Της Νικολέττας Παπαθανασίου,
Με αφορμή τη 10η Οκτωβρίου, η οποία έχει οριστεί επίσημα ως Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, κρίνουμε σκόπιμο να αναφερθούμε σε μία από τις χιλιάδες περιστάσεις στις οποίες η ψυχή ασθενεί και το σώμα ακολουθεί. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός πως στο έργο «Περί Ψυχής» του Αριστοτέλη, η ψυχή ορίζεται ως «η πρώτη εντελέχεια ενός φυσικού, οργανικού σώματος που δύναται να αποκτήσει ζωή». Υιοθετώντας τη συγκεκριμένη αριστοτελική φιλοσοφία, θα πραγματευτούμε το ζήτημα της νευρικής ανορεξίας, που καταδεικνύει απόλυτα την άρρηκτη αυτή σχέση μεταξύ σώματος και ψυχής. Η ίδια ορίζεται τόσο ως ψυχική ασθένεια, όσο και ως διατροφική διαταραχή και αφορά κυρίως νέες γυναίκες, δίχως αυτό να σημαίνει πως δεν έχουν καταγραφεί περιπτώσεις ανδρών πασχόντων. Στην περίπτωση αυτή, η πάσχουσα ψυχή οδηγεί το σώμα προς ένα απονενοημένο διάβημα, την αυτοκτονία. Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε την ασθένεια με έναν δαίμονα, ο οποίος ριζώνει στη ψυχή, και του οποίου η παρουσία βιώνεται ποικιλοτρόπως.
Τη μία μέρα, ούσα ξαπλωμένη στο κρεβάτι σου, περιεργάζεσαι ποικίλες φωτογραφίες καλλίγραμμων σωμάτων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Θαυμάζεις τα προβαλλόμενα πρότυπα ομορφιάς και εύχεσαι να αποτελούσες κι εσύ ένα από αυτά. Οι ήδη υπάρχουσες ανασφάλειές σου αναζωπυρώνονται. Ο δαίμονας μόλις που γεννιέται στην ψυχή σου.
Την άλλη μέρα, παρατηρείς το είδωλό σου στον καθρέφτη. Εστιάζεις την προσοχή σου στις «ατέλειες» του σώματός σου και η απογοήτευση είναι ζωγραφισμένη με τα πιο έντονα και ζωηρά χρώματα στο πρόσωπό σου. Οι ανασφάλειές σου πολλαπλασιάζονται. Ο δαίμονας τρέφεται από αυτές και φωλιάζει πλέον στην ψυχή σου.
Την επομένη, αποφασίζεις να ακολουθήσεις ένα πρόγραμμα διατροφής αμφίβολης ποιότητας, το οποίο αναζήτησες σε έναν ιστότοπο αμφίβολης αξιοπιστίας. Το αίσθημα της ανυπομονησίας για τα προσεχή αποτελέσματα σε καταβάλλει. Ο δαίμονας αναμένει πλέον την κατάλληλη στιγμή, για να καταστήσει αισθητή την παρουσία του. Ένα χαμόγελο διακρίνεται δειλά-δειλά στα χείλη του.
Ο ίδιος επιλέγει να δράσει κατά τη διάρκεια των πιο απλών και ξέγνοιαστων στιγμών της καθημερινότητάς σου. Είναι παρών και σου ψιθυρίζει φράσεις όπως: «Άστο για άλλη φορά καλύτερα, εξάλλου δεν πεινάς τόσο», «Μήπως να το ξανασκεφτείς; Πρόκειται για 500+ θερμίδες!», «Δε θα πάθεις και κάτι αν παραλείψεις ένα γεύμα. Αντιθέτως, θα δεις πιο γρήγορα αποτελέσματα». Εσύ εν τέλει υπακούς, καταλήγεις έρμαιο των υποδείξεών του και ο δαίμονας χαμογελάει.
Οι εβδομάδες περνούν, το σώμα σου εξαντλείται, η ψυχή σου αιμορραγεί, οι συγγενείς και φίλοι σου ανησυχούν και ο δαίμονας συνεχίζει να χαμογελάει.
Γίνεται κατανοητό πως το θέμα της νευρικής ανορεξίας είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο. Προς αποφυγή παρερμηνεύσεων, κρίνεται σκόπιμο να προβούμε σε ορισμένες διευκρινήσεις. Αρχικά, χρειάζεται να καταστήσουμε σαφές πως η παραπάνω εκτεταμένη παρομοίωση, είναι ιδιαίτερα απλουστευμένη και συνιστά μόνο έναν από τους αμέτρητους πιθανούς τρόπους με τον οποίο μπορεί να εκληφθεί και να βιωθεί αυτή η ψυχική ασθένεια. Συνεχίζοντας την πραγμάτευσή αυτής, προσπαθούμε να εξετάσουμε τα αίτια και τη θεραπεία της.
