Της Δέσποινας Βλάχου,
Η κλιματική κρίση αποτελεί ένα από τα φλέγοντα ζητήματα της σημερινής εποχής. Είναι πολλές, μάλιστα, οι χώρες που καλούνται να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ειδικότερα σε περιοχές όπως η Λατινική Αμερική. Παράλληλα, η κλιματική κρίση και οι δυσμενείς συνέπειές της οδηγούν σε πολλές περιπτώσεις σε μεταναστευτικές ροές προς άλλα κράτη, με τον όρο «περιβαλλοντικός/κλιματικός μετανάστης» να μπαίνει ολοένα και περισσότερο στη ζωή μας. Πώς, όμως, επηρεάζει η κλιματική κρίση ένα κράτος της Λατινικής Αμερικής, όπως τη Γουατεμάλα;
Η Γουατεμάλα είναι ένα από τα πέντε λατινοαμερικανικά έθνη –μαζί με την Ονδούρα, τη Νικαράγουα, την Κολομβία και την Αϊτή– που εντοπίζονται μεταξύ των 11 χωρών που κινδυνεύουν περισσότερο από την κλιματική κρίση, λόγω ενός συνδυασμού γεωγραφικών παραγόντων και κακής διακυβέρνησης, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της αμερικανικής κυβέρνησης για το κλίμα και την παγκόσμια ανασφάλεια. Σε γενικές γραμμές, η Γουατεμάλα αποτελεί μια οικονομία που βασίζεται κυρίως στη γεωργία, γεγονός που σημαίνει πως μια ξαφνική αλλαγή στην αγροτική παραγωγή επηρεάζει άμεσα την οικονομία της, καθώς και το βιοτικό επίπεδο των πολιτών της. Περίπου το ένα τρίτο των κατοίκων της Γουατεμάλας εξαρτώνται από τους φυσικούς πόρους για τη διαβίωσή τους, γεγονός που έχει ήδη υποβαθμιστεί από την υπερεκμετάλλευση φυσικών πόρων, την αποψίλωση των δασών και τις γεωργικές πρακτικές κοπής και καύσης. Παράλληλα, η Γουατεμάλα έχει συμβάλει ελάχιστα στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, αλλά οι κάτοικοί της υποφέρουν έντονα από τις επιπτώσεις τους.
Καθώς η κλιματική κρίση επιδεινώνεται ανά τα χρόνια, η Γουατεμάλα βυθίζεται ανάμεσα σε έντονες ξηρασίες και καταστροφικές πλημμύρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι, ορισμένοι αγρότες αναγκάζονται να λάβουν δραστικά μέτρα, πουλώντας ό,τι μπορούν ή παίρνοντας δάνεια μεγάλων χρηματικών ποσών, με σκοπό να μετακομίσουν σε άλλες πόλεις εντός της επικράτειας αναζητώντας εργασία, ενώ άλλοι θα επιχειρήσουν να αλλάξουν χώρα προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Ειδικότερα, σε πολλές περιοχές της, οι κοινότητες βασίζονται σε καιρικά φαινόμενα για να θρέψουν τις οικογένειές τους. Το 2019 δημιουργήθηκε μία συνεργασία, με σκοπό την κατασκευή δεξαμενών νερού ψηλά στα βουνά, προκειμένου να αντιμετωπιστούν καλύτερα οι ολοένα και συχνότερες ξηρασίες και απρόβλεπτες βροχοπτώσεις που προκάλεσαν την καταστροφή των καλλιεργειών καλαμποκιού και φασολιών.
