Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Η ανεργία, είναι μια λέξη που κυριαρχεί στο δημόσιο λεξιλόγιο:
«Θα χρειαστεί να φτάσουμε τουλάχιστον στο 2023 για να αντισταθμιστούν οι απώλειες των θέσεων εργασίας που προκλήθηκαν λόγω της πανδημίας… Η παγκόσμια ανεργία αναμένεται, σύμφωνα με την εκτίμηση του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ILO-WESO Trends 2021), να ανέλθει σε 205 εκατ. άτομα το 2022, ξεπερνώντας σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο των 187 εκατ. το 2019. Αυτό αντιστοιχεί σε ποσοστό της ανεργίας 5,7%. Εξαιρουμένης της περιόδου της πανδημικής κρίσης, ένα τέτοιο ποσοστό παρατηρήθηκε για τελευταία φορά το 2013» (In, 2021).
«Στο 38,2% αναρριχήθηκε η ανεργία των νέων στην Ελλάδα κατά το β’ τρίμηνο του τρέχοντος έτους, καταγράφοντας αύξηση 2,2 ποσοστιαίων μονάδων σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2020» (Ναυτεμπορική, 2021α).
Η ανεργία, και όχι η ενίσχυση της οικονομίας, εμφανίζεται ως το σημαντικότερο πρόβλημα της Αμερικής, σύμφωνα με την Υπουργό Οικονομικών των Η.Π.Α., καθώς έχει σημαντική επίπτωση στην ευημερία των ανθρώπων (Ναυτεμπορική, 2021β). Αντίστοιχες ανησυχίες έχουν και 12 χιλιάδες επιχειρηματικοί ηγέτες 127 χωρών, όπου σε έρευνα του World Economic Forum (WEF), θεωρούν την ανεργία το μεγαλύτερο πρόβλημα των επόμενων 10 ετών (Aljazeera, 2020). Επίσης, δεν απασχολεί μόνο τον ανεπτυγμένο κόσμο, αλλά και χώρες όπως η Ινδία (Deka, 2021) και η Νότια Αφρική (GroundUp, 2021).
Συγκεκριμένα στην Ελλάδα, τα αποτελέσματα της φετινής δημοσκόπησης που διενεργήθηκε από τις 2 έως τις 8 Ιουνίου για λογαριασμό του OPEN από την ALCO δείχνουν ότι το 49% θεωρεί την ανεργία το πιο σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα, ακολουθώντας με μεγάλη διαφορά η πανδημία, το μεταναστευτικό, οι σχέσεις με την Τουρκία και η υψηλή φορολογία, όπως παρουσιάζονται παρακάτω.
Σε αυτό το σημείο, να τονίσουμε ότι δεν πρέπει να ταυτιστεί η έντονη ανησυχία για την ανεργία στο σοκ της πανδημίας, καθώς, το 2006, οι Ευρωπαίοι στο τακτικό Ευρωβαρόμετρο απάντησαν ότι η ανεργία είναι η σημαντικότερη πηγή ανησυχίας, ακολουθώντας με μεγάλη διαφορά η οικονομική κατάσταση (Ναυτεμπορική, 2006).
Αν και το πρόβλημα της ανεργίας εμφανίζεται ως η μεγαλύτερη πρόκληση της εποχής μας, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το πρόβλημα αυτό είναι σχετικά πρόσφατο. Η ανεργία γίνεται σημαντική στον βαθμό που η εξασφάλιση μιας θέσης μισθωτής απασχόλησης αποτελεί τη μόνη ή τη σημαντικότερη δυνατότητα αυτών των ομάδων να αποκτήσουν τους αναγκαίους πόρους (εισοδήματα) που επιτρέπουν την επιβίωση, από τη στιγμή δηλαδή που η εξασφάλιση εισοδήματος με τη μορφή μισθού γίνεται κρίσιμη, αν όχι και αποφασιστική, παράμετρος της βιολογικής και κοινωνικής αναπαραγωγής των εργαζομένων (Δεδουσόπουλος, 2004). Βασική προϋπόθεση της ανεργίας είναι μια οικονομία στην οποία η αγορά εργασίας διαδραματίζει τον κύριο ή τον κομβικό ρόλο καταμερισμού των εργαζομένων σε παραγωγικές ενασχολήσεις. Με άλλα λόγια, η ανεργία αποτελεί φαινόμενο των κοινωνιών, στις οποίες έχει επέλθει ο διαχωρισμός των άμεσων παραγωγών από τα μέσα παραγωγής.
