Της Γλυκερίας Σταύρου,
Ο Πόλεμος του Βιετνάμ ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 1955 και τελείωσε με την πτώση της Saigon το 1975. Αποτέλεσε συνέχεια του πολέμου της Ινδοκίνας με άμεση εμπλοκή της Γαλλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή της Καμπότζης, του Λάος και του Βιετνάμ αλλά και της Σοβιετικής Ένωσης. Αποτέλεσε μία από τις πιο αιματηρές συγκρούσεις —αν όχι η πιο αιματηρή— της εποχής του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ Δύσης και Ανατολής, Βορρά και Νότου. Πώς, όμως, συνέβαλαν οι Η.Π.Α.;
Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, το Βιετνάμ κατακτήθηκε σταδιακά από τους Γάλλους, οι οποίοι το ήλεγχαν ως προτεκτοράτο (1883-1939) και στη συνέχεια ως «ιδιοκτησία» τους (1939-45). Η κυριαρχία του Βιετνάμ δεν επέστρεψε στη χώρα μέχρι τις 2 Σεπτεμβρίου 1945, όταν ο εθνικιστής ηγέτης Ho Chi Mihn διακήρυξε την ανεξαρτησία του κομμουνιστικού Βορρά. Οι Γάλλοι ηττήθηκαν και το Βόρειο Βιετνάμ πανηγύριζε για την αυτοδιάθεσή του.
Ωστόσο, η «αίγλη» αυτή δεν διήρκησε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η δραστηριότητα της παραστρατιωτικής και πολιτικής οργάνωσης Viet Cong στο Νότιο —και δυτικής επιρροής— Βιετνάμ προκάλεσε αναταραχές, ενώ η εμπλοκή των Η.Π.Α. στην περιοχή το 1955 ήταν το επόμενο βήμα. Η καταστροφή και η απώλεια της ανθρώπινης ζωής ήταν τεράστια. Πάνω από μια δεκαετία μετά ο πόλεμος συνεχιζόταν, ενώ για ένα μικρό διάστημα, το 1973, υπήρξε κατάπαυση του πυρός και οι δυνάμεις των Η.Π.Α. ξεκίνησαν να αποχωρούν. Ο πόλεμος συνεχίστηκε ώσπου η κυβέρνηση κατέρρευσε το 1975, και καταλήφθηκε από κομμουνιστικές δυνάμεις. Το 1976, ο Βορράς με τον Νότο συνενώθηκαν και σχημάτισαν τη Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Βιετνάμ.
Οι Viet Cong, ή αλλιώς Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο του Βιετνάμ, φρόντιζαν να διαδίδουν την κομμουνιστική ιδεολογία στον «δυτικό» Νότο, ενώ αντιστέκονταν στο καθεστώς του Ngo Dinh Diem,με την ειδίκευσή τους στον ανταρτοπόλεμο. Οι σκληρές τακτικές καταπίεσης του Diem μόνο ενίσχυσαν την αντίσταση των Viet Cong και το δράμα είχε ξεκινήσει.
Οι Η.Π.Α. ανέλαβαν την εκπαίδευση του Νότιου Βιετναμέζικου στρατού, σε περίπτωση εισβολής του Βορρά και το χρήμα έρρεε στην ασταθή χώρα με τη δημιουργία της Συμβουλευτικής ομάδας στρατιωτικής βοήθειας (MAAG). Αυτό οδήγησε σε σκλήρυνση της στάσης του Βορρά, κι έτσι η Κεντρική του Επιτροπή ξεκίνησε να απαντά ένοπλα. Παρά το γεγονός ότι τα βίαια συμβάντα άγγιξαν τα 650 τον μήνα, σύμφωνα με αναφορά του Υπουργείου Άμυνας των Η.Π.Α., η τρομοκρατία δεν κυριάρχησε στην κομμουνιστική προσέγγιση. Αντιθέτως, κύριο στοιχείο της αποτέλεσε η προπαγάνδα – «ένα καλό στέλεχος ζει, τρώει και εργάζεται με τον πληθυσμό».
