«Η Νύχτα των Κρυστάλλων»: Η πιο αιματηρή νύχτα της νεότερης ιστορίας

Της Αθηνάς Ζαγκώτη,

Η «Νύχτα των Κρυστάλλων» πήρε το όνομά της από τη γερμανική λέξη “Kristallnacht”, η οποία στα ελληνικά μεταφράζεται και ως η «νύχτα των σπασμένων τζαμιών». Η χρήση του όρου αυτού προφανώς αποδίδεται στα σπασμένα γυαλιά των συναγωγών, των επιχειρήσεων και των σπιτιών των Εβραίων, που εν μια νυκτί έγιναν θρύψαλα στους σκοτεινούς δρόμους της Γερμανίας. Ο Αδόλφος Χίτλερ επέμενε στην προσπάθειά του να αποκτήσει την εξουσία ολόκληρης της Ευρώπης, θέτοντας τους δικούς του κανόνες, επιλέγοντας ακόμη και τον πληθυσμό που θα πλαισίωνε τον «νέο κόσμο» του. Για τον λόγο αυτό, προέβη σε ενέργειες που θα «καθάριζαν» τον κόσμο από τα «μιάσματα».

Η Γερμανία ήδη προσπαθούσε να επεκταθεί στον ευρωπαϊκό χώρο, επιδιώκοντας να προσαρτήσει όλο και περισσότερες περιοχές στα κεκτημένα της. Στην ιδεολογία του Τρίτου Ράιχ δε «χωρούσαν» πληθυσμοί όπως ο εβραϊκός. Ο Αδόλφος Χίτλερ, πηγή έμπνευσης για αρκετούς Γερμανούς πολίτες (και συνάμα αντικείμενο απέχθειας για άλλους από αυτούς), είχε μια συγκεκριμένη προοπτική περί σύνθεσης του κόσμου, δηλαδή θεωρούσε ότι η φυλετική καταγωγή έπαιζε κεντρικό ρόλο στην ταυτότητα ενός ανθρώπου. Έπειτα, έρχονταν οι ικανότητες ή η νοοτροπία του ατόμου, οι οποίες μάλιστα εξαρτώνται από τη φυλή του. Η ιδεολογία του αυτή είναι γνωστή στην ιστοριογραφία με τον όρο «Ναζιστική Ιδεολογία». Για αρκετούς Γερμανούς, ο Χίτλερ ήταν «εμπνευστής» και σωτήρας, σε έναν κόσμο που το διαφορετικό και το ξένο προκαλούσαν τρόμο. Για τον λόγο αυτό, επεδίωκε τον «καθαρισμό» του πληθυσμού, ή αλλιώς όπως αναφέρεται ο όρος, την «Αριοποίησή» του.

Στις 9-10 Νοεμβρίου, Γερμανοί οπαδοί της ναζιστικής ιδεολογίας «βομβάρδισαν» τους Εβραίους της Γερμανίας με «πογκρόμ». Ο όρος «πογκρόμ», σύμφωνα με τον Αμερικανό ιστορικό Alan E. Steinweis, είχε τις ρίζες του στη Ρωσία και υποδηλώνει «καταστροφή, διάλυση», και γενικότερα οτιδήποτε σχετίζεται με το ρήμα «διαλύω». Σε πρώτο στάδιο, χρησιμοποιήθηκε από τους Ρώσους για να περιγράψει την οποιαδήποτε εμπλοκή τους με τους Εβραίους που ζούσαν στη χώρα, ενώ η χρήση του επεκτάθηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα. Έπειτα, ο όρος συνδέθηκε με την τραγική αυτή νύχτα του Νοεμβρίου του 1938 στη Γερμανία. Αρχικά, ο Χίτλερ δεν υποστήριζε την πρακτική του πογκρόμ ως λύση, ωστόσο αργότερα θεώρησε ότι είναι ο καλύτερος τρόπος για «να διακόψει τα προτερήματα» των Εβραίων. Κατά τον Steinweis, η “Kristallnacht” αποτέλεσε προϊόν της ήδη υπάρχουσας δυσαρέσκειας και χειραγώγησης.

