Του Δημήτρη Βρεττού,
Η πανδημία του κορωνοϊού, πέρα από τις προφανείς επιπτώσεις που επέφερε, σήκωσε το καπάκι της χύτρας συζητήσεων του πρόσφατου παρελθοντος, καθώς στάθηκε η αφορμή για να επαναπροσδιορίσουμε παραδοσιακούς θεσμούς μας, και η εργασία δεν θα μπορούσε να εξαιρεθεί. Για πολλούς, η εξέλιξη αυτή σήμανε την αρχή του τέλους της εργασίας όπως την ξέραμε, ένα άτυπο σημείο «μηδέν» της περίφημης Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Πράγματι, η άνοδος της αυτοματοποίησης μέσω νεών τεχνολογιών —μεταξύ των οποίων της ρομποτικής επιστήμης ή ακόμα και της τεχνητής νοημοσύνης— υπόσχεται υψηλότερη παραγωγικότητα, χαμηλότερα κόστη μακροχρόνια, βελτιωμένη απόδοση και μεγαλύτερη ευκολία, ωστόσο, εγείρει ορισμένα ερωτήματα. Ποια επαγγέλματα κινδυνεύουν, λοιπόν, άμεσα και ποιο είναι το τεχνολογικό «ταβάνι» των σύγχρονων εξελίξεων, είναι μερικά από αυτά τα ερωτήματα.
Αντλώντας εμπειρία από προγενέστερες τεχνολογικές μεταβάσεις προκειμένου να προσεγγίσουμε ερμηνείες για τα ανωτέρω ερωτήματα, οι αλλαγές που συντελούνται στο εργασιακό περιβάλλον ακολουθούν ένα σχετικά σταθερό μοτίβο. Σε πρώτη φάση, παρατηρείται κατάργηση κάποιων επαγγελμάτων, μείωση θέσεων εργασίας και μερική υποκατάσταση ανθρωπίνου δυναμικού από μηχανές ή συστήματα παραγωγής. Σε δεύτερη φάση, αναδύονται νέες ειδικεύσεις, θέσεις απασχόλησης και ευκαιρίες. Ωστόσο, το παράδοξο της τρέχουσας επαγγελματικής επανάστασης, σε αντίθεση με τις προηγούμενες, είναι πως οι τεχνολογικές εξελίξεις πλέον αποτελούν πονοκέφαλο και για εργαζόμενους ανώτερης εργασιακής ιεραρχίας.
Το αισιόδοξο σενάριο για ορισμένα επαγγέλματα προβλέπει την ομαλή προσαρμογή τους στη νέα τάξη πραγμάτων, σύμφωνα με την οποία θα αφομοιωθούν οι νέες τεχνολογίες που αναφέρθηκαν νωρίτερα, με τρόπο που θα εξυπηρετεί τόσο τον επαγγελματία, όσο και το ίδιο το «προϊόν» του. Είναι, άλλωστε, κοινώς αποδεκτό πως υπάρχουν δεξιότητες, μεταξύ των οποίων η κριτική σκέψη, η συναισθηματική νοημοσύνη, οι οποίες αποτελούν αμιγώς ανθρώπινη υπόθεση και δεν επιδέχονται —τουλάχιστον για την ώρα— ανθρώπινης παρέμβασης. Ωστόσο, τα εν λόγω επαγγέλματα θα ενσωματώσουν νέα εργαλεία στη «φαρέτρα» τους όπως η διασυνδεσιμότητα, με αποτέλεσμα να απαιτούν περαιτέρω εμβάθυνση του γνωστικού αντικειμένου εκ μέρους του επαγγελματία. Σε αυτό το μήκος κύματος κινούνται ήδη και θα συνεχίσουν επαγγέλματα κλάδων όπως αυτών της πληροφορικής, της φυσικής ή της ιατρικής, ενώ νέοι κλάδοι, όπως αυτός του διαστημικού τουρισμού, ενδέχεται να ανθίσουν στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.
