Της Αννίτας Ελισσαίου,
Ένας χρόνος έχει περάσει από τις βίαιες διαδηλώσεις που ταρακούνησαν την κοινωνία και πολιτική σκηνή της Νιγηρίας, και έφεραν στο προσκήνιο ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της χώρας. Πρόκειται, φυσικά, για τις διαδηλώσεις κατά της ειδικής αστυνομικής ομάδας SARS (Special Anti-Robbery Squad), οι οποίες ξέσπασαν με αφορμή τον θάνατο ενός πολίτη από μέλη της. Δεκάδες χιλιάδες νέοι και νέες είχαν ξεχυθεί στους δρόμους τον Οκτώβριο του 2020, απαιτώντας την κατάργηση της SARS, την καταπολέμηση της διαφθοράς και την εξάλειψη της αστυνομικής βίας.
Η ομάδα SARS ιδρύθηκε το 1992 για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερα υψηλών ποσοστών εγκληματικότητας, ειδικά των κλοπών και διαρρήξεων, που ταλάνιζαν τόσο τις κεντρικές πόλεις όσο και τις επαρχίες της Νιγηρίας. Τα τελευταία χρόνια, όμως, η SARS είχε κατηγορηθεί για κακοποιήσεις κρατουμένων -υπόπτων και αθώων- αυθαίρετες έρευνες σε κατοικίες, παράνομες κρατήσεις, «φακελώματα», εκβιάσεις, ακόμα και δολοφονίες. Σύμφωνα με δεδομένα της Διεθνούς Αμνηστίας, οι υποθέσεις βασανιστηρίων ή δολοφονιών από μέλη της SARS υπολογίζονται στις 82 από το 2017 μέχρι το 2020, χωρίς όμως να έχουν αποδοθεί ευθύνες στους αστυνομικούς. Τα παράπονα και οι προβληματισμοί για τις παρανομίες και την απαράδεκτη συμπεριφορά των μελών της SARS ήταν ήδη γνωστά τόσο στην κοινωνία της χώρας όσο και σε διεθνείς και κρατικούς οργανισμούς για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όμως η δημόσια δολοφονία ενός πολίτη, η οποία απαθανατίστηκε σε βίντεο που έκανε τον γύρο του διαδικτύου, ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.
Τόσο στην πρωτεύουσα Αμπούτζα και το Λάγκος όσο και στις μικρότερες πόλεις, αγανακτισμένοι πολίτες, κυρίως νέοι, ενωμένοι υπό το σύνθημα «Τέλος στη SARS» (“End SARS”), απαίτησαν την άμεση δράση της κυβέρνησης για τον τερματισμό της βίας και τον καταλογισμό ευθυνών σε όλους τους εμπλεκόμενους αστυνομικούς. Το κίνημα έλαβε τεράστια δημοσιότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέσα από το hashtag #EndSARS, το οποίο τράβηξε την προσοχή των μέσων ενημέρωσης και των ακτιβιστών παγκοσμίως. Η κλίμακα και απήχηση των διαδηλώσεων ήταν τόσο μεγάλη, που χαρακτηρίστηκαν ως η «Αραβική Άνοιξη» της Νιγηρίας, φέρνοντας στο φως τα βαθύτατα προβλήματα δυσλειτουργίας και διαφθοράς της αστυνομίας, και την ανάγκη για μεταρρυθμίσεις.
Όπως ήταν αναμενόμενο, όμως, οι αρχές δεν αντιμετώπισαν καλά την αντίσταση του κόσμου. Στη διάρκεια των διαδηλώσεων, η χρήση του Twitter και η συναλλαγή κρυπτονομισμάτων απαγορεύτηκαν από την κυβέρνηση, προκειμένου να εμποδιστεί η οργάνωση του λαού μέσα από τα social media, και η χρηματοδότηση οργανώσεων που υποστήριζαν το κίνημα. Τα περιστατικά βίας κατά των διαδηλωτών σημειώνονταν το ένα μετά το άλλο, ενώ το αποκορύφωμα ήταν η «σφαγή» αμάχων που είχαν κατασκηνώσει στην πύλη διοδίων της περιοχής Lekki. Οι διαδηλώσεις κράτησαν για δύο εβδομάδες, πριν «σωπάσουν», όταν η αστυνομία μαζί με τις ένοπλες δυνάμεις της Νιγηρίας άνοιξαν πυρ κατά των διαδηλωτών, τους οποίους χαρακτήρισαν εγκληματίες, στο Lekki, σκοτώνοντας δώδεκα από αυτούς. Βάσει στοιχείων που έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας, 38 διαδηλωτές έχασαν τη ζωή τους από επιθέσεις της αστυνομίας και του στρατού στη διάρκεια των ταραχών.