Το μίσος εναντίον των Εβραίων είχε τις ρίζες του στο 1933, εποχή κατά την οποία ο Χίτλερ ανέλαβε την εξουσία. Ο αντισημιτισμός, δηλαδή η αντιπάθεια και η προκατάληψη απέναντι στο εβραϊκό στοιχείο, οδήγησαν σε όλο και περισσότερους περιορισμούς, με μέτρα κατά των Εβραίων. Στις 28 Οκτωβρίου του 1938, οι Ναζί συγκεντρώνουν περίπου 17.000 Εβραίους πολωνικής καταγωγής και τους εξορίζουν στη χώρα τους, κάτι που η Πολωνία δε δέχτηκε. Ανάμεσά τους βρίσκεται και η οικογένεια του Herschel Grynszpan, ο οποίος άμεσα σπεύδει να γνωστοποιήσει τις απάνθρωπες καταστάσεις που βιώνουν οι όμοιοί του. Μονομιάς, στρέφεται προς το γερμανικό προξενείο για καθοδήγηση. Γραμματέας στο προξενείο είναι ο Ernst vom Rath, μέλος του Ναζιστικού Κόμματος, κάτι που υποδεικνύει σαφώς ότι δε θα διευκολύνει την κατάσταση.

Στις 7 Νοεμβρίου του 1938, ο Πολωνοεβραίος Herschel Grynszpan πυροβολεί στο Παρίσι τον Ernst vom Rath. Ως δικαιολογία για την πράξη του Grynszpan θεωρήθηκε η πικρία του για τους γονείς του, οι οποίοι βρέθηκαν θύματα ανάμεσα σε χιλιάδες Πολωνοεβραίους, κατά την επιστροφή τους στη χώρα τους. Δύο μέρες αργότερα, o Rath υπέκυψε στα τραύματά του. Οι Ναζί, ορμώμενοι από το περιστατικό αυτό, εναντιώθηκαν κατά των Εβραίων, κατηγορώντας τους για συνωμοσία κατά της Γερμανίας. Στόχος τους ήταν να φανούν οι ενέργειες κατά των Εβραίων αυθόρμητες, αποτέλεσμα του θυμού των Γερμανών. Ωστόσο, όλα ήταν προσχεδιασμένα από το Ναζιστικό Κόμμα, με επικεφαλής τον Reinhard Heydrich.

Έτσι, στις 9 Νοεμβρίου, πραγματοποιήθηκε η καταστροφική ενέργεια των Γερμανών κατά του εβραϊκού πληθυσμού. Ο Γερμανός Υπουργός Προπαγάνδας, Joseph Goebbels, εκφωνώντας εμψυχωτικά λόγια στους φανατικούς του Ναζιστικού Κόμματος, κερδίζει την εμπιστοσύνη τους. Η μάζωξη των μελών του κόμματος πραγματοποιήθηκε εις μνήμην του αποτυχημένου Putsch των Ναζί, (Πραξικόπημα της Μπυραρίας/Μονάχου το 1923, κατά το οποίο ο Αδόλφος Χίτλερ επιχείρησε για πρώτη φορά να αποκτήσει με το κόμμα του την εξουσία της Γερμανίας). Ο λόγος του Goebbels ενθάρρυνε τους Ναζί, οι οποίοι με τη λήξη του ξεκίνησαν για την επιτέλεση του έργου τους. Τα Τάγματα Εφόδου των Γερμανών διατάχθηκαν να καταστρέψουν τα σπίτια, τις επιχειρήσεις και τους τόπους λατρείας (συναγωγές) των Εβραίων. Εκείνη τη νύχτα σημειώθηκαν τουλάχιστον 1.574 κατεστραμμένες συναγωγές, περισσότερα από 7.000 καταστήματα, ενώ ο αριθμός των ομήρων Εβραίων που οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης άγγιξε τους 30.000. Παρόλα αυτά, δε γνωρίζουμε με ακρίβεια τον αριθμό των Εβραίων που δεν κατάφεραν να επιβιώσουν εκείνη τη νύχτα. Βάσει εκτιμήσεων, ο αριθμός τους κυμαίνεται από 36 έως 200, ενώ, μεταξύ αυτών, θανατώθηκαν και μη Εβραίοι που ατυχώς ενεπλάκησαν. Οι βιαιοπραγίες συνεχίστηκαν έως και τις πρωινές ώρες της 10^ης Νοεμβρίου.