Βορρά προκάλεσε κρίση στη νομιμότητα και εξουσία του Diem στην επαρχία. Με την ορκωμοσία του John F. Kennedy, η εστίαση στο Βιετνάμ μεγάλωσε ακόμα περισσότερο και οι αμερικανικές δυνάμεις στην περιοχή έφτασαν τις 16.000 το 1963. Ο προκάτοχος του Kennedy, Dwight D. Eisenhower, είχε αφήσει στα χέρια του ένα πλάνο για εσωτερική κοινωνική αναδιαμόρφωση και αύξηση του αριθμού δυνάμεων στην περιοχή.
Ωστόσο, η αβεβαιότητα στο περιβάλλον εργασίας, οι διαφωνίες σχετικά με τη μορφή της απειλής και η ασάφεια μέσα στο γενικό στρατηγικό πλαίσιο, οδήγησαν σε γενικευμένο «εκνευρισμό» στο στρατόπεδο της Δύσης. Ο βετεράνος δημοσιογράφος Stanley Karnow αναφέρει χαρακτηριστικά πως: «Τα χωριά, ενώ ήταν ανοιχτά στον στρατό του Diem την ημέρα, διοικούνταν από τους Viet Cong τη νύχτα». Εάν σκεφτεί κανείς ότι το 80% του πληθυσμού ζούσε σε αγροτικά χωριά, αποσυνδεδεμένα φυσικά και πολιτιστικά από τη Saigon, η επιρροή των Viet Cong ήταν τεράστια. Ο στρατηγός Paul D. Harkins, ανέφερε ότι «έχουμε λάβει την στρατιωτική, ψυχολογική, οικονομική και πολιτική πρωτοβουλία, παρόλα αυτά, οι Viet Cong βρίσκονται παντού».
Έτσι, η έναρξη των εξεγέρσεων των κομμουνιστών της επαρχίας και συνεπώς της ένοπλης σύγκρουσης έλαβε χώρα όχι με τη μορφή τύπου «frontline» αλλά σε 43 διαφορετικές επαρχίες, με 43 διαφορετικά μέτωπα. Η ανατροπή και δολοφονία του Diem το 1963, έπειτα από την κρίση με τους βουδιστές ακτιβιστές, έδωσε μία πνοή ελπίδας στην αμερικανική πλευρά. Ο Πρόεδρος Lyndon B. Johnson συνέχισε στην ίδια γραμμή με τον Kennedy, ωστόσο η στρατηγική του είχε έλλειψη ξεκάθαρων στόχων τόσο κατά των κομμουνιστών, όσο και για την αντιμετώπιση της κρίσης που ακολούθησε της δολοφονίας Diem. Εστίασε στα εσωτερικά των Η.Π.Α. και προσπάθησε να προωθήσει τη φιλόδοξη ατζέντα του.
Οι μίνι θαλάσσιες επιδρομές, πτώσεις με αλεξίπτωτο πρακτόρων, σαμποτέρ και κομάντο στο Βόρειο Βιετνάμ δεν ήταν αρκετές. Έτσι, εναέριες επιθέσεις με συγκεκριμένους στόχους σχεδιάστηκαν. Όλη αυτή την «επιτυχία» ήρθε να ανατρέψει η επίθεση Βόρειων τορπιλόβαρκων στο αμερικανικό πλοίο-καταστροφέα Maddox το ’64, κατά την πλεύση του στον κόλπο του Tonkin, ωστόσο χωρίς πρόκληση βλάβης. O Johnson ζήτησε από το Κογκρέσο την άδεια για να λάβει όποια ενέργεια χρειάζεται στην περιοχή, κάτι το οποίο εγκρίθηκε. Βέβαια, η αποδυνάμωση του Νότιου Βιετνάμ συνεχιζόταν, με την πολιτική αστάθεια να αποτελεί «ευλογία» για την ακόμα μεγαλύτερη εξάπλωση των Viet Cong.
