Της Μυρτώς Ναστούλη,
Μέμφις, Αρκάνσας, Μπατόν Ρουζ, Νέα Ορλεάνη, αυτές είναι μερικές από τις πόλεις του Αμερικανικού Νότου που διασχίζει ο ποταμός Μισισιπής. Ατελείωτος και «αδάμαστος» καθώς κυλάει, συλλέγει τα πάθη και τις πίκρες των πολιτειών που βρίσκονται στον διάβα του και «χύνεται» μαζί τους στο «νοτιότερο μέρος της γης». Το Δέλτα του Μισισιπή άφησε πίσω του γενιές σκλάβων και σελίδες-εκτρώματα στην παγκόσμια ιστορία. Ευτυχώς, άφησε και τα blues, ως «κληρονομιά» και υπενθύμιση του απάνθρωπου της εποχής.
Αναπόφευκτα επηρεασμένα από τις μουσικές παραδόσεις της αφρικανικής ηπείρου, κυρίως της δυτικής και κεντρικής, τα πρώτα μπλουζ είχαν τη μορφή απεύθυνσης – απάντησης, χαρακτηρίζονταν από έντονο ρινικό τονισμό και την εναλλαγή ανάμεσα σε πολλές διαφορετικές νότες κατά τη διάρκεια μίας μόνο συλλαβής, το λεγόμενο melisma ή vocal runs. Κύριο χώρο «εκκόλαψης» της μπλουζ μουσικής αποτελούσαν οι ατελείωτες εκτάσεις στις οποίες εργάζονταν οι σκλάβοι. Κάτω από τον καυτό ήλιο, τη βροχή και τα άγρυπνα μάτια των αφεντικών τους, κρατούσαν ένα σταθερό ρυθμό δουλειάς βασισμένο στο τέμπο του τραγουδιού μέσω της συλλογικής συμμετοχής σε αυτό. Κυρίως βέβαια, «εκτόνωναν» την αγανάκτησή τους απέναντι στη γεμάτη αδικίες ζωή τους, μιλώντας πολύ συχνά στον Θεό τους και ζητώντας του να τους απαλλάξει από τα βάσανά τους.
Ο Θεός «εισχωρούσε» στη μπλουζ, φυσικά και μέσω της εκκλησίας και των τραγουδιών spirituals, που πρωταγωνιστούσαν στις θρησκευτικές λειτουργίες. Η πεντατονική κλίμακα (ο ήχος της οποίας αποδίδεται αν παιχτούν μόνο τα 5 μαύρα πλήκτρα μίας οκτάβας στο πιάνο), που τη συναντάμε στη λαϊκή μουσική πολλών λαών, υπήρξε βάση για τη μελωδία των χορωδιακών spirituals. Με το πέρασμα του χρόνου και την προσθήκη των λεγόμενων Blue Notes, πρόσθετων αλλοιωμένων νοτών σε συγκεκριμένα σημεία της πεντατονικής κλίμακας, οδήγησαν στη λεγόμενη Μπλου κλίμακα (Blues Scale), που αποτέλεσε βάση για τη μελωδία των μπλουζ αλλά και της τζαζ μέχρι σήμερα.
Delta Blues
Τα πρώτα μπλουζ που ηχογραφήθηκαν ήταν εκείνα στο Δέλτα του Μισισιπή, τη δεκαετία του 1920. Ήταν στην πλειονότητά τους παραδοσιακά τραγούδια των οποίων η μελωδία είχε παραλλαχθεί καθώς διαδίδονταν από στόμα σε στόμα, ενώ οι στίχοι τους είχαν προσαρμοστεί ώστε να εκφράζουν τις συνθήκες της εποχής και αποτέλεσαν το «μοντέλο» του είδους για τις επόμενες δεκαετίες. Στο αρχικό αυτό στάδιο, κυρίαρχο ρόλο είχε η φωνή και οι απλοί αλλά δυναμικοί στίχοι, που συνοδεύονταν από την εύκολα προσβάσιμη κιθάρα και φυσαρμόνικα. Η Ma Rainey και η Bessie Smith είναι από τις πιο γνωστές και χαρακτηριστικές τραγουδίστριες της περιόδου.
Country Blues
Από το 1925 κι έπειτα, οι δισκογραφικές εταιρείες ξεκίνησαν να επενδύουν στους αγρότες που ασχολούνταν ερασιτεχνικά με τη μουσική, καθώς το κόστος των επαγγελματιών άρχισε να ανεβαίνει αισθητά. Η τιμή για την ηχογράφηση ενός τραγουδιού κυμαινόταν στα 5 δολάρια, είτε σε μισό μπουκάλι ουίσκι για τους άνδρες. Για τις γυναίκες που τραγουδούσαν, η αμοιβή ήταν μεγαλύτερη, καθώς συνήθως φρόντιζαν να προβάλλουν τον εαυτό τους ως ανερχόμενες επαγγελματίες και να εξασφαλίζουν καλύτερες συμφωνίες.
