Της Ιωάννας Λυμιώτη,
Για ακόμη μια φορά η προβαλλόμενη από τα μέσα ψυχαγωγίας βία καθώς και η επίδρασή της στην παιδική ψυχοσύνθεση βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων ειδικών και μη. Αφορμή αυτή τη φορά αποτελεί η νέα πρωτότυπη σειρά του Netflix “Squid game” που κυκλοφόρησε τον προηγούμενο μήνα, κεντρίζοντας το ενδιαφέρον εκατομμυρίων τηλεθεατών και θέτοντας υποψηφιότητα για τον τίτλο της πιο προβεβλημένης σειράς στην πλατφόρμα.
H κορεάτικη αυτή σειρά είναι κατά κύριο λόγο κοινωνική και εστιάζει στην ψυχολογία των ανθρώπων, όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με οριακές καταστάσεις. Όπως φαίνεται και από τον τίτλο (στα ελληνικά «Παιχνίδι του καλαμαριού»), το σενάριο ακολουθεί ένα μακάβριο παιχνίδι στο οποίο οι συμμετέχοντες, οι οποίοι αντιμετωπίζουν σημαντικά οικονομικά προβλήματα, διαγωνίζονται με στόχο ένα χρηματικό έπαθλο αξίας περίπου 33 εκατομμυρίων ευρώ. Αυτό που κάνει το παιχνίδι να ξεχωρίζει αρνητικά είναι ότι κάθε ήττα ισοδυναμεί με θανάτωση του διαγωνιζομένου.
Πρόκειται, συνεπώς, για ένα παιχνίδι επιβίωσης το οποίο βγάζει στην επιφάνεια τα πιο βίαια ένστικτα του ανθρώπου. Οι συμμετέχοντες δεν έχουν να αντιμετωπίσουν μόνο ο ένας τον άλλον στην αρένα αλλά και στην ψυχολογική αναμέτρηση. Επομένως, παρακολουθούμε με αγωνία πώς η φιλία θυσιάζεται στον βωμό του ανταγωνισμού και ο κάθε άνθρωπος λειτουργεί με γνώμονα το ατομικό του συμφέρον.
Η σειρά επικεντρώνεται στην κοινωνική διάσταση του παιχνιδιού και της ανταγωνιστικής αυτής συνθήκης ωστόσο, όλο το σενάριο περιβάλλεται από σκηνές ακραίας και μισάνθρωπης βίας. Η σκληρή αυτή προσέγγιση μπορεί να μην αποτελεί επίκεντρο της σειράς, συνιστά όμως αναμφισβήτητα πολύ χαρακτηριστικό κομμάτι της και είναι από τα πρώτα στοιχεία που παρατηρεί ο τηλεθεατής. Εξάλλου, η επιλογή αυτή του σκηνοθέτη που εξυπηρετεί την προσπάθεια να τονιστεί συμβολικά η σκληρότητα και η απανθρωπιά που χαρακτηρίζουν συχνά τις κοινωνικές σχέσεις, δικαιώνεται από το αποτέλεσμα. Ωστόσο, πάρα το γεγονός ότι μια βαθύτερη ανάλυση της σειράς φανερώνει τον συμβολικό σκοπό χρήσης της βίας, δεν είναι όλοι σε θέση να το αναγνωρίσουν. Εύλογα, λοιπόν, επικρατεί μια ανησυχία σχετικά με τις συνέπειες που η έντονη αυτή προβολή της σωματικής βίας μπορεί να έχει στους τηλεθεατές και ιδιαίτερα στα παιδιά.
