Της Μαρίας Φράγκου,
Άραγε, τι θα γινόταν η ανθρωπότητα χωρίς τη διανόηση, το πνεύμα, τη μόρφωση; Πώς θα ερχόταν η εξέλιξη, η επανάσταση και η καθιέρωση βασικών δικαιωμάτων χωρίς τους συγγραφείς και τα βιβλία; Είναι βέβαιο ότι η ανθρωπότητα τούς οφείλει πολλά. Ένας σημαντικός συγγραφέας, με αξιοσημείωτό του έργο, την Πολιτική Ανυπακοή, υπήρξε ο Αμερικανός Henry David Thoreau. Ποιο είναι το έργο και η λαμπρή προσωπικότητά του;
Πρόκειται για έναν σημαντικό ποιητή και πρακτικό φιλόσοφο που γεννήθηκε στη Μασαχουσέτη στις 12 Ιουλίου 1817 και απεβίωσε στις 6 Μαΐου του 1862. Όντας σκεπτόμενος λογοτέχνης, ποιητής και αρθρογράφος, κατάφερε να επηρεάσει βαθιά την αμερικανική φιλοσοφική σκέψη και κατ’ επέκταση, στηρίζοντας την ενιαία, καλή φύση της ανθρωπότητας, ο Thoreau ενίσχυε σθεναρά τον σεβασμό στις ελευθερίες των πολιτών. Επακολούθως, φυλακίστηκε για τις ιδέες του το 1845, μιας και αρνήθηκε να πληρώσει τους φόρους που εδώ και έξι χρόνια χρωστούσε στην πολιτεία της Μασαχουσέτης, για να μη στηρίξει την πολιτική δουλείας που υποστήριζε το τότε καθεστώς. Αποτέλεσμα όλων αυτών υπήρξε το βιβλίο του με τίτλο Πολιτική Ανυπακοή (1849), που υποστήριζε σθεναρά αυτές τις αξίες και που, φυσικά, συνέβαλε στο να αποκτήσει ο Thoreau μια θέση στην υστεροφημία της ανθρωπότητας.
Καταρχάς, το βιβλίο Πολιτική Ανυπακοή εκθέτει την άποψη του συγγραφέα υπέρ της αντίδρασης των πολιτών εναντίον της πολιτικής εξουσίας της Αμερικής και συγκεκριμένα εναντίον του James Polk, που ήταν υπέρ της δουλοκτησίας. Ειδικότερα, ο Polk ήθελε να επιβάλει στους πολίτες να πληρώνουν υπέρμετρη φορολογία, χωρίς να αντιδρούν, ενώ παράλληλα κήρυξε πόλεμο στο Μεξικό, με σκοπό να επεκτείνει τη δουλοκτησία κι εκεί, ως ένα νόμιμο μέσο δράσης της εξουσίας. Στο βιβλίο του, λοιπόν, ο Thoreau προτείνει ως λύση τη λεγόμενη «παθητική αντίσταση», που μιλά για την αντίδραση του κόσμου εναντίον του αυταρχισμού του καθεστώτος. Μάλιστα, αυτό οφείλουν να κάνουν από τη στιγμή που το επιτάσσει τόσο η αίσθηση δικαίου όσο και η επίγνωση του ίδιου του καθήκοντος. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η ανυπακοή είναι ο μόνος δρόμος για την προστασία των ελευθεριών, της συνείδησης, καθώς και όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Όντας ο δημιουργός του όρου, στη συνέχεια ενέπνευσε κι άλλους συγγραφείς, κυρίως τον Mahatma Gandhi, τον Leo Tolstoy και τον Martin Luther King Jr. Η ουσία του έργου του βασίζεται στην αντίληψη ότι θεωρεί την πολιτική ανυπακοή καθήκον κάθε πολίτη, που θέλει η κυβέρνησή του να απολαμβάνει ηθικής νομιμοποίησης. Η θέση του έγκειται επίσης στην αντίληψη πως όσο καλύτερα διοικεί μια κυβέρνηση, τόσο λιγότερο κυβερνά, εννοώντας πως η εξουσία οφείλει να επιτρέπει ελευθερίες στον λαό της, εάν θέλει να αποκαλείται δίκαια και αξιόλογη. Γνωστή του ρήση, που συμπεριλαμβάνεται και στο βιβλίο του είναι η εξής: «Άδικοι νόμοι υπάρχουν. Θα αρκεστούμε να τους υπακούμε, ή θα προσπαθήσουμε να τους διορθώσουμε, αλλά θα τους υπακούμε μέχρι να τα καταφέρουμε, ή θα τους παραβιάζουμε αμέσως;».
