Η Ναυμαχία στο Ακρωτήριο Trafalgar: Μια εντυπωσιακή βρετανική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Ναπολέοντα

Της Θεοδώρας Κρέπη,

Στις αρχές του 19^ου αιώνα, η ευρωπαϊκή ήπειρος παρακολουθούσε εντυπωσιασμένη, αλλά και με φόβο την προέλαση του Ναπολέοντα. Η γαλλική επικυριαρχία εξαπλωνόταν ταχύτατα και οι νίκες του γαλλικού στρατού ανησυχούσαν βαθύτατα τις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, που έβλεπαν τη Γαλλία ως στοιχείο που θα οδηγούσε στην ανατροπή του status quo. Την ίδια στάση απέναντι στον Ναπολέοντα και τη ραγδαία εξάπλωσή του διατηρούσε και η Βρετανία. Ο Ναπολέων, από τη δική του πλευρά, φιλοδοξούσε να κυριαρχήσει και στη Βρετανία, τον εμπόδιζε, όμως, το πανίσχυρο ναυτικό της. Τον Μάιο του 1803, μόλις έναν χρόνο μετά την υπογραφή συνθήκης ειρήνης ανάμεσα σε Γαλλία και Βρετανία, ξέσπασε νέος πόλεμος ανάμεσα στις δύο δυνάμεις, με αφορμή την παραβίαση, εκ μέρους της Βρετανίας, ενός εκ των όρων της εν λόγω συνθήκης.

Τον Δεκέμβριο του 1804, ο Ναπολέων στέφθηκε αυτοκράτορας. Εν τω μεταξύ, η Βρετανία έσπευδε να εξασφαλίσει την υποστήριξη άλλων δυνάμεων και τη δημιουργία μιας ακόμα αντιγαλλικής συμμαχίας. Κατάφερε, τελικά, να προσδέσει στο άρμα της τη Ρωσία, την Αυστρία και τη Σουηδία, δημιουργώντας τον τρίτο κατά σειρά αντιγαλλικό συνασπισμό. Η πορεία του πολέμου επιβεβαίωσε τη γαλλική κυριαρχία στην ηπειρωτική Ευρώπη. Το φθινόπωρο του 1805, ωστόσο, η Γαλλία έμελλε να δεχτεί μια ισχυρή ψυχρολουσία, προερχόμενη από τη Βρετανία. Επρόκειτο για τη Ναυμαχία του Trafalgar, ως αποτέλεσμα της οποίας ο γαλλικός στόλος υπέστη μια συντριπτική ήττα.

Εκείνο το διάστημα, ο Ναπολέων είχε προβεί στη συνένωση του γαλλικού στόλου με τον ισπανικό, δημιουργώντας έναν ευάριθμο και ισχυρό γαλλο-ισπανικό στόλο, που αριθμούσε 33 πλοία, υπό τις οδηγίες του ναυάρχου Pierre de Villenueve. Ανάμεσά τους βρισκόταν ένα από τα πιο εντυπωσιακά και ισχυρά πλοία της εποχής, το Santissima Trinidad.

Ο βρετανικός στόλος επιφορτίστηκε με την αποστολή να αναχαιτίσει τον γαλλικό. Αρχηγός των βρετανικών πλοίων τέθηκε ο ναύαρχος Horatio Nelson, ένας έμπειρος ναυτικός που είχε προηγούμενα με τον γαλλικό στόλο. Λίγα μόνο χρόνια νωρίτερα, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, είχε προκαλέσει μεγάλες καταστροφές στη γαλλική μοίρα που ήταν σταθμευμένη στο Δέλτα του Νείλου, στον κόλπο Aboukir, ενώ το καλοκαίρι του 1805 είχε καταδιώξει τον στόλο του Villenueve μέχρι τις Δυτικές Ινδίες.

Ο βρετανικός στόλος αριθμούσε συνολικά 27 πλοία, με επικεφαλής τον Nelson στο πλοίο του, Victory. Στο διάστημα μέχρι τη συνάντηση με τον γαλλικό στόλο, ο Nelson επεξεργαζόταν και προσπαθούσε να εξηγήσει το σχέδιό του για τη διεξαγωγή της επικείμενης ναυμαχίας, το οποίο ο ίδιος ονόμαζε “The Nelson Touch”. Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό, ο βρετανικός στόλος θα χωριζόταν σε δύο ομάδες, μία υπό τον ίδιο τον Nelson και μία υπό τον αντιναύαρχο Cuthbert Collingwood. Οι δύο μοίρες θα επετίθεντο ταυτόχρονα, η πρώτη με στόχο τη ναυαρχίδα του γαλλικού στόλου, ενώ η δεύτερη θα χτυπούσε τα νώτα των Γάλλων.

Εν τω μεταξύ, ο ενωμένος γαλλο-ισπανικός στόλος ήταν σταθμευμένος στο Cádiz της Ισπανίας, απ’ όπου απέπλευσε στις 19 Οκτωβρίου, με προορισμό τη Νάπολη. Νωρίς το πρωί της 21^ης Οκτωβρίου του 1805, οι δύο στόλοι συναντήθηκαν κοντά στο Ακρωτήρι Trafalgar, ανάμεσα στο Cádiz και τα Στενά του Γιβραλτάρ. Οι δύο ναύαρχοι ετοιμάστηκαν για μάχη, με τους Γάλλους να σχηματίζουν μια ευθεία γραμμή, ενώ οι Βρετανοί, σύμφωνα με το σχέδιο του Nelson, χωρίστηκαν σε δύο μοίρες κάθετες ως προς τη γαλλική διάταξη.