Η επίδραση της τηλεοπτικής και κινηματογραφικής βίας στην ψυχοσύνθεση και τη συμπεριφορά των παιδιών δεν είναι πρωτόγνωρο ζήτημα. Από τα πρώτα κιόλας βήματα της βιομηχανίας του κινηματογράφου οι ειδικοί μελετάνε τον αντίκτυπό της σε παιδιά και εφήβους. Όσο μάλιστα εξελίσσεται η τεχνολογία και το θέαμα γίνεται όλο και πιο «ζωντανό», εντείνεται ο φόβος για το αν ο ρεαλισμός αυτός θα εντάξει τη βία στην καθημερινότητά μας. Οι πολέμιοι αυτής της άποψης έχουν από νωρίς επισημάνει ότι τα βίαια ερεθίσματα στις μέρες μας είναι πολλά και δεν προέρχονται αποκλειστικά από τον χώρο του θεάματος. Η βία, σωματική και μη, είναι μέρος της καθημερινότητάς μας και την συναντάμε είτε στο κοντινό μας περιβάλλον είτε στην έξω ζωή είτε ακόμα και στις ειδήσεις.
Πράγματι, ο σύγχρονος άνθρωπος έρχεται τόσο συχνά αντιμέτωπος με τη βία σαν κοινωνικό φαινόμενο που θα ήταν ανόητο να την αποκλείσουμε από την ψυχαγωγία του με την επίφαση ότι μπορεί να τον επηρεάσει αρνητικά. Όσον αφορά τα παιδιά όμως, το ζήτημα φαίνεται να είναι πιο περίπλοκο. Ένα παιδί μπορεί να έρχεται αντιμέτωπο με βίαιες καταστάσεις στην καθημερινή του ζωή, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι είναι σε θέση να τις διακρίνει, να τις αξιολογήσει αρνητικά και πολύ περισσότερο να δημιουργήσει ασπίδες απέναντί τους. Ιδιαίτερα όταν αυτή η βία είναι κομμάτι ενός ψυχαγωγικού προγράμματος που ιντριγκάρει το παιδί και εγείρει τόσο το ενδιαφέρον του όσο και τις αισθήσεις του, είναι πολύ πιθανό να το επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό.
Για τον λόγο αυτό, έχουν γίνει κατά καιρούς πολλές προσπάθειες προκειμένου τα παιδιά να προστατευθούν από την καταλυτική επίδραση που κάποιες βίαιες σκηνές μπορούν να έχουν στη συμπεριφορά τους. Κάθε ταινία ή τηλεοπτική σειρά, πριν κυκλοφορήσει, ελέγχεται προσεκτικά από ειδικούς παιδοψυχολόγους και συμβούλους προκειμένου να τοποθετηθεί η κατάλληλη ηλικιακή σήμανση. Όσον αφορά τον κινηματογράφο είναι σχετικά πιο εύκολο να ενεργείται ορθός έλεγχος ώστε τα παιδιά να μπορούν να παρακολουθήσουν προγράμματα της ηλικίας τους που δεν περιλαμβάνουν σκληρές εικόνες Από την άλλη, η τηλεόραση που πλέον έχει μια θέση σε κάθε σπίτι, δεν προσφέρει τη δυνατότητα ευρύ ελέγχου και εκεί ωστόσο υπάρχει κατάλληλη φροντίδα προκειμένου να υπάρχει ορθή σήμανση που να ενημερώνει κατάλληλα τους γονείς για την καταλληλόλητα ενός προγράμματος. Σε πλατφόρμες όπως το Netflix, μάλιστα, δίνεται η δυνατότητα στον γονέα να έχει εικόνα των προγραμμάτων που παρακολουθεί το παιδί του και να μπορεί να αποκλείσει από παρακολούθηση κάποια που κρίνει ως ακατάλληλα.
