθενώνα. Και τα δύο είναι δύο φτιαγμένα από ελεφαντόδοντο και χρυσό.
Κατά τον 4ο αιώνα π. Χ., η ελληνιστική εποχή συνεχίζει την παράδοση της κλασικής περιόδου. Αρχίζουν και δημιουργούνται τοπικές σχολές που εκπροσωπούνται από σημαντικούς γλύπτες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν ο Πραξιτέλης και ο Λύσιππος. Ο Πραξιτέλης έγινε γνωστός για τα μαρμάρινα γλυπτά του, αν και υπήρξε και χαλκοπλάστης. Θεωρείται ο εισηγητής του γυναικείου γυμνού στην ελληνική τέχνη. Φιλοτέχνησε γυμνά αισθησιακά έργα. Μέχρι τότε τα γυναικεία έργα ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου ντυμένα. Τα έργα του Λυσίππου ήταν κυρίως σε χαλκό. Ήθελε να δώσει στα αγάλματά του ζωή και χαρακτήρα, να είναι ρεαλιστικά πλασμένα, όμως, πάντα μέσα σε ένα εξιδανικευμένο πλαίσιο. Έδινε σημασία ακόμη και στην παραμικρή λεπτομέρεια. Ασχολήθηκε με αγάλματα αθλητών, θεοτήτων, ηρώων και προσωπογραφίες. Έχουν όλα καταστραφεί, σώθηκαν μόνο κάποια αντίγραφα.
Η τέχνη της γλυπτικής είναι ένα μέσο, για να φανερώσει στον σύγχρονο άνθρωπο τον τρόπο που οι αρχαίοι Έλληνες έβλεπαν τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους. Στη σημερινή εποχή δεν έχουν φτάσει όλα τα έργα σώα, έχουμε, όμως, αρκετά για να κατανοήσουμε και να θαυμάσουμε το μεγαλείο της τέχνης τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ελληνική τέχνη και αρχαιολογία, 1200-30 π. Χ. , Δημήτριος Πλάντζος, Εκδόσεις Καπόν, Αθήνα, 2016.
- Η ελληνική γλυπτική, Claude Rolley, Ινστιτούτο του βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2006.
- Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, namuseum.gr, διαθέσιμο εδώ.
