Της Ελένης – Μαρίας Παναγή,
Μία από τις πιο τραγικές –μεταξύ άλλων– συνέπειες που επέφερε η πανδημία του Covid-19 ήταν η αύξηση των κλειτοριδεκτομών σε νεαρά κορίτσια, με τους ειδικούς μάλιστα να προβλέπουν πως μέχρι το 2030 ο αριθμός των νεαρών θυμάτων θα αγγίξει τα 2 εκατομμύρια επιπλέον του αναμενόμενου αριθμού. Τι είναι, όμως, η κλειτοριδεκτομή; Πρόκειται για ένα θέμα, το οποίο απασχόλησε σε νομικό επίπεδο τους Ευρωπαίους μετά το 2009, όταν, κατόπιν ώθησης από τη Διεθνή Αμνηστία και κάποιες κοινωνικές οργανώσεις εδρεύουσες στο έδαφος των ευρωπαϊκών κρατών μελών, άρχισε σταδιακά να συσπειρώνεται ο ευρωπαϊκός νομικός κόσμος στον αγώνα ενάντια στη βία κατά των γυναικών.
Σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, κλειτοριδεκτομή είναι η αφαίρεση των εξωτερικών γυναικείων γενετικών οργάνων, κλειτορίδα, εξωτερικά και εσωτερικά χείλη για μη ιατρικούς λόγους. Πρόκειται για μια βάναυση πρακτική, στην οποία υποβάλλονται εκατομμύρια νεαρά κορίτσια 2-15 χρονών, κυρίως σε χώρες της Δυτικής και Ανατολικής Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Ασίας με μελέτες να εκτιμούν πως 200 εκατομμύρια γυναίκες εν ζωή έχουν υποστεί ακρωτηριασμό και περίπου 2 εκατομμύρια βρίσκονται αντιμέτωπες με τον κίνδυνο αυτού. Η κλειτοριδεκτομή δεν αποτελεί ιατρική μέθοδο –παρά τις όποιες ονομασίες της έχουν αποδοθεί κατά καιρούς– αλλά μια φρικτή πρακτική με συνέπειες τεραστίων διαστάσεων στην ψυχική και σωματική υγεία. Πρόκειται για έναν τραυματισμό της ίδιας της γυναικείας φύσης, μια μορφή υποτίμησης του γυναικείου φύλου και αναμφίβολα μια αισχρή παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η κλειτοριδεκτομή έχει τις ρίζες της σε παραδοσιακές μεθόδους και έθιμα, τα οποία έχουν στόχο τον έλεγχο της σεξουαλικής φύσης της γυναίκας και τη διατήρηση της αγνότητας της μέχρι και τον γάμο της, αλλά και της πιστότητας της καθ΄ όλη τη διάρκεια του έγγαμου βίου της μέσω της μείωσης της ερωτικής της επιθυμίας. Σύμφωνα με το ντοκιμαντέρ «Εxcision» της ActionAid, που γυρίστηκε το 2013 σε περιοχές της Κένυας, πρόκειται για μια τελετή μύησης στη γυναικεία ενήλικη ζωή, το «διαβατήριο» μετάβασης από την παιδική στη γυναικεία φύση. Η επέμβαση όμως της κλειτοριδεκτομής είναι αρκετά επώδυνη, με αποτέλεσμα πολλά νεαρά κορίτσια να λιποθυμούν κατά τη διάρκεια της ή ακόμη και να πεθαίνουν. Η ακατάσχετη αιμορραγία σε συνδυασμό με το δέσιμο των ποδιών, που τους επιβάλλεται μετά την ολοκλήρωση της επεμβατικής διαδικασίας για τη σταδιακή επούλωση των πληγών τους, προκαλούν αφόρητο σωματικό πόνο, καθώς και δυσκολία στο περπάτημα ακόμη και στην πραγματοποίηση της σωματικής τους ανάγκης. Αξίζει να σημειωθεί πως κατά τη διάρκεια της όλης διαδικασίας τα κορίτσια δεν επιτρέπεται να κλάψουν παρά τους φρικτούς πόνους και την έλλειψη αναισθησίας, γιατί κάτι τέτοιο θα θεωρηθεί δείγμα αδυναμίας και ντροπιασμού της οικογένειάς τους. Απώτερος στόχος, βέβαια, αυτού του εγκλήματος είναι η παντρειά των νεαρών κοριτσιών και κατ΄ επέκταση η αποκόμιση προίκας εκ μέρους των γονιών τους. Πολλά βέβαια κορίτσια, αντιλαμβανόμενα τόσο τις συνέπειες που θα έχει η κλειτοριδεκτομή στην ψυχική και σωματική τους υγεία όσο και την κακομεταχείριση που πιθανότατα θα υποστούν από τους μελλοντικούς τους συζύγους που ακούσια θα παντρευτούν, καταφεύγουν σε οργανωμένες δομές που προσφέρουν διάφορες οργανώσεις, προκειμένου να μορφωθούν και να απαλλαγούν έτσι από τη βαναυσότητα του ακρωτηριασμού.