Παρά τις προσπάθειες αυτές όμως η αλήθεια είναι ότι τα παιδιά εξακολουθούν να μην είναι απολύτως προστατευμένα από σκηνές βίας και αυτό συμβαίνει κυρίως λόγω της κοινωνικής πίεσης που συχνά επικρατεί στο περιβάλλον τους. Συγκεκριμένα, ακόμα και αν κάτι είναι ακατάλληλο, εάν αρκετοί συνομήλικοι από το περιβάλλον του παιδιού το έχουν παρακολουθήσει, είναι πολύ πιθανόν να αισθανθεί πίεση να ακολουθήσει. Σε αυτή την περίπτωση, μάλιστα, πολλοί γονείς ενδίδουν στην επιθυμία αυτή του παιδιού γιατί φοβούνται μήπως νιώσει κοινωνικά περιθωριοποιημένο. Ιδιαίτερα σήμερα που τα social media κυριαρχούν ακόμα και στις σχέσεις παιδιών μικρής ηλικίας η κοινωνική αυτή πίεση μπορεί να γίνει ιδιαίτερα έντονη για ένα παιδί που θέλει να νιώθει μέρος του συνόλου. Αυτό ακριβώς έγινε στην ουσία και με το “Squid game”, το οποίο σχεδόν αμέσως έγινε ένα “must see” για όλη τη νεολαία.
Δεν είναι λίγα λοιπόν τα παιδιά που πάρα το νεαρό της ηλικίας τους παρακολούθησαν τη συγκεκριμένη σειρά και ήρθαν σε άμεση επαφή με τις βίαιες και σκληρές εικόνες της. Τα αποτελέσματα αυτού άρχισαν ήδη να γίνονται εμφανή. Τόσο στη Βρετανία όσο και στο Βέλγιο εμφανίστηκαν περιστατικά σε σχολεία όπου μαθητές επιχείρησαν να παίξουν τα παιχνίδια της σειράς, βάζοντας δοκιμασίες και χτυπώντας τον ηττημένο. Το σχολείο, μάλιστα, αναγκάστηκε να αποστείλει ισχυρή σύσταση στους γονείς όλων των παιδιών με την οποία τους αποθάρρυνε από το να αφήσουν τα παιδιά να παρακολουθήσουν τη σειρά. Τα γεγονότα αυτά εκτός από ζωντανή απόδειξη της καθοριστικής επίδρασης των βίαιων σκηνών στα παιδιά, αποτελεί μόνο ένα μικρό δείγμα από το τι πρόκειται να ακολουθήσει. Όσο συνεχίζεται η επικράτηση του “Squid game” στην ψυχαγωγία των παιδιών τόσο θα αυξάνονται τα περιστατικά παρόμοιας εκδήλωσης βίας.
Προκειμένου, λοιπόν, να αποφευχθεί η εκδήλωση βίαιης και επικίνδυνης συμπεριφοράς από μέρους παιδιών που δεν έχουν, λόγω ηλικίας, την ωριμότητα να επεξεργαστούν τα μηνύματα της συγκεκριμένης σειράς, καλό θα ήταν να ελέγχεται με μεγαλύτερη αυστηρότητα η πρόσβασή τους σε αυτή. Ταυτόχρονα, όσον αφορά τους εφήβους, είναι σημαντικό να προσφέρεται τόσο από το σπίτι όσο και από το σχολείο η κατάλληλη διαπαιδαγώγηση προκειμένου να αντιμετωπίζουν κριτικά την τηλεοπτική βία, χωρίς να την υιοθετούν ως στάση ζωής, αλλά, αντιθέτως, αξιολογώντας την αρνητικά. Αυτό, άλλωστε, θα τους βοηθήσει να θωρακιστούν απέναντι στη βία γενικότερα και όχι μόνο στην τηλεοπτική της υπόσταση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Squid Game: Μαθητές σε βελγικό σχολείο «έπαιξαν» το πρώτο παιχνίδι ξυλοκοπώντας τους χαμένους, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το Squid Game πήγε στα σχολεία – Οι ανησυχίες των εκπαιδευτικών για τα παιδιά, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- Παιδική ηλικία και τηλεοπτικά πρότυπα βίας: ποια η σχέση τους;, psychologynow.gr, διαθέσιμο εδώ
