Της Ηλιάνας Καλέργη,
Η χώρα μας αποτελεί ένα συγκεντρωτικό κράτος με τις λειτουργίες να πηγάζουν από αυτό. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι πολλές αποφάσεις της πολιτικοοικονομικής σκηνής λαμβάνονται από τα νομίμως εκλεγμένα κεντρικά κρατικά όργανα, με τον βαθμό της αυτοδιοίκησης να εμφανίζεται αδύναμος δίχως την έγκριση και τα κονδύλια των προηγουμένων.
Οι δύο κατοχυρωμένοι θεσμοί αυτοδιοικήσεως, οι Δήμοι και οι Περιφέρειες, παρόλο που έχουν το συνταγματικό επιστέγασμα της οικονομικής αυτοτέλειας, αλλά και το λαϊκό έρεισμα, στην πραγματικότητα εξαρτώνται οικονομικά από την Κεντρική Διοίκηση. Έτσι, ενώ έχουν τη δυνατότητα επιβολής τελών, οι πόροι τους δεν καθορίζονται συνήθως, ως επί το πλείστον, από τους ίδιους.
Γιατί είναι, όμως, σημαντικό να χειραφετηθούν; Ας πάρουμε ως παράδειγμα την περίπτωση της πανδημίας. Αρχής γενομένης του έτους 2020, όλα τα κράτη διεθνώς ήρθαν αντιμέτωπα με έναν άγνωστο κίνδυνο, αυτόν του ιού COVID-19. Από αυτά δεν έλειπε φυσικά και η Ελλάδα, η οποία αναγκάστηκε να παύσει την οικονομική ζωή με δύο lockdowns, με σκοπό τη θωράκιση του συστήματος υγείας. Επίσης, πέραν από την οικονομία έκλεισαν και λοιποί φορείς της κοινωνικής ζωής, όπως οι εκπαιδευτικές δομές. Μια τέτοια οριζόντια πολιτική δεν άργησε να βλάψει τοπικές αγορές και οικονομίες,, και αυτό διότι τα οριζόντια μέτρα δεν λαμβάνουν υπόψιν όλες τις πτυχές και τις ποικιλομορφίες ολόκληρης της χώρας.
Στην πρώτη περίπτωση, αν τα μέτρα αυτά λαμβάνονταν από τις ίδιες τις αυτοδιοικήσεις, οι οποίες γνωρίζουν καλύτερα τα προβλήματα του τόπου, ίσως το πρόβλημα περιοριζόταν. Εν παραδείγματι, θα μπορούσε να τους δοθεί η ευκαιρία να αποδίδουν αυτοί οικονομικά πακέτα στήριξης ή η αρμοδιότητα με βάση οικονομικά και υγειονομικά στοιχεία του τόπου να αποφασίζουν την αναστολή της οικονομικής ζωής. Ωστόσο, όπως προλέχθηκε, η αυτοδιοίκηση εξαρτάται από την οικονομική ενίσχυση του Κεντρικού Κράτους, μην έχοντας η ίδια αποφασιστική αρμοδιότητα. Όσον αφορά τη δεύτερη περίπτωση, αρκετά σχολεία και πανεπιστήμια δεν είχαν την απαραίτητη υλικοτεχνική υποδομή ώστε να στηρίξουν την τηλεκπαίδευση ή και να «σπάσουν» τμήματα, ώστε να μην χρειαστεί να κλείσουν. Όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, οι αυτοδιοικήσεις δεν μπόρεσαν να λάβουν οι ίδιες άμεσα οικονομικά πακέτα στήριξης των παραπάνω διαδικασιών. Η καλή και ομαλή εξέλιξη στηρίχθηκε περισσότερο στην προσωπική προσπάθεια της σχολικής και ακαδημαϊκής κοινότητας.
Τα παραπάνω δημιούργησαν και ανισότητες, καθώς τα σχολεία και πανεπιστήμια σε μητροπολιτικές περιφέρειες ήταν, κατ’ εξαίρεση, πιο στελεχωμένα και δομημένα από άλλα μικρότερων Δήμων και Περιφερειών. Παράλληλα, οι οικονομικές μονάδες σε μεγάλες πόλεις ήταν πιο εξοικειωμένες στο ηλεκτρονικό εμπόριο, περιορίζοντας έτσι την οικονομική απώλεια, εν αντιθέσει με μικρότερους Δήμους. Αυτό βέβαια είναι λογικό, εφόσον οι αποφάσεις λαμβάνονται κεντρικά και οι λήπτες των αποφάσεων εδρεύουν σε μεγαλύτερες πόλεις, γνωρίζοντας τις παθογένειες και τα ζητήματα που προκύπτουν εκεί. Δεν θα έπρεπε, όμως, να είναι ο κανόνας. Ακριβώς στον παραπάνω λόγο, είναι που στηρίζεται η ιδέα της οικονομικής αποκέντρωσης.
Τα προβλήματα, που έφερε στο φως η πανδημία, είναι χρόνιες δυσκολίες που αντιμετωπίζει η χώρα. Η σχεδόν αδύναμη οικονομική χειραφέτηση της αυτοδιοίκησης και τα οριζόντια μέτρα, διογκώνουν τα παραπάνω ζητήματα και δημιουργούν ανισότητες. Από την πλευρά του management, αυτό αποτελεί κυρίως μία λογική top-down, σύμφωνα με την οποία οι αποφάσεις λαμβάνονται από τους υψηλά ιστάμενους. Η λογική αυτή είναι εν μέρει σωστή, καθώς στην κορυφή της διοίκησης της χώρας βρίσκονται άνθρωποι που επελέγησαν νομίμως από τον λαό, δεν πρέπει, παρόλα αυτά να αποτελεί πανάκεια. Προφανώς, οι υψηλά ιστάμενοι δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν τις ανάγκες κάθε μέρους ολόκληρης της επικράτειας, ιδιαιτέρως σε μία νησιωτική χώρα, όπως η Ελλάδα. Γι’ αυτό, άλλωστε, υπάρχουν και οι αιρετοί τοπικοί άρχοντες. Σε αυτούς, λοιπόν, καλό είναι να δώσουμε περισσότερες αποφασιστικές αρμοδιότητες οικονομικού περιεχομένου, καθώς γνωρίζουν πολύ καλύτερα τις ανάγκες του τόπου που διοικούν, αλλά και όπως οι κεντρικά κυβερνώντες έχουν επιλεγεί νομίμως από τον ίδιο τον λαό.
Η χώρα μας αποτελεί από τα πλέον συγκεντρωτικά κράτη της Ευρώπης, όπως έχει επισημάνει και ο κ. Φρεντερίκ Βαλιέ, ως γενικός γραμματέας του CERM, και μάλλον είναι καιρός να το αλλάξουμε αυτό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αθανάσιος Γ. Ράικος, «Συνταγματικό Δίκαιο», 5η έκδοση, 2017.
- Έκθεση ΙΤΑ, «Φορολογική Αποκέντρωση και ενίσχυση της οικονομικής αυτοτέλειας των ΟΤΑ Α’ Βαθμού στην Ελλάδα», 2017.
- Εκπαιδευτικοί: Σχολεία στο έλεος της πανδημίας και του καιρού, AlfaVita. Διαθέσιμο εδώ.
- Φρεντερίκ Βαλιέ: Η Ελλάδα είναι το πλέον συγκεντρωτικό κράτος, Nirion News. Διαθέσιμο εδώ.