Ειδικότερα, η νευρική ανορεξία χαρακτηρίζεται ως μια πολυπαραγοντική ασθένεια. Για παράδειγμα, το ζήτημα της προβολής προτύπων ομορφιάς από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ενημέρωσης, το οποίο θίχτηκε στην προαναφερθείσα παρομοίωση, δε δύναται από μόνο του να πυροδοτήσει τη γέννηση αυτού του «δαίμονα». Αντιθέτως, η γέννηση αυτού είναι πιθανό, αλλά όχι φυσικά δεδομένο, να τελεσφορήσει σε ένα άτομο με υπόβαθρο χαμηλής αυτοεκτίμησης, καθώς η έκθεσή αυτού στα προαναφερθέντα πρότυπα είναι εφικτό να προξενήσει την ανάδυση παλιών ανασφαλειών και τη δημιουργία νέων. Ακόμα, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι πορίσματα ερευνών έχουν καταδείξει πως ένα σημαντικό ποσοστό των ασθενών με νευρική ανορεξία είναι θύματα σεξουαλικής —κυρίως— κακοποίησης. Ωστόσο, κρίνεται επιτακτικό να υπογραμμίσουμε πως η προκειμένη ασθένεια έχει μια επιπλέον συνιστώσα, τη γενετική, η οποία δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να λησμονείται. Η επιστημονική κοινότητα, μέσω της διεξαγωγής μιας πληθώρας ερευνών και πειραμάτων, έχει αποδείξει πως άτομα με οικογενειακό ιστορικό συγγενών ψυχικών ασθενειών είναι πιο ευεπίφορα να εκδηλώσουν τη διαταραχή. Μάλιστα, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις πως ορισμένα γονίδια σχετίζονται με την εκδήλωσή της. Καθίσταται εναργές, λοιπόν, πως απαιτείται ένας συνδυασμός βιολογικών, ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, προκειμένου ένα άτομο να παρασυρθεί στις σκοτεινές ατραπούς αυτής της διατροφικής διαταραχής.
Από την άλλη πλευρά, εξετάζοντας το ζήτημα της θεραπείας, συνειδητοποιούμε πως η κατάσταση περιπλέκεται ακόμα περισσότερο. Καταρχάς, χρειάζεται να υπογραμμίσουμε πως κύριος στόχος της θεραπευτικής αγωγής δεν πρέπει να αποτελεί η αποκατάσταση του φυσιολογικού βάρους. Με μια τέτοια προσέγγιση, τίθεται στο επίκεντρο η άμβλυνση της δυσμενέστερης συνέπειας της νευρικής ανορεξίας, της σωματικής εξουθένωσης, ενώ δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψιν η πάσχουσα ψυχή, η οποία συνιστά απαρχή του ζητήματος, με αποτέλεσμα να είναι σχεδόν βέβαιο πως ο ασθενής θα υποτροπιάσει. Επιτάσσεται, λοιπόν, η ανάγκη μέριμνας για την αποκατάσταση της ψυχικής υγείας του ασθενούς. Ειδήμονες όπως οι ψυχίατροι, οι ψυχολόγοι και οι διατροφολόγοι καλούνται να διαδραματίσουν σημαίνοντα ρόλο στη διεκπεραίωση αυτού του δυσεπίτευκτου έργου. Η διεξαγωγή ατομικών και ομαδικών ψυχοθεραπευτικών συνεδριών κρίνεται σκόπιμη, ενώ η συνεργασία του πάσχοντα επιβάλλεται. Φυσικά, εξαίρεση στα προαναφερθέντα αποτελεί η περίπτωση στην οποία η υγεία του ασθενούς έχει επιδεινωθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε η επιβίωσή του να εξαρτάται από την άμεση επαναφορά του βάρους εντός των φυσιολογικών ορίων, με αποτέλεσμα η ψυχική υγεία να χρειάζεται να τεθεί σε δεύτερη μοίρα.
Ιδιάζουσας σημασίας είναι και η συμβολή του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος στην ψυχολογική υποστήριξη του ασθενούς. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ανήλικο ασθενή, η οικογένεια συμμετέχει στις ομαδικές ψυχιατρικές συνεδρίες, προκειμένου να ενημερωθεί αναφορικά με τη στάση που χρειάζεται να υιοθετήσει απέναντι στον ασθενή, αλλά και για να οπλιστεί και η ίδια με τα απαραίτητα ψυχικά εφόδια. Η ενεργή αυτή συμμετοχή της οικογένειας στη θεραπευτική διαδικασία δεν πρέπει να μας εξάπτει την περιέργεια. Ας μη λησμονούμε πως η ίδια ανηφορίζει τον δικό της Γολγοθά, αντιλαμβανόμενη πως ένα αγαπημένο της μέλος βαδίζει ασυναίσθητα και σταδιακά προς τον θάνατο.
Αν και μέχρι στιγμής δεν υπάρχει κάποια φαρμακευτική αγωγή εξειδικευμένη για αυτήν τη διατροφική διαταραχή, ορισμένες φορές ο θεράπων ιατρός επιτάσσει τη λήψη αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν άλλες ψυχικές διαταραχές που συχνά τη συνοδεύουν, επιδεινώνοντας τις συνέπειές της.
Συμπερασματικά, ο σχεδιασμός και η εφαρμογή της κατάλληλης θεραπευτικής αγωγής είναι εξέχουσας σημασίας για την επιβίωση των ασθενών. Χωρίς τη λήψη αυτής, η επιβίωση και καλή διαβίωση των ασθενών προσομοιάζουν κυνήγι χιμαιρών. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα ταξίδι μακρύ, γεμάτο Κύκλωπες και Λαιστρυγόνες, στο οποίο Ιθάκη αποτελεί η ίδια η ζωή. Οι ελπίδες μας, όμως, δε χρειάζεται να φυλλορροούν. Η έγκυρη ενημέρωση αναφορικά με το ζήτημα, καθώς και η έγκαιρη αναζήτηση βοήθειας θα συμβάλλουν, έτσι ώστε όλο και περισσότεροι ασθενείς να κατακτούν, ή μάλλον, να ανακτούν την Ιθάκη τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Anorexia Nervosa, healthline.com. Διαθέσιμο εδώ
- Genetic link to anorexia ‘a great relief’ for patients, newsGP. Διαθέσιμο εδώ
- What is the Cause of Anorexia Nervosa?, Center for Discovery. Διαθέσιμο εδώ
- Anorexia nervosa, mayoclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
