Του Νικόλαου Τσελέντη,
Ένα από τα πιο ακανθώδη και διχαστικά ζητήματα της σύγχρονης εποχής είναι η αντιμετώπιση των ανθρώπων που έχουν διαπράξει κάποιο αδίκημα. Η διχογνωμία εμφανίζεται, κυρίως, στην επιβολή της αρμόζουσας ποινής, όπου τόσο για την κοινή γνώμη όσο και για το κάθε δικαστικό όργανο, εγχώριο ή μη, η προβλεπόμενη «τιμωρία» απέχει παρασάγγας. Αυτό το κώλυμα αποκτά και διακρατική υπόσταση, αφού τα αυταρχικά καθεστώτα –και όχι μόνο– θεωρούν αναγκαίες τις πιο βάναυσες μεθόδους, μία εκ των οποίων η θανατική ποινή, ενώ άλλες χώρες φύσει «δημοκρατικές» υιοθετούν μια πιο μετριοπαθή και συνετή στάση απέναντι στους παραβάτες. Βέβαια, παρόλο που κάποιος θα περίμενε μια ομοιόμορφη πρακτική εντός του δυτικοευρωπαϊκού χώρου, εντούτοις μονάχα η Νορβηγία δείχνει πραγματική θέληση να εντάξει τους εγκληματούντες στην κοινωνία, μέσω της εύρυθμης λειτουργίας των σωφρονιστικών της καταστημάτων.
Η γενικότερη καινοτομία της Νορβηγίας
Από τη δεκαετία του 1990, η εν λόγω σκανδιναβική χώρα άλλαξε άρδην το σύστημα των φυλακών της, με τη δημιουργία νέων και την αναβάθμιση των παλαιότερων εγκαταστάσεων, ούτως ώστε να κρίνονται κατάλληλοι οι χώροι για θεραπεία, φιλοξενία και σταδιακή επανένταξη στην κοινωνία. Συγκεκριμένα, τα κελιά έπαψαν να έχουν την «παραδοσιακή» μορφή τους και μετατράπηκαν σε μικρούς κοιτώνες, οι οποίοι διαθέτουν τις αυτονόητες μεν, αλλά ανύπαρκτες σε άλλα κράτη δε, παροχές: τουαλέτα, ντους, ψυγείο και τηλεόραση για ατομική χρήση. Ακόμη, δόθηκε το δικαίωμα αξιοποίησης των κοινόχρηστων χώρων των φυλακών, επιτρέποντας την κοινωνικοποίηση μεταξύ των κρατουμένων και την απόκτηση επαφής με τους ίδιους τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους.
Το χτίσιμο μιας σχέσης με τους εργαζομένους στις φυλακές οδήγησε, μάλιστα, στην επικράτηση ενός κλίματος ευφορίας, με αποτέλεσμα οι διαπληκτισμοί και η βία να μειώνονται δραστικά. Αυτό, με τη σειρά του, έκανε τους κρατουμένους να δεχθούν την χείρα βοηθείας που τους προσφερόταν, προετοιμάζοντάς τους για την επιστροφή τους στον έξω κόσμο. Αξίζει να σημειωθεί πως στα τέλη του περασμένου αιώνα το ποσοστό υποτροπής ανερχόταν στο 60-70%, και τα τελευταία χρόνια μειώθηκε στο 20%, γεγονός που αποδεικνύει την επιτυχία του εγχειρήματος. Φυσικά, η Νορβηγία δεν στάθηκε μόνον εκεί· απέκτησε την πρωτιά και στο ποσοστό φυλάκισης, καθώς από το 2014 ανέρχεται σε 75 ανά 100.000 άτομα και σε 4.000 σύνολο, παρά τον πληθυσμό της που ξεπερνά τα 5 εκατομμύρια. Την ίδια στιγμή, στις μακρινές Ηνωμένες Πολιτείες το ποσοστό φυλάκισης φτάνει τους 707 ανά 100.000 ανθρώπους.