Με την έναρξη της δεκαετίας του 1930, μεγάλος αριθμός (απελευθερωμένων πλέον) σκλάβων, μετακινήθηκε προς αστικά κέντρα του βορρά, κυρίως στο Chicago, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες ζωής και εργασίας. Οι κοινωνικές αλλαγές έφεραν και αλλαγές στην ερμηνεία των μπλουζ, με τους σόλο τραγουδιστές να μοιράζονται πλέον τη σκηνή τους με το πιάνο, το τρομπόνι, το κοντραμπάσο, το σαξόφωνο, τη τρομπέτα και τη μετατροπή των μπλουζ από «τραγούδια για τον ερμηνευτή» σε «τραγούδια για το κοινό».
Urban Blues (Chicago Blues)
Η σημαντικότερη, όμως, προσθήκη στην εκτέλεση των μπλουζ είναι εκείνη της ηλεκτρικής κιθάρας. Στα αμιγώς αφροαμερικανικού χαρακτήρα κλαμπ και μπαρ των πόλεων ξεκίνησαν οι πειραματισμοί ενσωμάτωσης του ηλεκτρονικού στοιχείου, με σόλο μακράς διαρκείας και χρήση του ενισχυτή για παραμόρφωση του ήχου, δίνοντάς του ένταση και «επιθετικότητα». Τα electric blues του ’40 και του ‘50, γνωστά και ως rhythm and blues, ανέδειξαν μια σειρά από εξαιρετικούς κιθαρίστες όπως ο B.B. King, ο Chuck Berry και ο Elmore James.
Μέχρι και τη δεκαετία του 1960, τα μπλουζ κατάφεραν να επεκταθούν και εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών, κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και την υπόλοιπη δυτική Ευρώπη. Το νέο κοινό έφερε στη δημοσιότητα μουσικούς που παρόλη τη συμβολή τους στο είδος, είχαν μείνει στο παρασκήνιο. Επιπλέον, ενώ ένας μεγάλος αριθμός ακροατών παρέμενε ευλαβικά πιστός στα προπολεμικά κλασσικά μπλουζ και τους εκπροσώπους τους, υπήρχαν και αρκετοί οι οποίοι στράφηκαν προς τη στήριξη νέων ανερχόμενων αστέρων, όπως ο John Lee Hooker, ο Muddy Waters και ο T-Bone Walker. Η γενικότερη εξέλιξη του είδους σε συνδυασμό και με τις νέες παρουσίες στον χώρο, καθόρισε τα μπλουζ δίαυλο για τη δημιουργία της rock μουσικής. Δύο από τα γνωστότερα ροκ συγκροτήματα που βασίζουν την την έμπνευσή τους στην πορεία των μπλουζ είναι οι The Rolling Stones και οι Led Zeppelin.
Για όσους βέβαια δεν αρκούνται στις ηχογραφημένες εκδοχές του διαδικτύου και επιθυμούν να βιώσουν live τη μαγεία των μπλουζ, υπάρχουν τα Blues Festivals που οργανώνονται κυρίως στις Η.Π.Α αλλά και εκτός. Το γνωστότερο όλων αποτελεί χωρίς έκπληξη το Chicago Blues Festival που επανέρχεται δυναμικά το 2022. Όσον αφορά την Ελλάδα, αφιερώματα στη μπλουζ μουσική υπήρχαν πάντοτε στα Jazz και Rock Festivals, ώσπου το 2014 διοργανώθηκε το πρώτο φεστιβάλ μουσικής αποκλειστικά για μπλουζ στην Αθήνα.
Η γοητεία των μπλουζ έγκειται στο ότι δημιουργήθηκαν από ανάγκη, για να διηγηθούν μία ιστορία, άλλαξαν και δοκιμάστηκαν μέσα στις δεκαετίες και τέλος κατέληξαν να γράφουν τα ίδια τη δική τους ιστορία, αλλά κι εκείνη επόμενων γενεών και ειδών μουσικής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Chicago Blues Festival 2022, musicfestivalwizard.com, διαθέσιμο εδώ.
- A Brief History Of The Blues, allaboutjazz.com, διαθέσιμο εδώ.
- Blues Songs: 25 Essential Tracks You Need to Know, rocksoffmag.com, διαθέσιμο εδώ.
- Ma Rainey: The Mother Of The Blues, udiscovermusic.com, διαθέσιμο εδώ.
