Της Διαμάντως Γεωργακοπούλου,
Τι είναι ψυχική ανθεκτικότητα; Ο όρος ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται στην ικανότητα που έχει ένα άτομο να ξεπερνάει τις αποτυχίες, να αντιμετωπίζει τις αντιξοότητες και να διαχειρίζεται επιτυχώς τις δύσκολες και στρεσογόνες καταστάσεις της ζωής. Η έννοια αυτή δεν είναι χαρακτηριστικό τέλειων ή άτρωτων ανθρώπων, ούτε σχετίζεται με την απομόνωσή τους από όλους τους κινδύνους. Όλοι γεννιούνται με κάποια «φυσική» ανθεκτικότητα, την οποία έχουν τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν ή να εξελίξουν μέσα στην πορεία της ζωής τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι επικρατεί σύγχυση σχετικά με την πραγματική σημασία του όρου. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της προσωπικότητας του κάθε ανθρώπου; Ή αφορά μία συνεχή διαδικασία προσαρμογής; Όσον αφορά αυτά τα ερωτήματα, η αλήθεια βρίσκεται πάντα κάπου στη μέση. H ανθεκτικότητα μπορεί να σχετίζεται τόσο με τις διαδικασίες όσο και με τα αποτελέσματα, δηλαδή αφενός αφορά τον τρόπο που οι παράγοντες κινδύνου και οι προστατευτικοί παράγοντες επηρεάζουν το άτομο, και αφετέρου συνδέεται με τη μελέτη τύπων συμπεριφοράς και πώς η έκθεση σε αντίξοες συνθήκες επιδρά στην προσωπικότητα του ανθρώπου.
Όταν εξετάζουμε τη ψυχική ανθεκτικότητα εις βάθος, είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε ότι δεν πρόκειται για μία απλή ή μονομερή έννοια. Σύμφωνα με τον Kenneth R. Ginburg και τη Martha M. Jablow, υφίστανται 7 αναπόσπαστα και αλληλεξαρτώμενα συστατικά της ανθεκτικότητας, τα 7 C: Επάρκεια (Competence), Αυτοπεποίθηση (Confidence), Σύνδεση (Connection), Χαρακτήρας (Character), Συμβολή (Contribution), Αντιμετώπιση (Coping), Έλεγχος (Control).
Επάρκεια, είναι η δεξιότητα αποτελεσματικής διαχείρισης των καταστάσεων και αποκτάται μέσω των εμπειριών και της αντιμετώπισης προκλήσεων. Δεν αναφέρεται στο ασαφές αίσθημα «μπορώ να τα καταφέρω» αλλά σε κατορθώματα, μικρά βήματα αλλά και μεγάλες επιτυχίες. Όσο το άτομο αποκτά ένα άθροισμα εμπειριών, είναι σε θέση να συνειδητοποιήσει τις ικανότητές του και να αναπτύξει αυτοπεποίθηση. Μέσω της διαμόρφωσης αυτοπεποίθησης, ο κάθε άνθρωπος έχει το θάρρος να αδράξει νέες ευκαιρίες και να τολμήσει χωρίς να παρεμποδίζεται από τις πιθανότητες αποτυχίας, έχοντας πίστη στις ικανότητές του.
Σύνδεση, είναι οι στενοί δεσμοί με την οικογένεια, το σχολείο, τους φίλους και την κοινότητα που θέτουν τις βάσεις για την ανάπτυξη της αίσθησης ασφαλείας. Οι υγιείς σχέσεις είναι σε θέση να βοηθήσουν το άτομο να αποκτήσει την αίσθηση του σωστού και του λάθους, να διαμορφώσει τον χαρακτήρα του. Έτσι, είναι έτοιμο να κάνει τις επιλογές του, να θέσει στόχους, να αποκτήσει την απαραίτητη ωριμότητα και να συνεισφέρει στον κόσμο. Μέσα από τη διαμόρφωση χαρακτήρα, είναι σε θέση να κατανοήσει ότι ο κόσμος γίνεται καλύτερος επειδή ο ίδιος ανήκει σε αυτόν, συνειδητοποιώντας την αξία της προσωπικής συμβολής, η οποία προσφέρει σκοπό και κίνητρα. Η αίσθηση συμβολής δυναμώνει τον χαρακτήρα επειδή συνιστά στην ανάπτυξη γνωρισμάτων όπως είναι η υπευθυνότητα, η γενναιοδωρία και η μέριμνα.
Η σύγχρονη πραγματικότητα διαχέεται από στρες, επίμονες δυσκολίες και προβλήματα. Το άτομο για να αναπτύξει ανθεκτικότητα, απαιτείται να αποκτήσει στρατηγικές αντιμετώπισης των προκλήσεων της ζωής. Χρειάζεται να μάθει να αντιλαμβάνεται το άγχος, να αναλαμβάνει δράση με στόχο την αντιμετώπιση και τη μείωσή του, να φροντίζει τον εαυτό του, το σώμα του και τα συναισθήματά του.
Χρειάζεται κανείς να συνειδητοποιήσει ότι ο ίδιος ελέγχει τις αποφάσεις και τις πράξεις του, είναι ο μόνος που φέρει ευθύνη και μπορεί να συμβάλλει στην προσωπική του ανάκαμψη. Αποκτά κανείς εσωτερικό έλεγχο όταν αποφασίζει για τον εαυτό του και αντιμετωπίζει τις συνέπειες των αποφάσεών του. Μόνο έτσι είναι σε θέση να γίνει ανεξάρτητος και, σταδιακά, ψυχικά ανθεκτικός.
Όλες οι παραπάνω έννοιες είναι αλληλένδετες, και η ύπαρξη της μίας προϋποθέτει την άλλη. Η επάρκεια και η αυτοπεποίθηση, η σύνδεση, ο χαρακτήρας και η συμβολή, η αντιμετώπιση και ο έλεγχος είναι στοιχεία και διαδικασίες που συντελούνται κατά τη διάρκεια της ζωής μας και επηρεάζονται από βιολογικά-ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου αλλά και από το περιβάλλον του. Σίγουρα αν προσπαθήσει κάποιος να χρησιμοποιήσει τρόπους που ταιριάζουν στον ίδιο, έχει την δυνατότητα να εξελίξει την ανθεκτικότητά του και να τη βελτιώσει. Βέβαια, η σύγχρονη κοινωνία βομβαρδίζει το κάθε άτομο με πληθώρα απαιτήσεων οι οποίες δεν είναι εφικτές ή πραγματοποιήσιμες. Συνήθως αυτές απευθύνονται στη σφαίρα της φαντασίας και θέλουν το άτομο να είναι τέλειο, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το στρες. Η κοινωνία μας, δυστυχώς, δε συμβάλλει στο να γίνουμε πιο δυνατοί, αλλά καθημερινά μας αποδυναμώνει και συνθλίβει την αίσθηση ακεραιότητας του κάθε ανθρώπου. Χρειάζεται όλοι να συνειδητοποιήσουμε πως αξίζουμε, είμαστε μοναδικοί και μπορούμε να τα καταφέρουμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Coleman J. C. (2013) επ. Μπεζεβέκης Η. Γ., Ψυχολογία της εφηβικής ηλικίας, εκδ. Gutenberg.
- Ginsburg K.R., Jablow M.M. (2014) A Parent’s Guide to Building Resilience in Children and teens- Giving your child roots and wings, BROKEN HILL PUBLISHERS LTD.
