Του Νικόλαου Τσελέντη,
Η Αιθιοπία, η χώρα του καφέ, αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση εντός της αφρικανικής ηπείρου, καθώς διαθέτει μακραίωνη ιστορία ως ανεξάρτητη, γνωστή στο παρελθόν και με το όνομα «Αβησσυνία». Το «κύμα» της αποικιοκρατίας δεν έφθασε ποτέ μέχρι εκείνη την περιοχή, όπου υπολογίζεται πως προέρχονται οι ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι, Homo Sapiens, ενώ το μοναδικό μελανό στίγμα της πορείας της σημειώθηκε κατά την πενταετία 1936-1941, όταν δηλαδή βρέθηκε υπό ένα περίπλοκο ιταλικό καθεστώς. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1952, μετεξελίχθηκε σε ομόσπονδο κράτος, συμπεριλαμβάνοντας τα εδάφη της Ερυθραίας, η οποία κατόρθωσε να αποσχιστεί από την Αιθιοπία μόλις το 1993, κατόπιν εχθροπραξιών που αναζωπυρώνονταν διαρκώς (όπως συνέβη τα έτη 1998-2000).
Για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, η Αιθιοπία αγνοούσε την έννοια της δημοκρατίας, έχοντας στο πηδάλιο της εξουσίας της αυταρχικούς ηγέτες που εκπροσωπούσαν ίδια συμφέροντα. Χαρακτηριστική και συνάμα επιδραστική -ελέω των μεταρρυθμίσεων- υπήρξε η φυσιογνωμία του τελευταίου της Αυτοκράτορα, Haile Selassie, ο οποίος ηγεμόνευσε για 34 χρόνια, μέχρι που καθαιρέθηκε από τα εξοργισμένα κατώτατα κλιμάκια του στρατού, το 1974, υπό την καθοδήγηση του Mengistu Haile Mariam. Ο Mengistu, με τη σειρά του, εκμεταλλεύτηκε τα τεκταινόμενα και κατήργησε τον θεσμό της κληρονομικής μοναρχίας, εγκαθιδρύοντας στρατιωτική κομμουνιστική χούντα, το Derg. Ωστόσο, οι ραγδαίες εξελίξεις στον διεθνή χώρο, με τη συνακόλουθη αποδυνάμωση του «Σιδηρού Παραπετάσματος», επέφεραν την πτώση της στρατιωτικής κυβέρνησης, το 1987, εγκαινιάζοντας μια περίοδο εκδημοκρατισμού.
Η αλλαγή του πολιτεύματος και η απομάκρυνση του Mengistu και των αξιωματούχων του οφείλονται στη δράση του Επαναστατικού, Δημοκρατικού Μετώπου του Λαού της Αιθιοπίας (The Ethiopian People’s Revolutionary Democratic Front – EPRDF), που εν τοις πράγμασι συνιστά έναν εθνοτικό, φεντεραλιστικό, πολιτικό συνασπισμό, αποτελούμενο από 4 κυρίαρχα κόμματα: το Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο του Tigray (TPLF), το Δημοκρατικό Κόμμα της Amhara (ADP), το Δημοκρατικό Κόμμα του Oromo (ODP) και το Λαϊκό Δημοκρατικό Κίνημα της Νότιας Αιθιοπίας (SEPDM). Η παραπάνω συμμαχία, λοιπόν, το 1994 τροποποίησε το Σύνταγμα της χώρας, δημιουργώντας πρόσφορο έδαφος για τη διεξαγωγή των πρώτων πολυκομματικών εκλογών, έναν χρόνο μετά, και εδραιώνοντας ουσιαστικά την αδιαμφισβήτητη κυριαρχία του EPRDF.
Παρά τη φαινομενικά θετική εξέλιξη των πραγμάτων στην πολιτική ζωή της Αιθιοπίας, το ERPDF, εξαιτίας της πολυμορφικής του σύστασης, θεωρήθηκε πανάκεια και κατόρθωσε να διατηρήσει τα ηνία επί μακρόν, φιμώνοντας σχεδόν εξ ολοκλήρου οιαδήποτε αντιπολιτευτική φωνή. Ακόμη, ο αρχηγός του κράτους δεν είχε προκαθορισμένης διάρκειας θητεία, με αποτέλεσμα ο πρώτος Αιθίοπας Πρωθυπουργός, Meles Zenawi, να κρατήσει τη θέση του από το 1995 μέχρι τον θάνατό του, το 2012. Τον αποθανόντα διαδέχθηκε, αρχικά, ως υπηρεσιακός, και στη συνέχεια ως νόμιμα εκλεγμένος Πρωθυπουργός ο Hailemariam Desalegn, προερχόμενος από τη φυλή Wolayta και όντας ο μόνος Χριστιανός Προτεστάντης στην ιστορία της αφρικανικής χώρας. Φυσικά, ο Desalegn ανήκε κι αυτός στο ERPDF, συνεχίζοντας την άτυπη «παράδοση» που είχε καθιερωθεί.