Οι τυφώνες Eta και Iota που χτύπησαν τη Λατινική Αμερική τον Νοέμβριο του 2020, σηματοδότησαν την πρώτη φορά που καταγράφηκαν δύο μεγάλοι τυφώνες στον Ατλαντικό Ωκεανό και ήρθαν μετά από έξι χρόνια ξηρασίας στον λεγόμενο «ξηρό διάδρομο» (Dry Corridor) της Κεντρικής Αμερικής, μια φτωχή περιοχή που είναι εξαιρετικά ευάλωτη σε ακραία καιρικά φαινόμενα όπως καταιγίδες, καταρρακτώδεις βροχές, ξηρασίες και καύσωνες – οι οποίοι γίνονται όλο και πιο έντονοι, λόγω της παγκόσμιας θέρμανσης. Οι τυφώνες αυτοί προκάλεσαν ξαφνικές πλημμύρες και κατολισθήσεις που άφησαν δεκάδες ανθρώπους εγκλωβισμένους σε μερικώς κατεστραμμένα σπίτια. Οι εποχικές καλλιέργειες φασολιών καταστράφηκαν, ενώ καμία κρατική βοήθεια δεν έφτασε ποτέ. Αξίζει να αναφερθεί ότι το 2014, μια ομάδα γεωπόνων και επιστημόνων, που εργάζονταν σε μια πρωτοβουλία με τίτλο: “Climate, Nature, and Communities of Guatemala”, συνέταξαν μια έκθεση που προειδοποίησε τους νομοθέτες σχετικά με την ευαισθησία της περιοχής σε μια νέα κλιματική απειλή. Οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών έγραψαν ότι «ήταν η πιο ευάλωτη περιοχή της χώρας μπροστά στην κλιματική αλλαγή».
Το ζήτημα της επισιτιστικής ανασφάλειας στη Γουατεμάλα
Μία από τις σημαντικότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι η επισιτιστική ανασφάλεια. Καθώς η κλιματική κρίση επιδεινώνεται, η αγροτική παραγωγή μειώνεται, με αποτέλεσμα να είναι έντονο το ζήτημα του υποσιτισμού. Η Γουατεμάλα έχει το έκτο υψηλότερο ποσοστό υποσιτισμού στον κόσμο. Ειδικότερα, περισσότερο από το ένα πέμπτο του πληθυσμού της Γουατεμάλας αντιμετωπίζει αυτό που ο ΟΗΕ περιγράφει ως «επικίνδυνα υψηλά επίπεδα επισιτιστικής ανασφάλειας». Σχεδόν τα μισά παιδιά στη χώρα κάτω των 5 ετών υποφέρουν από χρόνιο υποσιτισμό και σε ορισμένες από τις πιο ευάλωτες αγροτικές κοινότητες, ο αριθμός αυτός είναι σημαντικά υψηλότερος, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ. Τα στοιχεία, μάλιστα, δείχνουν ότι η υπέρμετρη αύξηση των κρουσμάτων οξύ υποσιτισμού σημειώθηκε στις περιοχές που επλήγησαν περισσότερο από τις πλημμύρες και τις καταστροφές που προκλήθηκαν από τους τυφώνες Eta και Iota. Επιπλέον, αξίζει να αναφερθεί ότι και οι τοπικοί πολιτικοί παράγοντες είναι σημαντικοί. Η έλλειψη νερού και τροφίμων, καθώς και η φτώχεια, συνδέονται αιτιωδώς με την άνιση κατανομή των καλλιεργήσιμων εδαφών: περίπου το 2% του πληθυσμού της Γουατεμάλας ελέγχει το 70% του συνόλου της παραγωγικής γεωργικής γης. Στην περιοχή Chiquimula, το 71% των ανθρώπων ζει στη φτώχεια και το 40% σε ακραία φτώχεια. Με λιγοστούς πόρους, ελάχιστη ή καθόλου κρατική βοήθεια και πολλές μη κυβερνητικές οργανώσεις που αγωνίζονται για να αντιμετωπίσουν την, άνευ προηγουμένου, αύξηση της επισιτιστικής ανασφάλειας στη Λατινική Αμερική, πολλοί πολίτες της Γουατεμάλας έφυγαν αναζητώντας εργασία και ασφάλεια.
Η μετανάστευση προς τις Η.Π.Α.