Η μάχη ξεκίνησε στις 12 το μεσημέρι. Λίγο νωρίτερα, ο Nelson είχε στείλει στα πληρώματά του ένα πολύ σημαντικό μήνυμα, που θα τόνωνε το ηθικό των μαχητών του: «Η Βρετανία περιμένει από τον καθέναν από εσάς να κάνει το καθήκον του». Η σύγκρουση ξεκίνησε με πρωτοβουλία των Γάλλων και με το πλοίο Fougueux να ρίχνει τις πρώτες βολές εναντίον του πλοίου του Collingwood, του Royal Sovereign.

Ακολουθώντας το σχέδιο της μάχης, ο Collingwood οδήγησε τη μοίρα του στα νώτα του γαλλο-ισπανικού στόλου, ενώ ο ίδιος ο Nelson κατευθύνθηκε προς τη ναυαρχίδα του Villenueve, το πλοίο Bucentaur. Σύντομα, το σχέδιο του Nelson απέδωσε καρπούς. Ο γαλλο-ισπανικός στόλος διασπάστηκε και οι δύο δυνάμεις ενεπλάκησαν σε μια μάχη εξ επαφής, στην οποία οι Βρετανοί, λόγω της μεγαλύτερης δεινότητάς τους, είχαν το πάνω χέρι. Κάποια γαλλικά πλοία υπό τον ναύαρχο Pierre Dumanoir, που είχαν καταφέρει να γλιτώσουν από το πρώτο κύμα της αγγλικής επίθεσης, επέστρεψαν για να αντεπιτεθούν, χωρίς, όμως, εντυπωσιακά αποτελέσματα. Η έκβαση της μάχης είχε ήδη κριθεί.

Η ναυμαχία έληξε γύρω στις 5 το απόγευμα, με τη γαλλική πλευρά να μετρά τεράστιες απώλειες: πολλές χιλιάδες άνδρες νεκροί, τραυματίες ή αιχμάλωτοι των Βρετανών και γύρω στα 20 πλοία, τα οποία κατέλαβαν οι Βρετανοί. Από τη μεριά τους, οι Βρετανοί δεν έχασαν κανένα πλοίο και μετρούσαν μόλις 1.500 νεκρούς και τραυματίες. Η μεγαλύτερη, ωστόσο, απώλεια ήταν ο θάνατος του ναυάρχου Horatio Nelson πάνω στο απόγειο της δόξας του. Γύρω στη μία το μεσημέρι, τραυματίστηκε σοβαρά από πυροβολισμό ενός Γάλλου σκοπευτή. Ξεψύχησε γύρω στη μισή ώρα πριν τη λήξη της ναυμαχίας, όταν ήταν πια σίγουρος για την έκβασή της, λέγοντας «Τώρα είμαι ικανοποιημένος. Δόξα τω Θεώ έκανα το καθήκον μου».

Η είδηση για τη συντριπτική βρετανική νίκη έφτασε στο Λονδίνο στις 6 Νοεμβρίου και έγινε δεκτή με αισθήματα ενθουσιασμού και υπερηφάνειας, αναμεμειγμένα, όμως, με οδύνη για τον χαμό του Nelson. Η κηδεία του μεγάλου ναυάρχου πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο, στον Καθεδρικό του Αγίου Παύλου, τον Ιανουάριο του 1806, με μεγαλοπρέπεια και όλες τις τιμές.

Όσο για τη γαλλική πλευρά, μόνο 11 πλοία κατάφεραν να επιστρέψουν στο Cádiz. Η ταπεινωτική ήττα στο Trafalgar σήμανε το οριστικό τέλος των φιλοδοξιών του Ναπολέοντα για εισβολή στη Βρετανία και την κυριαρχία του βρετανικού στόλου στις θάλασσες για τουλάχιστον έναν αιώνα ακόμα. Ωστόσο, η πανωλεθρία που υπέστησαν οι Γάλλοι δεν τους εμπόδισε να συνεχίσουν να σημειώνουν εντυπωσιακές νίκες έναντι των συνασπισμένων εναντίον τους δυνάμεων στην ηπειρωτική Ευρώπη. Ελάχιστα μετά το Trafalgar, οι Γάλλοι απέδειξαν για μια ακόμη φορά την πολεμική τους δεινότητα στη Μάχη του Austerlitz (στις 2 Δεκεμβρίου), δείχνοντας πως η ήττα του στόλου τους ήταν απλά μια μικρή μελανή παρένθεση στη νικηφόρο πορεία τους. Αυτό που ουσιαστικά είχε καταφέρει η Ναυμαχία του Trafalgar ήταν, όχι να ανακόψει την ορμή των Γάλλων, αλλά να περιορίσει την ισχύ τους στις ευρωπαϊκές θάλασσες και να τους υπενθυμίσει ότι, παρά τους θριάμβους τους, υπήρχε ακόμα μια δύναμη ικανή να τους σταματήσει.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Aldrete, G. S. (2014), The Decisive Battles of World History, The Great Courses, σ. 170-175.
• Ι.Σ. Κολιόπουλος, (2001), Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945. Από τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Βάνιας, σ. 53-55.
• “Battle of Trafalgar”. Από την ιστοσελίδα της Britannica. Διαθέσιμο εδώ.
• “Battle of Trafalgar”. Άρθρο από την ιστοσελίδα history.com, 9/2/2010. Διαθέσιμο εδώ.
• “The Background to Trafalgar”. Από την ιστοσελίδα Royal Museums Greenwich. Διαθέσιμο εδώ.
• “The Battle of Trafalgar: a timeline”. Από την ιστοσελίδα Royal Museums Greenwich. Διαθέσιμο εδώ.