Της Ευαγγελίας Ανδρεδάκη,
«Ψιτ κοπελιά», «Τι ωραία πόδια», «Τι είσαι εσύ», «Που πας όμορφη»: Εκφράσεις, συνοδευόμενες από κάθε είδους χειρονομίες, κραυγές και επιφωνήματα, που όλες μας έχουμε έστω και για μία φορά ακούσει περπατώντας αμέριμνες στο δρόμο, όχι γιατί προκαλούμε ούτε γιατί μας αρέσει, αλλά επειδή ο εσωτερικευμένος μισογυνισμός ορισμένων ανδρών εξωτερικεύεται ανεξέλεγκτα. Ίσως, επειδή κανείς δεν αντιδρά με αποτέλεσμα η ασέβεια να μετατρέπεται σε συνήθεια και να αντιμετωπίζεται με ανοχή όχι μόνο από τον κοινωνικό περίγυρο, αλλά και από το θύμα. Έτσι, το catcalling αποτελεί πλέον ένα φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας και μια ακόμη έμπρακτη απόδειξη πως η ισότητα των φύλων συνεχίζει να αποτελεί ένα άπιαστο όνειρο στην ανδροκρατούμενη Ελλάδα του 21ου αιώνα.
Όπως είναι λογικό ή τουλάχιστον όχι παράλογο, δεν έχουν όλες οι γυναίκες την ίδια άποψη για το catcalling, πράγμα κατανοητό και αποδεκτό με βάση τα ιδιαίτερα στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας και της προσωπικότητας κάθε γυναίκας. Αρχικά, λοιπόν, το catcalling δεν το αντιλαμβάνονται όλοι με τον ίδιο τρόπο. Για να αναπτύξουμε, όμως, την προβληματική μας πρέπει να συγκλίνουμε ετυμολογικά ως προς τον ορισμό της αγγλικής αυτής φράσης. Ο όρος, που στην αγγλική γλώσσα έχει τις ρίζες του στα μέσα του 17ου αιώνα και στα σφυρίγματα που έκαναν οι θεατές, όταν έμεναν δυσαρεστημένοι από την παράσταση, είναι κάπως δύσκολο να περιγραφεί στα ελληνικά μονολεκτικά. Περιφραστικά είναι «η παρενόχληση στο δρόμο με σφυρίγματα, επιφωνήματα ή σχόλια από άντρες προς γυναίκες». Βασικό στοιχείο της συμπεριφοράς αυτής είναι πως είναι ανεπιθύμητη και προσβάλει κατάφορα την αξιοπρέπεια των θυμάτων, αποτελεί μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης και συχνά συνοδεύεται από σεξουαλικά σχόλια, προκλητικές χειρονομίες, φωνές, άσεμνες κινήσεις ακόμη και καταδίωξη.
Εκ πρώτης όψης, τα όρια ανάμεσα στην παρενόχληση και τα κοπλιμέντα μπορεί να φαίνονται ασαφή και δυσδιάκριτα, η γραμμή όμως δεν είναι τόσο λεπτή όσο φαίνεται τελικά. Σημασία πολλές φορές δεν έχουν μόνο τα λόγια, αλλά και η προδιάθεση, ο σκοπός που τα συνοδεύει μέσα στο εξατομικευμένο κάθε φορά πλαίσιο όπου το εκάστοτε σχόλιο λαμβάνει χώρα και εξωτερικεύεται προς τον παραλήπτη του. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και μία φαινομενικά κακόγουστη ατάκα μπορεί να ειπωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποβάλει το σεξιστικό και προσβλητικό της υπόβαθρο και να περάσει στη σφαίρα του χιούμορ και της πλάκας τη στιγμή που σε άλλη περίσταση θα έφερνε τον δέκτη σε αμήχανη και δύσκολη θέση. Στην περίπτωσή μας, όμως, και για να μιλήσουμε για catcalling, τα σχόλια είναι εκ προοιμίου εμποτισμένα με σεξιστικά στοιχεία και σκοπεύουν στην ικανοποίηση και επιβεβαίωση του ανδρισμού κάποιου υποκειμένου.