Αναμφισβήτητα, η κλειτοριδεκτομή είναι ένα ζήτημα που απασχολεί έντονα το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, καθώς προσβάλλει πλήθος ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμα υγείας των γυναικών, το δικαίωμα της μη υποβολής τους σε βασανιστήρια και υποτιμητικές πρακτικές, το δικαίωμα απαγόρευσης των φυλετικών διακρίσεων, τα δικαιώματα του παιδιού δεδομένου ότι οι υποβληθείσες σε κλειτοριδεκτομή είναι στην πλειοψηφία τους ανήλικες και τέλος το σπουδαιότερο δικαίωμα όλων, αυτό της ζωής. Για τον λόγο αυτόν, πολλές διεθνείς συνθήκες έχουν συναφθεί με σκοπό την προστασία των γυναικών από κάθε μορφή βίας συμπεριλαμβανομένης και αυτής της κλειτοριδεκτομής, ενώ μάλιστα ως ημέρα μηδενικής ανοχής κατά της κλειτοριδεκτομής έχει οριστεί από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών η 6η Φεβρουαρίου.
Σύμβαση-σταθμό συνιστά η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, η οποία υιοθετήθηκε το 2011 υπογεγραμμένη από 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά επικυρωμένη από 21 εξ αυτών. Η προστασία της παρούσας Σύμβασης εκτείνεται σε 4 άξονες, οι οποίοι αφορούν ειδικότερα την πρόληψη, τη δίωξη, την προστασία και την εφαρμογή πολιτικών από τα κράτη μέλη με σκοπό την εξάλειψη κάθε μορφής βίας κατά των γυναικών. Ειδικότερα, το Αρ.38 της Σύμβασης αναφέρεται ρητά στην κλειτοριδεκτομή ορίζοντας πως «τα μέρη θα λάβουν τα απαραίτητα νομοθετικά ή άλλα μέτρα για να διασφαλίσουν ότι οι ακόλουθες σκόπιμες συμπεριφορές ποινικοποιούνται: α) εκτομή, ακρωτηριασμός ή άλλου τύπου περιτομή στο σύνολο ή σε οποιοδήποτε μέρος των μεγάλων χειλέων, των μικρών χειλέων ή της κλειτορίδας μιας γυναίκας, β) εξαναγκασμός ή η υποκίνηση να υποβληθεί μια γυναίκα σε οποιαδήποτε από τις πράξεις που αναφέρονται στο σημείο α, γ) προτροπή, εξαναγκασμός ή υποκίνηση να υποβληθεί ένα κορίτσι σε οποιαδήποτε από τις πράξεις που αναφέρονται στο σημείο α». Αξίζει να υπενθυμισθεί πως η χώρα στην οποία υπεγράφη η παρούσα Σύμβαση, η Τουρκία, αποχώρησε από τη Σύμβαση αυτή επίσημα πριν από τρεις μήνες, τον Ιούλιο του 2021 αφήνοντας απροστάτευτες εκατομμύρια γυναίκες και τον δρόμο «ανοικτό» για τέλεση εγκλημάτων σε βάρος τους.