Η ατελεύτητη πρωτοκαθεδρία του ERPDF και, δευτερευόντως, η ισχυρή εμπλοκή του TPLF σε κάθε τομέα της ζωής, λόγω προσωπικοτήτων, όπως ο Zenawi, έφεραν στην επιφάνεια μια εκτενή λαϊκή δυσαρέσκεια. Τα παράπονα του γηγενούς πληθυσμού έλαβαν τη μορφή διαδηλώσεων το 2016 και, ύστερα από πιέσεις ένθεν και ένθεν, ο Πρωθυπουργός Desalegn ανακοίνωσε την παραίτησή του στις αρχές του 2018, αφήνοντας ένα κενό στην εξουσία. Το κενό καλύφθηκε άμεσα, στις 2 Απριλίου του 2018, από τον Abiy Ahmed, έναν νεότατο πολιτικό, ο οποίος έμελλε να αλλάξει τον ρου της αιθιοπικής ιστορίας.
Ο Abiy Ahmed, «αναθρεμμένος» πολιτικά στους κόλπους του ODP, εκ πρώτης όψεως δεν διέφερε σημαντικά από τους προκατόχους του, εφόσον ήταν μέλος του κραταιού συνασπισμού των “Big 4”. Παρά ταύτα, αφ’ ης στιγμής εκλέχθηκε με πάσα νομιμότητα, προχώρησε σε ρηξικέλευθα μέτρα, τόσο σε εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό επίπεδο. Ειδικότερα, ανακοίνωσε τη διάλυση του ERPDF, αποκόπτοντας κάθε σχέση της συμμαχίας με το κόμμα των Tigray, τους οποίους κατηγόρησε ευθέως για τη σήψη του κρατικού μηχανισμού. Περαιτέρω, συστάθηκε το Κόμμα Ευημερίας (Prosperity Party) με τα εναπομείναντα κόμματα 3 του παλαιού ERPDF, υποσχόμενος ταχεία ανάκαμψη και περισσότερες ελευθερίες. Το δεύτερο σκέλος της υπόσχεσης υλοποιήθηκε, τουλάχιστον τον πρώτο καιρό, με την άρση ενός ιδιαίτερα αυστηρού νόμου ασφαλείας, στοχεύοντας στη διαφοροποίησή του από τους πολιτικούς της κάστας των Tigray. Τέλος, σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής, ο Ahmed σημείωσε μια τιτάνια νίκη, καθόσον έδωσε ένα οριστικό τέλος στις συνοριακές αψιμαχίες της Αιθιοπίας με την Ερυθραία, μέσω μιας διμερούς συμφωνίας, που του επέφερε και το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για το 2019.
Η αξιομνημόνευτη εκκίνηση του Abiy Ahmed στον πολιτικό «στίβο» τού προσέφερε τεραστίων διαστάσεων δημοφιλία, τραβώντας την προσοχή των εγχώριων, αλλά και διεθνών μέσων, εξαιτίας του προοδευτισμού του, σε συνδυασμό με το νεαρό της ηλικίας του. Το στραβοπάτημα, όμως, δεν άργησε να επέλθει, ήδη από τις αρχές του 2020, με την εμφάνιση και την ανακήρυξη της νόσου COVID-19 σε πανδημία. Ακολουθώντας τα πρότυπα της πλειοψηφίας των κρατών ανά την υφήλιο, τέθηκαν περιορισμοί στην κυκλοφορία και τη λειτουργία των επιχειρήσεων, ενώ, υπό το πέπλο του φόβου της ταχείας εξάπλωσης του κορωνοϊού, ο Ahmed ακύρωσε την προγραμματισμένη ημερομηνία των εκλογών (Αύγουστος του 2020), αφήνοντας μετέωρο το πότε αυτές θα διεξαχθούν.
Αυτή του η ενέργεια βρήκε άκρως αντίθετους τους Tigrayans, οι οποίοι, αν και αρκετά παραγκωνισμένοι στο πολιτικό γίγνεσθαι, εξακολουθούσαν να καθορίζουν τη μοίρα της δικής τους περιφέρειας, με αποτέλεσμα να αψηφήσουν τον Ahmed και να πραγματοποιήσουν τις περιφερειακές κοινοβουλευτικές εκλογές κατά τον Σεπτέμβρη. Βέβαια, η αντίδραση του Αιθίοπα Πρωθυπουργού υπήρξε δριμεία, χαρακτηρίζοντας σε πρώτη φάση την ψηφοφορία ως παράνομη και διακόπτοντας, στη συνέχεια, τη χρηματοδότηση του TPLF, ανοίγοντας κυριολεκτικά τον «Ασκό του Αιόλου». Στις 3 Νοεμβρίου του 2020, ξεκίνησαν με κάθε επισημότητα οι εχθροπραξίες μεταξύ των κυβερνητικών δυνάμεων και του Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου του Tigray, προσδίδοντας μια χροιά εμφυλίου πολέμου σε μία πολύ περιορισμένη γεωγραφική έκταση. Ή και όχι.