Μετά από δυο μέρες, στις 12 Νοεμβρίου του 1938, οι Εβραίοι διατάχθηκαν από τους Γερμανούς να «καθαρίσουν τα σπασμένα». Επιβλήθηκε στην εβραϊκή κοινότητα από τους Ναζί πρόστιμο ύψους ενός δισεκατομμυρίου μάρκων του Reich (Reichsmark), το οποίο αντιστοιχούσε σε 400.000.000 δολάρια Η.Π.Α. Το γερμανικό κράτος δεν τους αποζημίωσε ούτε στο ελάχιστο για τις καταστροφές που προξένησε, αντιθέτως κατάσχεσε τις αποζημιώσεις που θα λάμβαναν από τις ασφαλιστικές εταιρίες. Επακόλουθα, η Γερμανία απέκοψε τους Εβραίους από οποιαδήποτε δραστηριότητα που σχετιζόταν με τη δημόσια σφαίρα.

Τα γεγονότα της τραγικής αυτής νύχτας προκάλεσαν παγκόσμια κατακραυγή. Οι λαοί καταδίκασαν τη Γερμανία για το φέρσιμό της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι Η.Π.Α., οι οποίες διέκοψαν τις διπλωματικές σχέσεις τους με το γερμανικό κράτος. Οι επιθέσεις αυτές κατά των Εβραίων επεκτάθηκαν και αλλού, όπως στην Αυστρία και τη Σουδητία. Το επόμενο διάστημα, το γερμανικό κράτος προέβη στη λήψη μέτρων που απέκλειαν τους Εβραίους από οποιαδήποτε μορφή εργασίας και εκπαίδευσης. Ειδικότερα, τους στέρησαν τη δυνατότητα εργασίας στις περισσότερες θέσεις του ιδιωτικού τομέα, αφού πρωτύτερα είχαν απαγορεύσει τη συμμετοχή τους στον δημόσιο βίο. Τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας αποκλείστηκαν από οποιαδήποτε συνθήκη ζωής: τα Εβραιόπουλα εξορίστηκαν από το σχολείο, οι γονείς τους δε μπορούσαν να βγάλουν ούτε άδεια οδήγησης. Γενικότερα, παρατηρείται μια προσπάθεια εξόντωσης του εβραϊκού λαού, κάτι που με επιμονή και βία προσπάθησαν να επιτύχουν οι Γερμανοί, αλλά ποτέ δεν κατάφεραν εξ ολοκλήρου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Mazower, Mark, (2008), Η αυτοκρατορία του Χίτλερ: Ναζιστική εξουσία στην Κατοχική Ευρώπη, μτφρ. Κώστας Κουρεμένος, Αθήνα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 58-60.
• Steinweis, Alan E., (2009), Kristallnacht 1938, The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London, England.
• Η Νύχτα των Κρυστάλλων. Από την ιστοσελίδα του United States Holocaust Memorial Museum. Διαθέσιμο εδώ.
• Πογκρόμ. Από την ιστοσελίδα του United States Holocaust Memorial Museum. Διαθέσιμο εδώ.
• Η Ναζιστική ιδεολογία. Από την ιστοσελίδα του United States Holocaust Memorial Museum. Διαθέσιμο εδώ.
• Η Νύχτα των Κρυστάλλων. Άρθρο από την ιστοσελίδα Σαν Σήμερα. Διαθέσιμο εδώ.
• Λάμπου, Ε (9/11/2020), Η «Νύχτα των Κρυστάλλων» ως διεθνής ημέρα μνήμης. Άρθρο από την ιστοσελίδα Maxmag. Διαθέσιμο εδώ.