Η Κεντρική Αμερική παραμένει μια από τις πιο επικίνδυνες περιοχές του κόσμου εκτός εμπόλεμης ζώνης, όπου ένα μείγμα βίας, φτώχειας και διαφθοράς έχει αναγκάσει εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να κατευθυνθούν βόρεια, αναζητώντας ασφάλεια. Ωστόσο, εν μέσω μιας βαθύτερης παγκόσμιας κλιματικής κρίσης, η ξηρασία, η πείνα και η έλλειψη φυσικών πόρων αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο ως κύριοι παράγοντες της φυγής. Η μετανάστευση από τη Γουατεμάλα προς τις Η.Π.Α., η οποία ήταν σταθερή από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, έχει εκτοξευθεί τα τελευταία χρόνια. Ο αριθμός των ασυνόδευτων παιδιών έχει επίσης αυξηθεί: οι αμερικανικές Αρχές κατέγραψαν είκοσι δύο χιλιάδες παιδιά από τη Γουατεμάλα το 2018, περισσότερα από αυτά από το Ελ Σαλβαδόρ και την Ονδούρα μαζί. Μεγάλο μέρος αυτής της μετανάστευσης προήλθε από τις δυτικές περιοχές. Από τους ενενήντα τέσσερις χιλιάδες μετανάστες που απελάθηκαν στη Γουατεμάλα από τις Η.Π.Α. και το Μεξικό το 2018, περίπου οι μισοί προέρχονταν από αυτήν την περιοχή. Λόγω της πανδημίας, η μεταναστευτικές ροές προς τις Η.Π.Α. μειώθηκαν, με τους αριθμούς, ωστόσο, να αυξάνονται γρήγορα. Επιπλέον, η Υπηρεσία Τελωνείων και Προστασίας Συνόρων των Η.Π.Α. ανέφερε περισσότερες από τριάντα χιλιάδες προσπάθειες μεταναστών να περάσουν στις Η.Π.Α. από τη Γουατεμάλα στα νοτιοδυτικά σύνορα τον Απρίλιο.
Οι ειδικοί τονίζουν ότι η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να εκτοπίσει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, καθώς η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, οι υψηλότερες θερμοκρασίες και τα συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα αναγκάζουν τους ανθρώπους να αλλάξουν τόπους κατοικίας. Σε μέρη που ήδη αντιμετωπίζουν υψηλά επίπεδα φτώχειας, διαφθοράς και συγκρούσεων, οι επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη μπορεί να φτάσουν σε ένα εύθραυστο σημείο καμπής για ορισμένες από τις πιο ευάλωτες κοινότητες του κόσμου. Η κατάσταση αυτή ήδη υπάρχει στη Γουατεμάλα. Χωρίς περικοπές στις παγκόσμιες εκπομπές ρύπων, είναι πιθανό η υπερθέρμανση του πλανήτη να δημιουργήσει «κλιματικούς μετανάστες» σχεδόν σε κάθε ήπειρο.
Εν κατακλείδι, στη Γουατεμάλα η κλιματική αλλαγή θέτει προκλήσεις στους μακροπρόθεσμους αναπτυξιακούς στόχους. Η κλιματική αλλαγή θα αυξήσει τους κινδύνους καταστροφών σε περιοχές που αστικοποιούνται ταχέως με εξαιρετικά ασταθείς φυσικές υποδομές και στις παράκτιες περιοχές του Ειρηνικού. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα ακόμη περισσότερους μετανάστες που φεύγουν με σκοπό την αναζήτηση μιας καλύτερης και ασφαλέστερης ζωής, ζήτημα που απαιτεί ταχεία επίλυση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Banerjee N., Climate Change Is Key Part of Understanding Migration, GAO Tells Trump Administration, Inside Climate News, διαθέσιμο εδώ
- Beltran C. P., Chow D., Hungry and desperate: Climate change fuels a migration crisis in Guatemala, NBC News, διαθέσιμο εδώ
- Blitzer J., How climate change is fuelling the U.S. border crisis, The New Yorker, διαθέσιμο εδώ
- Lakhani N., ‘So many have gone’: storms and drought drive Guatemalans to the US border, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Lakhani N., ‘People are dying’: how the climate crisis has sparked an exodus to the US, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Perez S., Poverty, climate change drive Guatemala’s poor to migrate, AP News, διαθέσιμο εδώ