Η άνοδος της αστικής τάξης, η ανάπτυξη των αστικών κέντρων και της µεταποιητικής βιοτεχνίας σε αυτά, σε συνδυσμό με την παρακµή της φεουδαρχίας με επίπτωση στην αγροτική παραγωγή, οδήγησαν στη δηµιουργία ενός µεγάλου και διαρκώς αυξανόµενου πλήθους άνεργων αγροτών και τεχνιτών, που περιφέρονταν από πόλη σε πόλη αναζητώντας εργασία. Έτσι, από τον 18ο αιώνα, οι βιοτεχνίες αυξάνονται ραγδαία και μεγάλες μάζες των περιπλανώμενων εργατών συρρέουν στα αστικά κέντρα, δημιουργώντας έναν μεγάλο αριθμό φτωχών που ζουν υπό άθλιες συνθήκες (Braudel, 1998).
Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, η οικονομία της διπλής απασχόλησης εξακολουθούσε να είναι ισχυρή, αν και η σημασία της σταδιακά περιοριζόταν. Συγκεκριμένα, το κυρίαρχο παραγωγικό µοντέλο στις οργανωµένες κοινωνίες της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, των Η.Π.Α. και άλλων χωρών, χαρακτηρίζονταν από µικρές οικοτεχνίες και εργαστήρια στις πόλεις που λειτουργούσαν στο πλαίσιο ενός νοικοκυριού και οικογενειακές αγροτικές εκµεταλλεύσεις στην ύπαιθρο. Έτσι, οι εργαζόµενοι δε συνδέονταν µε ένα συγκεκριµένο επάγγελµα ή µια οικονοµική δραστηριότητα, αλλά απασχολούνταν περιοδικά και σε οικογενειακές αγροτικές εργασίες, έχοντας έτσι µια ουσιαστικά διπλή απασχόληση.
Η οικονομία της διπλής απασχόλησης (ή των πολλαπλών ενασχολήσεων), αποτελούσε ταυτοχρόνως και τον μηχανισμό της επισφάλειας από τις τυχόν αποτυχίες και τις οικονομικές δυσπραγίες. Ως αποτέλεσμα, σε μια τέτοια οικονομία, τα προβλήματα της ανεργίας ήταν περιθωριακά και θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το πρόβλημα που αντιμετώπιζαν ήταν αυτό της υποαπασχόλησης (Τhomson, 1968). Ο άνεργος, υπό αυτό το πλαίσιο, ήταν ένας ακόμα φτωχός σε μια κοινωνία γενικευμένης πενίας και ανασφάλειας. Επίσης, η κοινωνική φιλοσοφία της εποχής είχε αποσυνδέσει το πρόβλημα της φτώχειας από το πρόβλημα της απασχόλησης και της αγοράς εργασίας, αν και αναγνώριζε τη συνάφειά τους.
Από το 1531, οι φτωχοί διαχωρίζονταν σε δύο κατηγορίες: των αξιοπαθούντων και των αναξιοπαθούντων και οι περιβόητοι Νόμοι για του Φτωχούς αποτυπώπουν την ιστορία της ανεργίας. Η βοήθεια διακρίνεται σε παροχές χρηματικές ή σε είδη για τους φτωχούς που μένουν ανεξάρτητοι και σε παροχή στέγης στα εργαστήρια-άσυλα (warehouses), με στόχο να μαθαίνουν οι φτωχοί μια τέχνη και παράλληλα να εργάζονται. Το 1834, έπειτα από μια τροποποίηση του Νόμου με σκοπό να αντιμετωπίσει ένα σύστημα που δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τη βιομηχανοποίηση, αποκρυσταλλώνεται η θέση της φιλελεύθερης σκέψης για τη φτώχεια: ο φτωχός είναι υπεύθυνος για την κατάστασή του. Με άλλα λόγια, το άτομο θεωρείται ότι μπορεί να επιμεληθεί καλύτερα τα συμφέροντά του χωρίς την κρατική παρέμβαση ή τη βοήθεια, ενώ η συνταγή για τον πλουτισμό είναι η σκληρή εργασία και η αποταμίευση.
