Ερρίκος Δάνδολος: Ένας από τους σπουδαιότερους δόγηδες της Βενετίας

Του Δημήτρη Πέτικα,                

Η διοίκηση μιας πόλης ή γενικότερα μιας περιφέρειας αποτελούσε εκ των βασικότερων προϋποθέσεων για την επικράτηση καταστάσεων ιδιαίτερης σταθερότητας και ευδαιμονίας. Στην ουσία, ήταν το μέσο σύνδεσης και αλληλεπίδρασης των κατοίκων με την ίδια την περιοχή. Στη Βενετία, ιταλική πόλη με πολλά στοιχεία μοναδικότητας ακόμη και στη σημερινή εποχή, το άτομο που ασκούσε διοικητικά καθήκοντα έφερε τον τίτλο του δόγη, με τον Ερρίκο Δάνδολο, που είναι και ο δόγης που θα μας απασχολήσει, να είναι ο 41^ος που αναλαμβάνει καθήκοντα. Ως προς τον βίο του, γεννήθηκε το 1107 και έζησε μέχρι το 1205, δεν μας παρέχονται, όμως, πληροφορίες για τα πρώτα χρόνια της ζωής του, ενώ το μόνο που μπορεί κανείς να πει με ακρίβεια είναι ότι είχε δύο αδερφούς, τους Andrea και Giovanni, ενώ ο πατέρας του, Vitale, ήταν σύμβουλος του δόγη.

Η αξία και η μοναδικότητα του Ερρίκου δεν πέρασαν απαρατήρητες. Η πρώτη του αποστολή έλαβε χώρα στο πλαίσιο της κρίσης στις σχέσεις του Βυζαντίου με τη Βενετία. Αυτό συνέβη κατά τα έτη 1171-1172, με αφορμή να αποτελεί η παραχώρηση συνοικιών της Κωνσταντινούπολης από τον Μανουήλ Α’ Κομνηνό, αυτοκράτορα του Βυζαντίου, στην Πίζα και τη Γένοβα, ανταγωνιστές των Βενετών. Αυτή η ενέργεια, όπως ήταν λογικό, οδήγησε πολλούς Βενετούς να εξαπολύσουν οργισμένες επιθέσεις στη συνοικία που παραχωρήθηκε στη Γένοβα. Προφανώς, επακολούθησε η αντίδραση των Βυζαντινών, με τη φυλάκιση και τη δήμευση περιουσιών των Βενετών της αυτοκρατορίας, έπειτα από αυτοκρατορική απόφαση. Τότε ανέλαβε δράση ο Ερρίκος Δάνδολος, που ταξίδεψε στο πλευρό του τότε δόγη Vitale Michiel και τον βενετικό στόλο των 120 πλοίων εναντίον της Αυτοκρατορίας. Παρόλα αυτά, οι διαπραγματεύσεις και κάθε προσπάθεια συμφωνίας για τερματισμό των ποινών αυτών ήταν άκαρπες και οδηγούνταν σε διαρκή αδιέξοδα, με το «κερασάκι στην τούρτα» να αποτελεί ο λοιμός που ξέσπασε στο βενετικό πλήρωμα, αναγκάζοντας τους Βενετούς να επιστρέψουν άπρακτοι πίσω στα εδάφη τους. Εκεί, τον τότε δόγη Michiel θα περίμενε η λαϊκή αγανάκτηση, καθώς, όταν γεννά κανείς προσδοκίες σε ένα τεράστιο κοινό, υπάρχουν και οι ανάλογες απαιτήσεις, κάτι που πιθανόν μας οδηγεί σε ένα συμπέρασμα ότι ο δόγης είχε θεοποιήσει τη Βενετία και είχε υποτιμήσει τους Βυζαντινούς. Το φινάλε εκείνου ήταν η θανάτωσή του από τον λαό. Στη συνέχεια, βέβαια, έγιναν κι άλλες προσπάθειες για να επέλθει συμφωνία με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Ο Ερρίκος Δάνδολος διαδέχθηκε τον Orio Mastropiero την 1^η Ιουνίου 1192 στο αξίωμα του δόγη, ενώ ήταν ήδη πάνω από 80 ετών. Αφού πρώτα έδωσε τον «δουκικό όρκο», προέβη σε αρκετές μεταρρυθμίσεις. Ως προς τη νομισματική πολιτική, οδηγήθηκε σε σημαντικότατες αλλαγές για το ίδιο το νόμισμα, που ήταν η ασημένια δεκάρα κι εκείνη την περίοδο αντιμετώπιζε μια διαρκή υποτίμηση, που, συνδυαστικά με την κατάσταση που επικρατούσε στην Κωνσταντινούπολη στον ίδιο τομέα, έκαναν τον Δάνδολο να ασχοληθεί σοβαρά με αυτό το ζήτημα. Πιο συγκεκριμένα, εισήγαγε τρία διαφορετικά νομίσματα: τη μισή δεκάρα, διακοσμημένη με έναν σταυρό και τον Άγιο Μάρκο στις δύο όψεις της, με ποσοστό ασημιού στο 5%, το τέταρτο της δεκάρας, καθώς και το ασημένιο γρόσι, το πρώτο νόμισμα υψηλής καθαρότητας που κυκλοφορούσε στους λαούς του Δυτικού κόσμου, έπειτα από πέντε αιώνες αδράνειας.

Η περίοδος κατά την οποία ο Δάνδολος είχε το αξίωμα του δόγη συνέπεσε με εκείνη των Σταυροφοριών και ειδικότερα της καταστροφικής για το Βυζάντιο Δ’ Σταυροφορίας. Ως αποτέλεσμα αυτής, προσαρτήθηκαν στη Βενετία πολλές σημαντικές περιοχές και πιο συγκεκριμένα τα 3/8 από τα εδάφη που πέρασαν στην κατοχή των Λατίνων γενικότερα. Από αυτό το γεγονός, δόθηκε στον Ερρίκο Δάνδολο το προσωνύμιο «Κύριος των 3/8 της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας». Συμπληρωματικά, εκείνος αγόρασε έναντι υψηλών αντιτίμων και άλλες περιοχές για λογαριασμό της Βενετίας, όπως την Κρήτη από τον Βονιφάτιο Μομφερρατικό.

Μελετώντας κανείς τις επιτυχίες του Ερρίκου, θα μπορούσε να πει ότι η ζωή του ήταν άξια θαυμασμού και δίχως προβλήματα, κάτι τέτοιο, όμως, στην πράξη δεν ισχύει, καθώς τα προβλήματα δεν παύουν να ελλοχεύουν ή ακόμα και να υπάρχουν, όσο σπουδαία προσωπικότητα και να είσαι. Ο Ερρίκος τυφλώθηκε από τους Βυζαντινούς στην εκστρατεία του 1171, σύμφωνα με τα «Χρονικά του Novgorod», ενώ, κατά τον ιστορικό Thomas F. Madden, υπέστη μερική τύφλωση, έπειτα από ένα βαρύ χτύπημα στο κεφάλι γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1170.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Madden, Thomas F. (1993), Venice and Constantinople in 1171 and 1172: Enrico Dandolo’s Attitude towards Byzantium, Mediterranean Historical Review.
• Madden, Thomas F. (2003), Enrico Dandolo & the Rise of Venice, The Johns Hopkins University Press.