Μολονότι η σύρραξη εκτυλίχθηκε στο βόρειο τμήμα της χώρας, γύρω από την περιοχή Tigray, για εύλογο χρονικό διάστημα, πολύ σύντομα παρατηρήθηκαν νέες συμμαχίες των αντιμαχόμενων πλευρών και ενεπλάκησαν ολοένα και περισσότεροι δρώντες, κρατικοί και μη. Η αιθιοπική κυβέρνηση δέχθηκε την πολύτιμη αρωγή των στρατευμάτων της όμορης Ερυθραίας -χωρίς να το παραδεχθούν οι δύο χώρες-, ενώ το μέτωπο του Tigray αποκόμισε οφέλη από τις υπόλοιπες καταβεβλημένες εθνοτικές ομάδες, και κυρίως από τη φυλή Oromo. Το γεγονός αυτό πυροδότησε εκ νέου τις αιματοχυσίες, απαριθμώντας περίπου 9.000 νεκρούς, 7.000 βαριά τραυματισμένους στρατιώτες και 10.000 αιχμαλώτους. Επιπλέον, οι ζημίες, υλικές, ψυχικές και σωματικές, υπήρξαν τερατώδεις, αφού και τα δύο μέρη δεν δίστασαν να πυρπολήσουν ολόκληρους καταυλισμούς, να σφαγιάσουν αμάχους και να προβούν σε βιασμούς των γυναικών. Σαν να μην έφθαναν αυτά, απετράπη κάθε είδους ανθρωπιστική βοήθεια στους κυανοκράνους, αφήνοντας στο έλεός τους 5 εκατομμύρια ανθρώπους, εκ των οποίων οι 400.000 αντιμετωπίζουν συνθήκες λιμού.
Μέσα σε όλον αυτόν τον ορυμαγδό, οι νουθετήσεις του διεθνούς στερεώματος απέκτησαν αυστηρότερο ύφος, ζητώντας να διευθετηθεί άμεσα η διαφωνία των μετώπων με ειρηνικά μέσα, προτού επέλθουν κυρώσεις από μεριάς του. Πράγματι, το καλοκαίρι του 2021, ο Abiy Ahmed, ορώμενος την επικράτηση των ανταρτών στο πεδίο της μάχης, πρότεινε εκεχειρία, δίχως, ωστόσο, κάποιο αποτέλεσμα. Το TPLF, με την αμέριστη στήριξη του Oromo, κατάφερε και έφερε υπό τον έλεγχό του σωρεία πόλεων στα τέλη του Οκτωβρίου, με δύο από αυτές να βρίσκονται πλησίον του βασικού αυτοκινητοδρόμου που καταλήγει στην πρωτεύουσα, Addis Ababa. Απέχοντας δε μόλις μερικά χιλιόμετρα από το ισχυρότερο κέντρο της Αιθιοπίας, ο Ahmed κάλεσε τους πολίτες του να πιάσουν τα όπλα και να πολεμήσουν με αυταπάρνηση ενάντια στον εχθρό τους.
Σβήνοντας, προ ολίγων ημερών, το πρώτο του «κεράκι», ο εμφύλιος της Αιθιοπίας φαίνεται να έχει πάρει μια τροπή άνευ προηγουμένου. Η γενικευμένη σύρραξη παίρνει «σάρκα και οστά» και το μέλλον των κατοίκων φαντάζει το λιγότερο δυσοίωνο. Θα μπορέσει, άραγε, η διεθνής κοινότητα να επέμβει αποφασιστικά, ρίχνοντας την αυλαία σε μια κρίση που απειλεί τη συνολική ασφάλεια του Κέρατος της Αφρικής, ή μήπως θα επιβεβαιωθεί το όνομα της «καμένης όψης» που έλαβε η Αιθιοπία από τους αρχαίους Έλληνες;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A year on, Ethiopia decimated by civil war, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Why Is Ethiopia at War With Itself?, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Ethiopia is at war with itself. Here’s what you need to know about the conflict, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Rebels threaten Ethiopian capital as UN slams atrocities committed in Tigray conflict, CNN, διαθέσιμο εδώ