Ένα χρόνο αργότερα, οι διαδηλώσεις παραμένουν ακόμα ένα ευαίσθητο θέμα στη Νιγηρία. Οι αρχές είχαν ισχυριστεί ότι το κίνημα ήταν αντικυβερνητικό, και πως σκοπός όσων συμμετείχαν ήταν η καθαίρεση του Προέδρου της χώρας, Muhammadu Buhari, άποψη την οποία συμμερίζεται και ο ίδιος. Μέχρι και σήμερα, η κυβέρνηση αρνείται τις βιαιότητες που έλαβαν χώρα, συγκεκριμένα σε ό,τι αφορά τα γεγονότα στο Lekki. Αξίζει να σημειωθεί, πάντως, ότι έναν μήνα πριν το ξέσπασμα των διαδηλώσεων, ο Buhari είχε παρουσιάσει μία νέα νομοθεσία, το Police Act 2020, με στόχο ουσιώδεις μεταρρυθμίσεις στο αστυνομικό σώμα. Ήταν μια κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση, δεδομένου ότι η αστυνομία της Νιγηρίας υποφέρει από μειωμένη χρηματοδότηση και ανεπαρκή εκπαίδευση, αλλά δυστυχώς δεν καρποφόρησε.
Εν τέλει, η ομάδα SARS καταργήθηκε, αλλά αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη αλλαγή που επήλθε στη Νιγηρία μετά τις διαδηλώσεις. Η κυβέρνηση μπορεί να έδωσε εντολή για τη δημιουργία δικαστικών σωμάτων με έργο την εξέταση κατηγοριών σε βάρος της αστυνομίας, αλλά κανένα από αυτά σε όλη την επικράτεια της Νιγηρίας δεν έχει καταλήξει σε κάποια απόφαση. Τα ποσοστά αστυνομικής βίας έχουν μειωθεί, αλλά οι πολίτες καταγγέλλουν ότι η στάση των αρχών δεν έχει αλλάξει. Την ίδια στιγμή, το αίσθημα ανασφάλειας παραμένει υψηλό, σε μια περίοδο όπου η εγκληματικότητα και οι απαγωγές βρίσκονται στα ύψη. Τα θύματα των διαδηλώσεων και οι οικογένειές τους έλαβαν οικονομική αποζημίωση, αλλά δεν έχουν αποδοθεί ευθύνες σε όσους προκάλεσαν τους τραυματισμούς ή τον θάνατό τους. Εκατοντάδες διαδηλωτές βρίσκονται ακόμα στη φυλακή, χωρίς να τους έχει αποδοθεί επίσημα κάποια κατηγορία, ή να έχουν βρεθεί σε δικαστήριο.
Στην «επέτειο» της επίθεσης στο Lekki, η παρουσία των αστυνομικών αρχών προκάλεσε εντάσεις μεταξύ αυτών και των πολιτών που παρευρεθήκαν στο σημείο για να τιμήσουν τη μνήμη των νεκρών, ενώ τις προηγούμενες μέρες είχαν απαγορευτεί συγκεντρώσεις και συνελεύσεις. Όσοι είχαν ζήσει τα γεγονότα, περιγράφουν ένα τεταμένο κλίμα και δηλώνουν την απογοήτευσή τους για την απουσία συστημικών αλλαγών. Γι’ αυτούς, τίποτα δεν έχει αλλάξει πραγματικά· το σύστημα που επιτρέπει τη διαφθορά και την ατιμωρησία των αστυνομικών δυνάμεων βρίσκεται ακόμα σε ισχύ, παρά τις προσπάθειές τους. Όλα τα βλέμματα είναι πλέον στραμμένα στις εκλογές του 2023, την επόμενη ευκαιρία των πολιτών για δικαίωση και… τιμωρία της κυβέρνησης για την απάντησή της στην περσινή κρίση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Nigeria’s #EndSars protests: What happened next?, BBC News, διαθέσιμο εδώ
- One year after #EndSARS protests, have Nigerian police changed?, Aljazeera, διαθέσιμο εδώ
- Year after Nigeria’s deadly protests, police still accused, AP News, διαθέσιμο εδώ
- Unease as Nigeria marks one year since #EndSARS protests, Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ
- Police fire tear gas in Lagos as protesters honoring victims of Lekki toll gate shooting spill on the streets, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Nigeria’s police: few promises of reform have been kept a year after #EndSARS protests, The Conversation, διαθέσιμο εδώ