Ενώ ως φαινόμενο είναι σύνηθες και ευδιάκριτη ένδειξη μίας χυδαίας νοοτροπίας, όπου η γυναίκα αντιμετωπίζεται ως πράγμα σχεδιασμένο να καλύπτει τις σεξουαλικές φαντασιώσεις κάθε άντρα, ο οποίος προκειμένου να αντιμετωπίσει τα αισθήματα κατωτερότητας και την ανασφάλεια που τον διακατέχει, προβάλλει τα συναισθήματά του απέναντι σε κάποιον, μυϊκά, έστω, πιο αδύναμο είναι παράλληλα και ένα φαινόμενο που δύσκολα αντιμετωπίζεται λόγω της εξομάλυνσης της σοβαρότητάς του ανάμεσα στον ανδρικό πληθυσμό και την κοινωνία γενικότερα. Είναι τρομακτικό πόσο εύκολα μια απερίσκεπτη φράση επηρεάζει ριζικά τον ψυχισμό και την αυτοεκτίμηση των γυναικών, ενισχύοντας παλαιολιθικές αντιλήψεις και στερεότυπα για τους ρόλους των φύλων και τη θέση τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Ένα έντονο κοίταγμα ή ένα χαμόγελο είναι σίγουρα κολακευτικό για μία γυναίκα στην περίπτωση του catcalling, όμως η όλη προσέγγιση γίνεται με υπόβαθρο χυδαιότητας, μειώνοντας την εκάστοτε γυναίκα αλλά και το γυναικείο φύλο συλλήβδην. Η συχνότητα του φαινομένου οδήγησε τον Κωνσταντίνο Κούκο σε έναν παραλληλισμό όπου με παραστατικότητα δείχνει πόσο ευμέγεθες είναι το πρόβλημα, έτσι ο κ. Κούκος παρομοιάζει το catcalling με την κυκλοφοριακή συμφόρηση στους δρόμους. Για τις περισσότερες γυναίκες, υποστηρίζει, είναι ένα αστικό φαινόμενο τόσο συνηθισμένο στη ζωή τους ώστε να μην μπαίνουν καν στη διαδικασία να το συζητήσουν.
Η αποδοχή όμως, όπως και η ανοχή, δεν είναι λύση, αλλά συμπεριφορά όπου διαιωνίζει και ενδυναμώνει αυτή την αντρική, κατά κύριο λόγο, πρακτική η οποία βασίζεται στην πεποίθηση πως το θύμα δε θα αντιδράσει και εκείνοι δε θα τιμωρηθούν. Η νοοτροπία να αγνοούμε το πρόβλημα εθελοτυφλώντας, θάβοντας στη ψυχή μας την ταπείνωση και κρύβοντας πίσω από τα δόντια μας τον φόβο είναι προβληματική και ανίκανη να επιφέρει την αλλαγή που είναι αναγκαίο να συντελεστεί για την αποδυνάμωση του φαινομένου. Η ντροπή που νιώθει το θύμα είναι αντανάκλαση εκείνης του θύτη αλλά και της κοινής γνώμης που σιωπά μπροστά στην κατάφορη προσβολή της προσωπικότητας του αποδέκτη.
Η ποινικοποίηση του catcalling θα είναι ένα πρώτο βήμα ώστε να αναγνωριστεί η σοβαρότητα του φαινομένου αλλά και το άδικο της πράξης. Η νομική κατοχύρωση θα λειτουργήσει ως δικλείδα ασφαλείας, δίνοντας την ευκαιρία στις γυναίκες να υπερασπιστούν τον εαυτό τους έναντι σε όσα τις προσβάλουν και να προφυλάξει την ιδιωτική σφαίρα των γυναικών, καθώς προκειμένου να αποφύγουν τέτοιες συμπεριφορές αναγκάζονται συχνά να αλλάζουν τις συνήθειές τους ή να περιορίζουν τις κινήσεις τους. Όσο δύσκολη και αν φαντάζει με πρώτη ματιά η απόδειξη τέτοιων περιστατικών, η θέσπιση νόμου αποτελεί το έναυσμα για την αντιμετώπιση του φαινομένου, αλλά και «όπλο» κατά των απειλών της γενετήσιας αξιοπρέπειας και του περιορισμού της γυναικείας αυτονομίας.
Το catcalling, συνεπώς, δεν είναι και ούτε πρέπει να θεωρείται ως ανθρώπινη αδυναμία, ούτε μπορεί να αποδοθεί στις ορμές του αντρικού φύλου, στην πολιτισμένη κοινωνία του 21ου αιώνα. Τα ζωώδη ένστικτα δεν έχουν καμία θέση στις κοινωνικές συναναστροφές μας και η σεξουαλική παρενόχληση απαιτείται να αντιμετωπίζεται με την αποστροφή και την κοινωνική μέριμνα που της αναλογεί. Δεν πρόκειται απλώς για την ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα, αλλά για τον υποτυπώδη σεβασμό από άνθρωπο σε άνθρωπο. Κι όταν αυτό δεν αναγνωρίζεται, πρέπει να διεκδικείται έμπρακτα αλλά και με λόγια τόσο από το θύμα όσο και από τους μάρτυρες. Είναι ευθύνη του κοινωνικού συνόλου να μην αποδέχεται σιωπηρά πρακτικές που προσβάλουν την προσωπικότητα των συνανθρώπων τους, τη δημοκρατία της χώρας τους και τις προσωπικές τους αρχές και αξίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μια συζήτηση για το catcalling, για κάτι που δεν συζητάμε όσο θα έπρεπε, popaganda.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι το catcalling;, frapress.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το πείραμα της Youtuber…για αντίστροφο catcalling | The booth+ 08/12/2020 | OPEN TV, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- Street harassment, en.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