Από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις αρχές του 20ού, οι πόλεις επεκτάθηκαν και τα εργοστάσια απλώθηκαν και οι ζωές των ανθρώπων ρυθμίστηκαν από το ρολόι και όχι από τον ήλιο (Τόμσον, 1967). Η μισθωτή απασχόληση αποκτά τα τυπικά χαρακτηριστικά της, η εργασία γίνεται κανονική, καθώς τα μεγάλα εργοστάσια συγκεντρώνουν μεγάλο μέρος μισθωτών σε ενιαίους χώρους εργασίας, επιτρέπουν τη βιομηχανική παραγωγή με την απασχόληση ημι-ειδικευμένης και ανειδίκευτης εργασίας, απαιτούν την πρόσδεση του εργαζόμενου με τη δουλειά και την επιχείρηση. Η αγορά εργασίας αναλαμβάνει, ουσιαστικά, τον κυρίαρχο ρόλο της ως μηχανισμός κατανομής της κοινωνικής εργασίας και ως μηχανισμός αναπαραγωγής της εργασίας σε μια καθορισμένη μορφή μισθωτής απασχόλησης. Σε αυτήν την περίοδο, η ανεργία αναδεικνύεται σε κοινωνικό πρόβλημα, για πρώτη φορά διακριτό από τη φτώχεια.
Στο πρώτο μέρος της επισκόπησης της ανεργίας, τοποθετήσαμε την ανεργία μέσα στο ιστορικό της πλαίσιο. Όπως επισημαίνει ο Δεσουσόπουλος (2004), η ανάγκη αυτή προκύπτει από δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, είναι επιβεβλήμένο να καταλάβουμε τις συνέχειες και τις τομές που χαρακτηρίζουν τις θεωρήσεις της ανεργίας, για να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε τη θεωρητική συμβολή των σύγχρονων θεωριών. Δεύτερον, αν η αναζήτηση των αιτιών που προκαλούν τις συνέχειες και τις τομές κατευθυνθεί σε κοινωνικές παραμέτρους, όπως τα πρότυπα εργασίας και οι κοινωνικές σχέσεις εξουσίας, η ιστορική επισκόπηση αποκτά μια ιδιαίτερη σημασία. Η κατανόησή του όχι μόνο ως κοινωνικού φαινομένου που η εμφάνισή του πρέπει να ερμηνευθεί, αλλά ως φαινομένου καθ’ εαυτού, καταγράφεται στην κοινωνική συνείδηση και την επιστημονική σκέψη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Braudel F. (1998), Υλικός πολιτισµός, Οικονοµία και Καπιταλισµός, Τόµος Β΄ (15ος – 18ος αιώνας). Τα παιχνίδια της συναλλαγής, Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος Α.Ε., Αθήνα.
- Ναυτεμπορική (2021α). Καλπάζει η ανεργία των νέων στην Ελλάδα. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/10/2021.
- Ναυτεμπορική (2006). Η ανεργία παραμένει το κυριότερο πρόβλημα για τους Ευρωπαίους. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/10/2021.
- Efsyn (2021) . Ένας στους δύο κρίνει πως η ανεργία είναι το σημαντικότερο πρόβλημα της Ελλάδας Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/10/2021.
- Τόμσον, Ε. Π. (1967). Χρόνος, Εργασιακή Πειθαρχία και Βιομηχανικός Καπιταλισμός. Μτφ Τομανάς, Θεσσαλονίκη.
- Deka, P. (2021). Unemployment in India. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/10/2021.
- Thomson, E. P. (1968). The making of the english working class, Harmonds worth.
- GroundUp (2021). Unemployment: our biggest problem. We are taking an in-depth look at the issue South Africans are most concerned about. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/10/2021.
- Ναυτεμπορική (2021β). Τζ. Γέλεν: Το σημαντικότερο πρόβλημα είναι η ανεργία. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/10/2021.
- In (2021). Απασχόληση: Πότε θα επιστρέψουμε στα προ πανδημίας επίπεδα Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/10/2021.
- Alzazeera (2020). Unemployment: The biggest risk facing the world, survey shows. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/10/2021.
- Δεδουσόπουλος, Α. (2004). Θεωρίες της ανεργίας. Τόμος Α, Εκδόσεις Τυπωθήτω, 14.