Οι πρότυπες φυλακές Halden
Οι φυλακές Halden μετρούν μόλις 11 χρόνια ζωής και έχουν ήδη, σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα, απασχολήσει πολλούς με τον ρηξικέλευθο τρόπο λειτουργίας τους. Πρόκειται για ένα σωφρονιστικό κατάστημα υψίστης ασφαλείας, μιας και φιλοξενεί εγκληματίες που έχουν διαπράξει φόνο, έχουν εμπλακεί με τη διακίνηση και το εμπόριο ναρκωτικών είτε έχουν κατηγορηθεί για άλλου είδους κακουργήματα, όπως ο βιασμός. Δεδομένου ότι η ισόβια κάθειρξη απαγορεύεται βάσει νόμου (με απειλούμενη ανώτατη ποινή τα 21 χρόνια), αναπόφευκτα η απελευθέρωση των κρατουμένων, μετά το πέρας κάποιων ετών, θα πρέπει να συνδυάζεται με την πλήρη αφομοίωσή τους στο νορβηγικό κοινωνικό σύνολο. Αυτό, λοιπόν, φαίνεται πως εφαρμόζεται με τεράστια επιτυχία στις φυλακές Halden.
Αρχιτεκτονική των φυλακών
Η κατασκευή των φυλακών Halden στοίχισε στο κράτος της Νορβηγίας 138 εκατομμύρια λίρες. Σχεδιάστηκαν με τέτοιον τρόπο, αρκετά μινιμαλιστικό και κομψό, προκειμένου να μην γίνεται αντιληπτός σε σημαντικό βαθμό ο εγκλεισμός στον οποίο υπόκεινται οι καταδικασθέντες. Για τον λόγο αυτό, κείνται σε ένα δάσος γεμάτο ποικίλα δέντρα, θυμίζοντας αρκετά τα Πανεπιστήμια της χώρας. Περιμετρικά των φυλακών έχει εγερθεί ένας ψηλός τσιμεντένιος τοίχος δίχως συρματοπλέγματα και ηλεκτρικό φράκτη, αλλά με λιγοστές κάμερες και ανιχνευτές κίνησης – δεν έχουν χρειαστεί ποτέ, επειδή κανείς δεν προσπάθησε να δραπετεύσει. Στο εσωτερικό τους, οι φυλακές Halden ακολουθούν το μοτίβο των περισσότερων νορβηγικών σωφρονιστικών καταστημάτων, έχοντας κοιτώνες και όχι κελιά, καθώς επίσης και πληθώρα χώρων για δραστηριότητες.
Η απασχόληση εντός των φυλακών
Βασική επιδίωξη των σωφρονιστικών υπαλλήλων είναι η δημιουργική απασχόληση των κρατουμένων μέσω ποικίλων δράσεων, ψυχαγωγικών ή εκπαιδευτικών/επαγγελματικών. Η μέρα τους ξεκινά στις 07:30 κάθε πρωί, ώρα που οφείλουν να εγκαταλείψουν τα «κελιά» τους, για να μπορέσουν να βρεθούν στον τομέα εργασίας τους μέχρι τις 08:15. Ωστόσο, όσοι αντιρρησίες εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους και δεν ακολουθήσουν το καθορισμένο πρόγραμμά τους, τότε στερούνται της εξόδου από τον κοιτώνα τους για όλο το 24ωρο. Οι υπόλοιποι εξ αυτών εργάζονται σε τομείς του άμεσου ενδιαφέροντός τους, οι οποίοι έχουν συνήθως χειρωνακτικό χαρακτήρα. Επί παραδείγματι, υπάρχουν εγκαταστάσεις για εργαστήριο χειροτεχνίας, συνεργείο αυτοκινήτων, στούντιο γραφιστικής, μαγειρείο, ξυλουργείο, ενώ συγχρόνως τους δίνεται η ευκαιρία να σπουδάσουν το αντικείμενο που τους ελκύει και να ασχοληθούν με την τέχνη (στούντιο ηχογράφησης μουσικής βρίσκεται εντός του καταστήματος).
Πέραν των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την επαγγελματική τους κατάρτιση, οι φυλακές Holden μεριμνούν και για την κοινωνική συναναστροφή των κρατουμένων. Έτσι, υπάρχουν ώρες που οι αξιωματούχοι των φυλακών, όπως αυτοαποκαλούνται, περνούν τον χρόνο τους μαζί με τους κρατουμένους στους κοινόχρηστους χώρους, παίζοντας επιτραπέζια, βιντεοπαιχνίδια και συζητώντας, όντας πλήρως αφοπλισμένοι. Επιπρόσθετα, οι φυλακισμένοι έρχονται σε επαφή με τον οικογενειακό τους κύκλο, με το πέρας κάποιων μηνών, επιτρέποντάς τους να μένουν για λίγες μέρες με τους συντρόφους τους και τα παιδιά τους, σε ειδικά διαμορφωμένα δωμάτια, που ξεφεύγουν της κλασικής εικόνας μιας φυλακής. Τέλος, η δημιουργία ενός σούπερ μάρκετ εντός του ιδρύματος προσφέρει στους καταδικασθέντες μία ακόμη επαφή με την πραγματικότητα, διότι δύνανται να κρατούν χρήματα και να αγοράζουν τα τρόφιμα της αρεσκείας τους.