Μια ακόμη Σύμβαση, η οποία έχει ως βασικό στόχο να προστατεύσει τις γυναίκες από οποιαδήποτε μορφή βίας, είναι το Πρωτόκολλο Maputo, το οποίο υιοθετήθηκε από την Αφρικανική Ένωση και ενσωματώθηκε ως πρόσθετο πρωτόκολλο στον Αφρικανικό Χάρτη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και των Λαών στην Αφρική το 2003, υπογεγραμμένο από 53 αφρικανικά κράτη και επικυρωμένο από 28 εξ αυτών. Η κλειτοριδεκτομή απαγορεύεται ρητά εντασσόμενη στο πλαίσιο του Αρ.5 περ΄ β περί απαγόρευσης των βλαπτικών πρακτικών, το οποίο ειδικότερα ορίζει «πως τα κράτη μέρη πρέπει να λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα νομοθετικά και άλλα μέτρα για την εξάλειψη τέτοιων πρακτικών, όπως: απαγόρευση, μέσω νομοθετικών μέτρων που υποστηρίζονται από κυρώσεις, κάθε μορφής ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων, ουλοποίησης, ιατροποίησης και παραϊατροποίησης του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων και όλων των άλλων πρακτικών για την εξάλειψή τους».
Στην παύση του φαινομένου της γυναικείας περιτομής προσβλέπει και η Σύμβαση εξάλειψης κάθε μορφής διακρίσεως κατά των γυναικών (Cedaw Convention), την οποία υιοθέτησε το 1979 η Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε. Το άρθρο 14 της Σύμβασης αυτής, προβλέπει πως τα κράτη μπορούν να θέσουν έναν φραγμό στο φαινόμενο της κλειτοριδεκτομής μέσω της συλλογής δεδομένων από διάφορες πηγές σχετικά με τα επίπεδα επικράτησης αυτής της πρακτικής, την εφαρμογή κατάλληλων επιμορφωτικών προγραμμάτων, την κατασκευή δομών για τη φιλοξενία υποψήφιων θυμάτων και την ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τη βλαβερή υπόσταση της κλειτοριδεκτομής. Tέλος, όσον αφορά το ελληνικό δίκαιο, η κλειτοριδεκτομή σαν πρακτική απαγορεύεται μέσω των ΠΚ 308 περί σωματικής βλάβης, ΠΚ 309 περί επικίνδυνης σωματική βλάβης, ΠΚ 310 περί βαριάς σωματικής βλάβης και ΠΚ 312 περί σωματικής βλάβης αδύναμων προσώπων, δεδομένου του ότι τα θύματα είναι στην πλειοψηφία τους ανήλικες κοπέλες. Στον Ποινικό μας Κώδικα, μάλιστα, υπάρχει το άρθρο 315, το οποίο αναφέρεται ευθέως στην κλειτοριδεκτομή, ορίζοντας πως «όποιος καταπείθει γυναίκα να υποβληθεί σε ακρωτηριασμό των γεννητικών της οργάνων τιμωρείται με φυλάκιση». Σαφώς, προστασία μπορεί να επιτευχθεί και μέσω των άρθρων του Συντάγματός μας και κυρίως μέσω του άρθρου 2 για την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, του άρθρου 5 για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και του άρθρου 7 παρ. 2 για την απαγόρευση των βασανιστηρίων και της προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Βάσει των παραπάνω, η κλειτοριδεκτομή συνιστά μια βάναυση πρακτική, η οποία, παρά τις διεθνείς εξαγγελίες περί κατάφωρης παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εξακολουθεί να εφαρμόζεται σε πολλές χώρες ιδίως της Αφρικής υπό τον μανδύα της πρόφασης της διατήρησης της πολιτισμικής ταυτότητας των λαών και της συνέχισης της παραδοσιακής τους κληρονομιάς, υποχρεώνοντας εκατομμύρια κορίτσια να βιώνουν επώδυνες στιγμές με συνέπειες στη σωματική ακεραιότητα και την ψυχική τους υγεία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Κλειτοριδεκτομή: Ένα απάνθρωπο έθιμο”, διαθέσιμο εδώ
- “Κλειτοριδεκτομή : Δύο ντοκιμαντέρ για τη βάναυση αυτή πρακτική”, διαθέσιμο εδώ
- “Ντοκιμαντέρ «Excision» με θέμα την κλειτοριδεκτομή”, διαθέσιμο εδώ