Κάποια άλλα επαγγέλματα, ωστόσο, ενδέχεται να ακολουθήσουν μια άλλη προδιαγεγραμμένη πορεία, που προμηνύεται περισσότερο δυσοίωνη. Είναι αυτά που τελικά θα αδυνατούν να αναμετρηθούν με τη νέα εποχή και τις επιταγές της. Έτσι, επαγγέλματα κατ’ εξοχήν χειρωνακτικά, είναι καταδικασμένα να εκλείψουν. Επιπλέον, δεξιότητες όπως η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα, αφορούν αποκλειστικά τον άνθρωπο, και συνεπώς επαγγέλματα που απαιτούν τέτοιού είδους δεξιότητες, δεν κινδυνεύουν άμεσα. Ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση, όμως, η αναθεώρηση των προσόντων των επίδοξων επαγγελματιών κρίνεται επιτακτική. Ενδεικτικά, μια σχετική έρευνα που εκπόνησε το McKinsey Global Institute, το οποίο μελέτησε οκτώ διαφορετικές —ως προς το επίπεδο ανάπτυξής τους— χώρες, κατέληξε στο συμπέρασμα πως ένα ποσοστό της τάξεως του 25% των εργαζομένων χρειάζεται να μεταβούν σε άλλον τομέα απασχόλησης.
Σύμφωνα με μία γοητευτική θεωρία, η σταδιακή μείωση των εργατοωρών που χρειάζονται για τη διεκπεραίωση μιας δεδομένης εργασίας και η απεμπλοκή από τα αυστηρά χρονικά δεσμά του βιοπορισμού, δύνανται να απελευθερώσουν την ανθρωπότητα από τα δεσμά που επιβάλλει και να ανοίξει νέους ορίζοντες. Οι άνθρωποι, απαλλαγμένοι από την αναγκαιότητα της εργασίας, θα έχουν περισσότερο χρόνο στη διάθεσή τους να παρατηρούν, να σκέφτονται και να δημιουργούν, γεγονός που ίσως θα λειτουργήσει υπέρ του κοινωνικού συνόλου. Νέες ιδέες θα αναδυθούν, πολλές από τις οποίες, αν τελικά εφαρμοστούν, θα αναβαθμίσουν αισθητά μία ήδη βελτιωμένη πρότερη κατάσταση, ανοίγοντας τον δρόμο για μία αέναη ευδαιμονία.
Στον αντίποδα, δεν λείπουν και οι προβλέψεις των πιο καχύποπτων. Από φαινόμενα ακραίας φτώχιας και υποαπασχόλησης των ανθρώπων μέχρι ακραία σενάρια αυτοκαταστροφής που φέρουν ομοιότητες με δυστοπικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας, οι πιο απαισιόδοξες απόψεις ως προς την υιοθέτηση μεθόδων που υποκαθιστούν μερικώς ή αποκλείουν τον ανθρώπινο παράγοντα από την εργασία, ποικίλλουν και ενδέχεται να μας βομβαρδίσουν μελλοντικά, όπως συμβαίνει με κάθε θεωρία συνομωσίας, που απασχολεί τα φώτα της δημοσιότητας και την κοινή γνώμη.
Συνοψίζοντας, οι μηχανές αποτελούν ανθρώπινα δημιουργήματα, και ως τέτοια, οφείλουμε να τα αντιμετωπίζουμε. Η εξιδανίκευση ή η δαιμονοποίησή τους δρα ανασταλτικά στη ξεκάθαρη ερμηνεία των αποτελεσμάτων της χρήσης τους. Εξάλλου, όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, είναι γεγονός πως οι νέες εξελίξεις δημιουργούν γόνιμες συνθήκες για την ανάπτυξη ενός ιδιότυπου ισοζυγίου: η απώλεια θέσεων εργασίας θα αντισταθμιστεί σταδιακά από τη δημιουργία νέων θέσεων. Οι τεχνολογικές εξελίξεις, ισορροπώντας σε αυτό το τεντωμένο σκοινί, πρέπει να μελετηθούν όχι ως παθογενείς αιτίες μιας ιδεατής μελλοντικής κατάστασης, αλλά ως συναρπαστικές προκλήσεις ενός ταξιδιού σε αχαρτογράφητα νερά — πάντα με όχημα τη δια βίου εκπαίδευση και ένα ρεαλιστικό όραμα στο όνομα του κοινού καλού. Προσδεθείτε!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το μέλλον της εργασίας, Willis Towers Watson. Διαθέσιμο εδώ.
- Τα επαγγέλματα του «μέλλοντος», Το Βήμα. Διαθέσιμο εδώ.