Ειδικότερα, στο δοκίμιό του, ο Thoreau εκθέτει την άποψη ότι όταν οι άνθρωποι θα είναι αρκετά ώριμοι, θα επιλέξουν να ζουν με μια όσο το δυνατόν λιγότερο παρεμβατική κυβέρνηση να τους εξουσιάζει. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι κυβερνήσεις είναι απλώς το πιο πρόσφορο μέσο που υπάρχει για να διατηρείται η τάξη και η πειθαρχία στο κράτος. Γι’ αυτό, ο συγγραφέας πιστεύει ότι δεν πρέπει να είναι μόνιμες και ότι οφείλουν να εξελίσσονται, ώστε να μη λειτουργούν εις βάρος των πολιτών. Το ίδιο ισχύει και για τον στρατό, καθώς ο τελευταίος αποτελεί όργανο των κυβερνήσεων. Στη συνέχεια, επιχειρηματολογεί υπέρ αυτής της θέσης, δηλώνοντας ότι ο λαός οφείλει να έχει μεγαλύτερο λόγο σε ό,τι συμβαίνει, χωρίς να επιτρέπει σε μια κυβερνώσα μειοψηφία να επιβάλλει πολέμους, όπως αυτόν του Μεξικού, δίχως τη λαϊκή έγκριση.
Στην ουσία, ο συγγραφέας περιγράφει την αυταρχική κι αντιδημοκρατική κατάσταση που επικρατεί στην Αμερική κατά τον 19ο αιώνα, μιλώντας τόσο για τις φυλακίσεις που βίωσε, επειδή δεν πλήρωνε κάθε λογής φόρο που του ζητούσαν, όσο και για τη διαφορετική στάση που κρατούσαν οι πολίτες πάνω στο φορολογικό ζήτημα. Εξηγεί πόσο πιεστικό μπορεί να γίνει το κράτος, ειδικά μέσω των νόμων που θεσπίζει, αποτρέποντας κάθε είδους λαϊκή αντίδραση. Όπως είναι λογικό, μια τέτοιου είδους κρατική συμπεριφορά εγκρίνει τη δουλεία τόσο σε πρακτικό όσο και σε συνταγματικό επίπεδο, γεγονός που καταπιέζει έναν υπήκοο με ελεύθερη βούληση, που προτιμά ίσως να ζει διαφορετικά, χωρίς, όμως, να του αναγνωρίζεται αυτό το δικαίωμα.
Ωστόσο, στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι ο συγγραφέας δεν υποστηρίζει την κατάργηση του θεσμού της κυβέρνησης, παρόλο που, κατά τη γνώμη του, πρόκειται για έναν πολύπλοκο μηχανισμό που περνά ως παράδοση στην αμερικανική κοινωνία. Όπως τονίζει, δεν υποστηρίζει την αναρχία, μιας και κάθε λαός χρειάζεται έναν πιο πολύπλοκο μηχανισμό οργάνωσης για να λειτουργήσει αποτελεσματικά, αλλά προτείνει μια «αμέσως καλύτερη κυβέρνηση», που δε θα αποτελεί τροχοπέδη στην ανθρώπινη ανάπτυξη. Με την ίδια λογική, αμφισβητεί και τους νόμους, αφού θεωρεί ότι ως τώρα δεν έπλασαν δικαιότερους ανθρώπους με το να επιβάλλονται. Αυτό σημαίνει, πως για εκείνον, η υπακοή στον νόμο δε θα έπρεπε να θεωρείται το ίδιο σημαντική με την υπακοή στο σωστό και το δίκαιο, δεδομένου ότι πρώτα χρειάζεται να είμαστε άνθρωποι, για να αξιοποιούμε σωστά και την έμφυτη συνείδησή μας κι έπειτα υπήκοοι.
Καταλήγοντας, η ανθρωπότητα, μέσα από τις διάφορες φάσεις, εντάσεις και επαναστάσεις της, μαθαίνει να αμφισβητεί, να ερευνά, να εξελίσσεται και να προχωρά. Η εξέλιξη αυτή, μπορεί να προκύψει είτε μέσα από αιματηρές επαναστάσεις είτε, σπανιότερα, με ειρηνικά μέσα. Το ζήτημα όλων αυτών των καταστάσεων είναι πως είτε με βίαιο είτε με ήρεμο τρόπο, ο άνθρωπος χρειάζεται να προοδεύει, απορρίπτοντας ό,τι μπορεί να προσβάλλει την ευτυχία, την ελευθερία και ιδιαίτερα την αξιοπρέπειά του. Γι’ αυτό, ας παρατηρήσουμε πως η ιστορία επαναλαμβάνεται και ας μάθουμε από αυτήν, ώστε να αποφευχθούν κι άλλες περιττές θηριωδίες εις βάρος της ανθρωπότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Thoreau, Henry David, Περί του καθήκοντος της πολιτικής ανυπακοής, Project Gutenberg Ebook. Διαθέσιμο εδώ
- tetartopress.gr (2012), Henry David Thoreau – Όταν η πολιτική ανυπακοή χαρακτηρίστηκε ως καθήκον. Διαθέσιμο εδώ
