Της Κωνσταντίνας Οικονόμου,
Σε μια εποχή που η Ε.Ε. διακηρύσσει με περηφάνια την ελεύθερη διακίνηση αγαθών, υπηρεσιών, ανθρώπων και επαγγελματιών, η επιβολή διεθνών οικονομικών κυρώσεων σε ολόκληρα κράτη (International Sanctions) φαντάζει μακρινή πραγματικότητα. Ωστόσο, το φαινόμενο έχει μεγαλύτερο εύρος απ’ όσο θα περιμέναμε.
Η όλη θεωρία πίσω από τις οικονομικές κυρώσεις φαντάζει σαν μια «γλυκιά» εθελοτυφλία. Θεωρείται ότι η πίεση που ασκείται στους πολίτες, μέσω αυτών, θα μεταστραφεί αργότερα σε πίεση προς τις κυβερνήσεις, απαιτώντας αλλαγή. Ωστόσο, υπό καθεστώτα μη δημοκρατικά, δεν υπάρχει κανένας δρόμος που να διοχετεύει την πίεση της πολιτείας προς την Κυβέρνηση. Και καθώς οι κυρώσεις, συνήθως, υποβάλλονται σε χώρες στις οποίες οι κυβερνήσεις δεν υποβάλλονται σε τακτικές, διαφανείς εκλογές, οι πολίτες δεν έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν μομφή απέναντι στα ηγετικά στελέχη, και, συνεπώς, καμία πολιτική άρσης των κυρώσεων δεν ακολουθείται. Ακόμη, όμως, και από την πλευρά των κυβερνήσεων αυτών είναι σχεδόν απίθανο να γίνουν δεκτά τα αιτήματα των πολιτών, εφόσον εισακουστούν.
Φυσικά, το βασικότερο κριτήριο αξιολόγησης των κυρώσεων αποτελεί η νομιμότητά τους και δύσκολα θα μπορούσε να υπάρξει αμφισβήτηση απέναντι σε κυρώσεις που έχει υπαγορεύσει το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, σε αντίθεση με τις μονομερείς κυρώσεις που επιβάλλονται αυθαίρετα από τα κράτη. Όμως, κυρώσεις, οι οποίες σε πρώιμη φάση ήταν νόμιμες, ενδέχεται να πάψουν να είναι, εφόσον, μετά από εύλογο χρονικό διάστημα, δεν οδηγούν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Ο κίνδυνος είναι τόσο μεγάλος, που κατά την έλλειψη επιθυμητών αποτελεσμάτων η παρεμπόδιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γίνεται πλέον το επίκεντρο και η επιχειρηματολογία πίσω από τις κυρώσεις σταδιακά ξεθωριάζει. Γι’ αυτό και η επιβολή των διεθνών κυρώσεων οφείλει να ορίζεται σε εύλογο χρονικό διάστημα και να πραγματοποιούνται τακτικές αξιολογήσεις ως προς την αποτελεσματικότητά τους.
Προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι αρνητικές συνέπειες για τους πολίτες, θα πρέπει να προτιμώνται οι επονομαζόμενες «έξυπνες κυρώσεις». Τέτοιου είδους κυρώσεις πλήττουν απευθείας τους πολιτικούς ηγέτες χωρίς να επηρεάζουν το κοινωνικό σύνολο. Θα μπορούσαν να στοχεύουν στα προσωπικά περιουσιακά στοιχεία που διατηρούν στο εξωτερικό ή την πρόσβαση στην αγορά τρίτων χωρών, ταξιδιωτικούς περιορισμούς, για μέλη της κυβέρνησης, του στρατού κτλ.
Μία αξιολόγηση που περιλαμβάνει 6 βασικά ερωτήματα προτείνεται από το Συμβούλιο
1). Επιβάλλονται οι κυρώσεις για έγκυρους λόγους; Εφόσον υπάρχει πραγματική απειλή ή παραβίαση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, τότε το Συμβούλιο μπορεί να τις εφαρμόσει. Οι άκυροι πολιτικοί λόγοι και η επιδίωξη κέρδους δεν θα πρέπει να αποτελούν γνώμονα των αποφάσεων. 2). Στοχεύουν στα εμπλεκόμενα μέρη; Οι κυρώσεις δεν θα πρέπει να επιβάλλονται σε πολίτες που δεν εμπλέκονται στη διατάραξη της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, ούτε θα πρέπει να προκαλούν παράπλευρες απώλειες σε τρίτα κράτη ή ανθρώπους. 3). Στοχεύουν στα σχετικά αγαθά και αντικείμενα; Οι οικονομικές κυρώσεις οφείλουν να μην περιορίζουν την ελεύθερη ροή βασικών ανθρώπινων αγαθών, ιατρικών παροχών ή εκπαιδευτικού υλικού. Ο στόχος θα πρέπει να αφορά την παραβίαση που έχει παρατηρηθεί. 4). Έχουν εύλογο χρονικό όριο; Οι νόμιμες κυρώσεις θεωρούνται παράνομες εφόσον προκαλούν αρνητικά αποτελέσματα, αφού η παραβίαση ή η απειλή έχει παύσει. 5). Είναι αποτελεσματικές; Οι κυρώσεις θα πρέπει να είναι εύλογα ικανές να περιορίσουν και να αναστείλουν την εκάστοτε παραβίαση ή απειλή. 6). Είναι ελεύθερες από κατηγορίες για την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημόσιας συνείδησης;
Τον προηγούμενο μήνα, το Συμβούλιο του ΟΗΕ συγκάλεσε μία συζήτηση για τις μονομερείς κυρώσεις και την επέκτασή τους σε εδάφη που δεν ανήκουν στην κυριότητά τους, και άκουσε τα ανώτατα μέλη της Επιτροπής για τα ανθρώπινα δικαιώματα να ισχυρίζονται, ότι οι κυρώσεις θα μπορούσαν να δημιουργήσουν δυσβάσταχτους περιορισμούς σε άτομα που δεν ευθύνονται για τη λανθασμένη κρατική διαχείριση και δεν έχουν συμμετάσχει σε καμία παραβίαση.
Συγκεκριμένα, οι ομιλητές Michelle Bachelet και Zhang Wanhong αντιμετώπισαν με κριτική διάθεση τη νομιμότητα των επιβαλλόμενων κυρώσεων, και αναφέρθηκαν στο ζήτημα που δημιουργεί ο περιορισμός των ιατρικών φαρμάκων και εξοπλισμών ενώπιων της πανδημίας του Covid-19.
Η κατάληξη της συζήτησης ήταν, συνολικά, μια έκκληση αφενός για την κατάργηση των μονομερών κυρώσεων, καθώς τείνουν συστηματικά να παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, και αφετέρου για την ορθολογική αντιμετώπιση των υπολοίπων κυρώσεων, με σκοπό την αύξηση της αποτελεσματικότητάς τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Bachelet calls for major re-think over impact of sanctions on human rights”, διαθέσιμο εδώ
- “High Commissioner to Human Rights Council: Sanctions can create severe and undue suffering for individuals who have neither perpetrated crimes nor otherwise borne responsibility for improper conduct”, διαθέσιμο εδώ