Σε μία απόπειρα των Η.Π.Α. να καταλαγιάσουν την κατάσταση, ακόμη περισσότερα χρήματα επενδύθηκαν στην κατασκευή στρατιωτικών υποδομών και δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες έφτασαν στην περιοχή. Ενώ οι θάνατοι στο δυτικό στρατόπεδο ολοένα και αυξάνονταν, στην αμερικανική τηλεόραση γινόταν λόγος για νίκη. Η στρατηγική «φθοράς» του αντιπάλου με έμφαση στις απώλειες του εχθρού ήταν γενικώς αποτυχημένη, καθώς οι αριθμοί κατέληξαν να είναι ανακριβείς. Αυτό ενισχύθηκε από το γεγονός ότι, ενώ στις επιχειρήσεις τους οι Αμερικανοί στρατιώτες κατίσχυαν εξοπλισμό και προμήθειες από τις βάσεις του εχθρού και κατέστρεφαν τα δάση και το νερό που τους περιβάλλαν με τη χρήση του τοξικού ζιζανιοκτόνου «Agent Orange», οι μαχητές Viet Cong επέστρεφαν σύντομα σε αυτές.
Ο Βορράς φαινόταν να μην επηρεαζόταν από τίποτα. Παρά το γεγονός ότι οι απώλειές του ήταν πολλές περισσότερες και 80% των αποθεμάτων του πετρελαίου του καταστράφηκε, δεν παρουσίαζε πρόβλημα στο ανθρώπινο δυναμικό του, ούτε και έλλειψη πετρελαίου. Ακόμα, οι Σοβιετική και η Κίνα φρόντιζαν να τους εξοπλίζουν με εξοπλισμό νέας τεχνολογίας.
Μέχρι το τέλος της θητείας Johnson, οι Αμερικανοί στρατιώτες στον Νότο άγγιζαν τους 550.000. Ο αμερικανικός λαός ήταν δυσαρεστημένος και ο αριθμός αυτός υπερέβη ένα όριο. Τον Μάρτιο του 1968, το κλίμα εξάντλησης αρχίζει να γίνεται φανερό. Ο Johnson ζήτησε διαπραγμάτευση του τέλους του πολέμου και σταμάτησε τους περισσότερους βομβαρδισμούς. Το Hanoi ξεκίνησε τις διαπραγματεύσεις, ωστόσο οι συζητήσεις δεν οδήγησαν πουθενά, καθώς οι βομβαρδισμοί δεν είχαν σταματήσει συνολικά. Ωσότου το Νότιο Βιετνάμ να συμμετάσχει στις συζητήσεις, ο Richard Μ. Nixon είχε εκλεχθεί Πρόεδρος. Μαζί με τον ταλαντούχο σύμβουλό του, Henry Α. Kissinger, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο πόλεμος αυτός δεν μπορούσε να νικηθεί και ήλπιζαν σε μια ευνοϊκή διευθέτηση — άλλωστε, μία «βίαιη» αποχώρηση των Η.Π.Α. από την περιοχή θα προκαλούσε κρίση γοήτρου και νομιμότητας.
Από κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών μέχρι και τη σφαγή 500 πολιτών στο My Lai, η εικόνα των Η.Π.Α. στην περιοχή είχε καταδικαστεί από τη διεθνή κοινότητα. Οι λιποτάκτες άρχισαν να αριθμούν χιλιάδες από το 1965 έως το 1973. Η κατάσταση επιδεινώθηκε όταν η «ουδέτερη» κυβέρνηση στη γειτονική Καμπότζη αντικαταστάθηκε από μία «δυτική». Στην προσπάθεια της νέας κυβέρνησης να απωθήσει τους κομμουνιστές από τα σημεία ασύλου των συνόρων, η αντίσταση μεγάλωσε με την υποστήριξη του κομμουνιστικού κινήματος Khmer Rouge από το Βόρειο Βιετνάμ. Ο Nixon βιάστηκε να υποστηρίξει τον δυτικής επιρροής ηγέτη της Καμπότζης, Lon Nol, αποστέλλοντας 20.000 στρατιώτες στα σύνορα της Καμπότζης με το Νότιο Βιετνάμ. Η κίνηση αυτή του Nixon προκάλεσε μαζικές διαδηλώσεις στη χώρα, με αυτή του Ohio να έχει 4 νεκρούς.