Η εκπαίδευση των σωφρονιστικών υπαλλήλων
Τίποτα από τα ανωτέρω δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί, εάν το προσωπικό που απαρτίζει τις φυλακές υψίστης ασφαλείας δεν ήταν άριστα εκπαιδευμένο. Κάθε χρόνο, τουλάχιστον 1.200 αιτούντες προσπαθούν να φοιτήσουν στο Πανεπιστημιακό Κολλέγιο της Νορβηγικής Σωφρονιστικής Υπηρεσίας, όπου επιλέγονται μόνο 175 ασκούμενοι. Η εκπαίδευσή τους διαρκεί 3 χρόνια (εν αντιθέσει με τις 12 εβδομάδες του Ηνωμένου Βασιλείου) και περιλαμβάνει έναν κύκλο σπουδών νομικής, κοινωνικής εργασίας, εγκληματολογίας, επανένταξης και ηθικής. Επιπλέον, ως απαραίτητη προϋπόθεση λογίζεται η γνώση ξένης γλώσσας, και πρωτίστως των αγγλικών, σε άριστο επίπεδο, καθόσον περίπου οι μισοί κρατούμενοι είναι αλλοδαποί. Στην περίπτωση των φυλακών Halden, ο κάθε κρατούμενος αντιστοιχεί σε έναν φύλακα, πράγμα που αποδεικνύει τη σοβαρότητα του έργου που επιτελείται.
Η αμφιταλάντευση της κοινής γνώμης
Μια μερίδα πολιτών ισχυρίζεται πως είναι αδύνατον να επιτευχθεί πλήρης αποκατάσταση όλων των εγκληματιών και άρα, το κοινωνικό σύνολο απειλείται από αυτούς, ειδικά από τη στιγμή που δεν προβλέπεται ισόβια ποινή. Το επιχείρημα αυτό, σε συνδυασμό με την οικονομική δυσπραγία των τελευταίων ετών, λόγω της μείωσης των κερδών από το πετρέλαιο στη Βόρεια Θάλασσα, έχει προξενήσει έναν διαρκή «πονοκέφαλο« στη νορβηγική ηγεσία, η οποία σκέφτεται το εάν αξίζει να δαπανούνται υπέρογκα ποσά για «εγκληματικές προσωπικότητες». Η φιλοξενία, εξάλλου, στις φυλακές Halden αγγίζει τις 98.000 λίρες κατά κεφαλήν, ένα ποσό διπλάσιο από εκείνο που παραχωρείται για μία θέση στις φυλακές «κατηγορίας Α» του Ηνωμένου Βασιλείου.
Λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα προαναφερθέντα δεδομένα, παρατηρεί κανείς το τιτάνιο έργο των φυλακών Halden, οι οποίες σε μία μόλις δεκαετία έχουν κατορθώσει κάτι αξιέπαινο. Έχει δοθεί όλη η έμφαση στην αποκατάσταση των φυλακισμένων, με απώτερο σκοπό την ομαλή τους ένταξη στην κοινωνία, μειώνοντας θεαματικά τα ποσοστά εγκληματικότητας και υποτροπιασμού, που παρατηρούνται στα υπόλοιπα κράτη. Αν όλοι εμπνευσθούν από το παράδειγμα αυτό και θέσουν σε πρώτη μοίρα τον άνθρωπο, τότε ίσως και να γίνει ο κόσμος μας καλύτερος. Ας έχουμε –τουλάχιστον– προσπαθήσει…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Inside Norway´s Halden Prison, The Story Institute, διαθέσιμο εδώ
- How Norway turns criminals into good neighbours, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Why Norway’s prison system is so successful, Business Insider, διαθέσιμο εδώ
- Norway’s Prison System Benefits Its Economy, The Borgen Project, διαθέσιμο εδώ