Η οργάνωση των Viet Cong πέρασε μία περίοδο παρακμής το 1968-1969, όταν οι απώλειες στο στρατόπεδο του κορυφώθηκαν, ωστόσο η διοίκησή του ήταν ακόμη δυνατή. Το αποκορύφωμα της μάχης συνέβη το 1972, όπου και το Βόρειο Βιετνάμ στις 30 Μαρτίου έκανε μία «all-out» εισβολή στον Νότο με τη συνοδεία τανκς και πυροβολικού. Με τη ναρκοθέτηση του λιμανιού Haiphong, απ’ όπου και έρχονταν θαλάσσια οι σοβιετικές προμήθειες, οι Η.Π.Α. πέτυχαν τη διάθεση συμβιβασμού της απέναντι όχθης, καθώς την αποδυνάμωσαν σημαντικά. Η επανεκλογή Nixon είχε ως αποτέλεσμα τη συνέχιση των διαδικασιών διαπραγμάτευσης υπό τον Kissinger στο Παρίσι, ωστόσο η κάθε πλευρά ήθελε μετατροπές στη συμφωνία που θα την ευνοούσαν. Ο Nguyen Van Thieu, Πρόεδρος του Νότου από το 1967, ήταν εξίσου δύσκολος στις διαπραγματεύσεις όσο και ο αδιάλλακτος Βορράς. Έτσι, οι Η.Π.Α. διέταξαν τον βομβαρδισμό του Hanoi, γεγονός που αποτέλεσε τον πιο έντονο βομβαρδισμό του πολέμου.
Τον Ιανουάριο του 1973, η ειρήνη υπογράφεται από τις Η.Π.Α., το Βόρειο και το Νότιο Βιετνάμ, καθώς και τους Viet Cong. Οι αμερικανικές δυνάμεις θα έπρεπε να αποχωρήσουν μέσα σε 60 ημέρες, οι όμηροι θα απελευθερώνονταν και οι βάσεις θα αποσυναρμολογόντουσαν. Η κατάπαυση πυρός θα ήταν σε ισχύ την επόμενη ημέρα, το Νότιο Βιετνάμ θα μπορούσε να αποφασίσει για το μέλλον του και οι Βόρειες στρατιές στην περιοχή θα παρέμεναν, χωρίς ωστόσο να ενισχύονται. Η ειδυλλιακή αυτή κατάσταση κατέρρευσε, καθώς οι Βόρειοι κατηγορούσαν του Νότιους, και το αντίθετο, για παραβίαση των όρων της συμφωνίας. Αυτό συνέβαινε όταν ο Nixon «πνιγόταν» με τις αποκαλύψεις του σκανδάλου «Watergate» και ενώ το Κογκρέσο είχε απαγορεύσει περαιτέρω στρατιωτική εμπλοκή στο Βιετνάμ.
Η παραίτηση Nixon, η πτώση του Lon Nol και η αδύναμη διακυβέρνηση του Thieu, οδήγησαν στην κατάληψη της Saigon από το Βορρά στις 30 Απριλίου το 1975. Ό,τι είχε απομείνει από την διεφθαρμένη κυβέρνηση, παραδόθηκε στον Βορρά και η Saigon ονομάστηκε Ho Chi Minh — οι Αμερικανοί, με μανιώδεις προσπάθειες, εκκένωσαν τη χώρα. Το σκηνικό παράνοιας που περιέβαλε τα σχεδόν 20 χρόνια πολέμου στο Βιετνάμ είχε πια τελειώσει, με απότοκο την ήττα των Ηνωμένων Πολιτειών και την εξάπλωση του κομμουνισμού σε όλη τη χώρα. Τα γεγονότα στο Βιετνάμ μάς θυμίζουν την πρόσφατη ήττα και αποχώρηση των Η.Π.Α. από το Αφγανιστάν. Αυτό, αναπόφευκτα, μας κάνει να αμφισβητούμε την παντοδυναμία της Αμερικανικής ηγεμονίας. Είναι όντως ο κάθε Πρόεδρος των Η.Π.Α. «πλανητάρχης» ή πλέον ο τίτλος αυτός δεν αρμόζει στην πραγματικότητα;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2020, February 28). Indochina wars. Encyclopedia Britannica. Διαθέσιμο εδώ.
- Herzog, T.C. (1992). Vietnam War Stories: Innocence Lost (1st ed.). Routledge. Διαθέσιμο εδώ.
- Spector, R. H. (2021, July 6). Vietnam War. Encyclopedia Britannica. Διαθέσιμο εδώ.
